EBARUHA ERIKWETOROORA Okwakatano 2010

Ekigaambo ky’okwikiriza

« »

MUKAMA we wenka akeheera abantu be Israeli ebyokugyenderaho hamwe kandi naha kanisa ye ey`omundagaano entsya omurugyendo rwabo ahabwebibaire baine kandi ebibashemereire kwikiriza kandi bakakora. Kihandikirwe omu Eky`ebiragiro 6:3-9 kiti:

“N’ahabwekyo, hurira, iwe Israeli, oteho omutima, obyorobye, obone kuba gye, n’okukanyira munonga omuri egyo nsi y’amate n’obwoki, nka MUKAMA Ruhanga wa bashwenkuru oku yaakuraganiise.Hurira iwe Israeli! MUKAMA Ruhanga waitu n’omwe; kandi ogume okunde MUKAMA Ruhanga waawe n’omutima gwawe gwona, n’magara gaawe goona, n’amaani gwaawe goona. Kandi ebigambo ebi, ebi ndikukuragiira eri izooba, bishemereire kukuguma aha mutima; ogume oyezirikye kubyegyesa abaana baawe, ogume obigaaniireho oshutami omu nju yaawe, nari noogyenda omu muhanda, kandi waaba nooza kubyama, kandi noimuka. Obikome aha mukono gwawe, bibe akamanyiso, obite aha buso bwawe ahagati yaawe n’aha nyigi z’amarembo gaawe.” Ekigaambo eki ekyokwikiriza ninshanga kigarukire kuhamibwa omu eky`ebiragiro 11, okuruga aharunyiriri rwa 18.

Okukihandikirwe omu Ruheburaayo eki kigaambo ky’okwikiriza, enyuguta erikushembayo ei ekigaambo ky’okubanza kandi enyuguta eri kushembayo ei ekigaambo kyahamiheru omusentesi zihandikirwe omunyuguta empaango. Tibashemerire kukigamba bugamba aha munwa, bashemire kukigamba baihire aha mutima, kandi batari kukibanganisaho. N’okuhitsya nahati abayudaya bakyashaba “sh’ma Israeli”, beine obwesigye.

Israeli eshemerire kurinda kandi ekorobera eki MUKAMA yagambire, kugira ngu babase kubera gye omunsi ei Ruhanga yaraganise beishenkuru bo reero babone kubona emigisha.

Reero hakurataho okwehanangiriza – Israeli eshemereire kuhurikiriza eteireho omutima aha kirikugira ngu MUKAMA Ruhanga NOMWE, aho kikuratwa okuragirwa kukunda Ruhanga n’omutima gw’omuntu gwona na magara ge goona hamwe n’amaani ge goona. Ebigaambo bya Ruhanga bishemereire kuguma omu mitima y’abantu be. Bashemereire kubyegyeseza abana baabo n’abaijukuru babo omu maka gaabo, omumuhanda baba nibaza kubyama kandi baba nibaza kwimuka.

“Kandi kiryakubeera akamanyiso aha mukono gwawe, n’ekiijutsyo ahagati y`amaisho gaawe.” MUKAMA akaba yarahgirire ati: “ kandi kiryakubeera akamanyiso aha mukono gwawe, n`ekiijutsyo ahagati y`amaisho gaawe, ekiragiro kya MUKAMA kirekye kukuruga omu kanwa; ahakuba MUKAMA akakwiha omuri Misiri n`omukono gw`amaani” (Okuruga 13:9)

“N’ahabw’ekyo mute ebigambo byangye ebi aha mitima yaanyu n`omu magara gaanyu, mubikome aha mikono yaanyu bibe akamanyiso, mubite aha buso bwanyu ahagati y`amaisho gaanyu”. (Eky`ebiragiro 11:18)

Weena orikuza aha kisiika ky’obusaasi (wailing room) omuri Yerusaalemu nabasa kureeba oku abantu baine ekigaambo ky`okwikiriza bakiboheire aha mikono yabo naha buso n’obuguha. Buri nju, buri hoteri omuri Israeli eine “Mezuzah” n’ekyahandikirwe eki ekyekigaambo Ky’okwikiriza okuruga omu kitabo ky’ebiragiro 6:3-9 bakibambire aha maisho gari kuhikira aha myango yabo y’enyigi.

Ekigaambo eky’okwikiriza kakaba kari kandi kakiri akamanyitso k’okumanyiraho abantu be ba Israeli.

Hati twaija omundagaano entsya: omuri Mako 12:29-32, Yesu akagarukamu ekibuuzo kirikukwata aha kiragiro ky`okubanza: “…Hurira, Israeli! MUKAMA Ruhanga waitu n`Omwe wenka; okunde MUKAMA Ruhanga waawe n`omutima gwawe gwona, n`amagara gaawe goona, n`obwengye bwawe bwona, kandi n`amaani gaawe goona: eki nikyo kiragiro ky`okubanza … Omuhandiiki yaamugarukamu ati: Haza kwo, Mwegyesa, waagamba gye okugira oti, n`Omwe, kandi oti, Tihariho ondiijo kureka We wenka…”

Ruhanga tari mu bushatu: tarabasize kuruga aha muntu omwe ngu babe bashatu abatahwaho. Nangwa n`omubutahwaho ninga omundagaano enkuru nangwa kandi n`omundagaano entsya tihaine ahorikushanga ba Ruhanga bashatu nibagambwaho. Ruhanga OMWE agumire ari Ruhanga OMWE; okuhikiriza entebekanisa ye ey`obucunguzi ayeshuuruurwe nka Tataitwe ow`omuiguru omu mwana we omwe nyamunegyere, kandi n`omumwoyo orikweera omu kanisa: Ruhanga otuura ahaiguru, Ruhanaga ori naitwe kandi Ruhanga ori muri itwe.

“Ahakuba Ruhanga aba omwe; kandi niwe ariiha aha bashazirwe orubanja ahabw`okwikiriza, naha batashazirwe ahabw`okwikiriza.” (Abarooma 3:30)

“Kandi omuteerani taba w`omwe, kwonka Ruhanga n`omwe.” (Abagalatia 3:20)

“MUKAMA otahwaho, otafa, otareebwa, Ruhanga Nyamuhanga, aheebwe ekitiinisa, ahimbisibwe ebiro n`ebiro. Amiina.” (1 Timoseo 1:17)

Naitwe nituza kandi tushemereire kukunda Ruhanga omwe kandi omwe wenka n`amagara gaitu goona n`omutima gwaitu gwoona hamwe n`amaani gaitu goona kandi tukunde batahi baitu nk`okuturi kwekunda (Mako 12:31).

Nobukiraabe kiri kisyo, omuzigu akamara kushenshera omu kanisa y`endagaano entsya kandi atwire nahabisa abantu. Abaikiriza aba mazima abagumire omukigaambo ky`okwikiriza ekya Yesu Kristo hamwe nabo abayehakaine obukristayo boona bari hamwe. Enyikiriza eza mazima-emwe kuruga Yerusaalemu kandi n`endaijo kuruga Nicaea nizitaana.

Enyikiriza eya mazima ei ebyahandikirwe ebiri kweera birikujuririra nesigara eri emwe omundagaano enkuru hamwe n`omundagaano entsya. Ahari abo abana ba Ruhanga abamazima niyi nyikiriza yonka eya mazima, omunyegyesa, omukubatiza hamwe naha meeza ya MUKAMA waitu (Lord`s supper). Omu mazima ahari buri ishomo ryona omuri Baiburi habaho ansa emwe ehikire, kandi etahandikirwe n`omuri katikisimu yoona kwihaho omuri Baiburi yonka.

Buri kanisa enkristayo hamwe naburi kigoombe kyona eky`edini kyaine enyikiriza yakyo ei kirikwikiriza kandi kikegyesa, boona nibature enyikiriza ya Niike, ei batakabasa kuhindura. Omu kushuuruurwa nitushoma aha “kamanyiso” k`edini oku abantu boona barikuza kugyemwa kwikiriza. Aha muheru omukwegaita kwa Rooma kuri kushembayo, nihaza kubaho encwamu ngu weena otaraze kwikiriza ako kamanyoso naza kufa nk`owafeera edini (martyr). Aha bwaka kamanyiso-akamanyiso akarikuza kuba kari omunsi yoona ahabwa maani g`edini ya Rooma-nihaza kubaho akanyigo.

Okurabura okwahonaho kuri ngu:

“Maraika ondiijo owa kashatu yaakurataho, naagamba n`eiraka rihango ati: omuntu weena, orikuramya enyamaishwa n`ekishushani kyayo, akateebwa akamanyiso kaayo aha buso bwe nari aha mukono gwe, ogwo nawe aryanywa aha maarwa g`ekiniga kya Ruhanga, agaashukirwe omu kikopo ky`okubiihirwa kwe agatafungwire…”  (Okushuuruurwa 14:9-10)

Amakuru agarugire kushembayo (state of affairs) nigagira ngu amakanisa 350 gaba purotestanti hamwe n`ebigoombe by`edini byegitsire omu kigoombe ekiri kugaita amakanisa omu nsi yona. Kandi Vatikani erugire kurangirira bwatu ngu ekanisa ez`aba purotestanti n`okuterana kw`aba kristayo kwonka: ekanisa n`emwe yoonka ey`obukaturiki omu boona barikutungira okujunwa okwijwire okwa Ruhanga. Okujunwa okwijwire okwa Ruhanga tikuri kushangwa mukanisa yona; kwihaho nikishangwa omuri Yesu Kristo wenka kandi buri muntu naragirwa kwikiriza kandi akebugabuganira nawe weenka. Nahabwekyo bahara be kanisa enkatorika abatarabasize kubona okujunwa okwijwire omuri Yesu Kristo tibaine gundi muhanda ogu bakutoora kwihaho okugaruka omukifuba kya nyinabo (Okushuuruurwa 17).

Bariyo nibajuriza ebigaambo ebiri omuri Yohaana 17:21: “Ngu boona babe bamwe…” kandi tihariho nomwe ori kukishoma omu muriingo ogu kihandikirwemu hamwe namakuru gaakyo: “nyowe omuribo, naiwe omurinye, babeere kimwe bamwe, ab`ensi bamanye ku niiwe wantumire, okabakunda nk`oku wankunzire” (orunyiriri 23) – Ruhanga omuri Kristo (2 Abakorinso 5:19) kandi Kristo omuri itwe (Abakolosai 1:27)

Tituragume nitukigarukamu ngu omu myaka amagana eyabandize hakaba hatariho ba paapa, bakaridinari nainga shi ebigoombe byamakanisa. N`obuharabe habire hariho enyikiriza eziri kuhika nka 100 zitari kushuushanwa, ekanisa ya Yesu Kristo nayo ekaba eriho, obutsyo obukye ekitari kigoombe, kureka kari akantu kakye (organism) kari kwebemberwa omwoyo wa Ruhanga.

Mpora mpora amakanisa omu mahanga goona gobukristayo aba Coptic, aba Chaldean, aba Syrian, aba Egyptian, aba Orthodox hamwe n`ekerezia enkatorika bikabaho omu bugabe bw`ekirooma. Nobukirabe kiri kisyo, amakanisa aga goona gakaba gari kandi nahati gakiri amakanisa ga mahanga kandi gaine entwaza ya mahanga omu gakomokire, konka tigari kanisa eya cungwirwe eya Yesu Kristo.

Okuruga aha rukiiko rwa Niike, A.D. 325, hamwe n`orukiiko rwa Chalcedonian, A.D. 381, hariho enyikiriza erikurebeka aharibo nka ehikire, enyikiriza ey`obushatu eyabireho aha bw`orukiiko rwa Niike hamwe na Chalcedian, omuri egyo nyikiriza harimu ebigaambo bingi byokwikiriza biri engingo ziri kuhamya. Amakanisa goona hamwe namadini agabireho omu bwire bwokuhunduuza (reformation) goona gaherize kukyakira. Kandi enyikiriza egi ngu Ruhanga ari omu bantu bashatu abatarahangirwe, erikwetwa enyikiriza ya “entumwa” konka omumazima tinyikiriza y`entumwa, nibaza kugigyema abo boona abari omu bukristaayo kandi abo boona abariba batakagikirizaga baryagibagyema.

“Kandi bantu boona, abato n`bakuru, abatungi n`abooro, ab`obusingye n`abahuuku, yaabaragiira kuteebwa akamanyiso aha mukono gwa buryo, nari aha buso, ngu hatabaho owaagura nari owaatunda, kureka ogwo oine ako kamanyiso, niryo iziina ry`enyamaishwa, nari enamba y`eiziina ryayo. Okukishoborokyerwa nikwetenga obwengye orikwetegyereza abare enamba y`enyamaishwa; ahakuba n`enamba y`omuntu; enamba egyo ni Magana mukaaga na makumi mukaaga na mukaaga.” (Okushuuruurwa 13:16-18)

Titurikuza kutaha omunda munoonga omwishomo eri omu kare aka, konka nitwenda kubateramu akacweka kamwe kandi akari kushemeza akahandikirwe Ludwig Schneider, omunyamahurire omu Israeli ori kumanywa omunsi yoona kuruga Yerusaalemu owabaire natangaara munonga aha namba 666 (aha mpapura 18 hamwe na 19).

MUKAMA we wenka akeheera abantu be Israeli ebyokugyenderaho hamwe kandi naha kanisa ye eyomundagaano entsya omurugyendo rwabo ahabwebibaire baine kandi ebibashemereire kwikiriza kandi bakakora. Kihandikirwe omu Ekyebiragiro 6:3-9 kiti:

“N’ahabwekyo, hurira, iwe Israeli, oteho omutima, obyorobye, obone kuba gye, n’okukanyira munonga omuri egyo nsi y’amate n’obwoki, nka MUKAMA Ruhanga wa bashwenkuru oku yaakuraganiise.Hurira iwe Israeli! MUKAMA Ruhanga waitu n’omwe; kandi ogume okunde MUKAMA Ruhanga waawe n’omutima gwawe gwona, n’magara gaawe goona, n’amaani gwaawe goona. Kandi ebigambo ebi, ebi ndikukuragiira eri izooba, bishemereire kukuguma aha mutima; ogume oyezirikye kubyegyesa abaana baawe, ogume obigaaniireho oshutami omu nju yaawe, nari noogyenda omu muhanda, kandi waaba nooza kubyama, kandi noimuka. Obikome aha mukono gwawe, bibe akamanyiso, obite aha buso bwawe ahagati yaawe n’aha nyigi z’amarembo gaawe.” Ekigaambo eki ekyokwikiriza ninshanga kigarukire kuhamibwa omu eky`ebiragiro 11, okuruga aharunyiriri rwa 18.

Okukihandikirwe omu Ruheburaayo eki kigaambo ky’okwikiriza, enyuguta erikushembayo ei ekigaambo ky’okubanza kandi enyuguta eri kushembayo ei ekigaambo kyahamiheru omusentesi zihandikirwe omunyuguta empaango. Tibashemerire kukigamba bugamba aha munwa, bashemire kukigamba baihire aha mutima, kandi batari kukibanganisaho. N’okuhitsya nahati abayudaya bakyashaba “sh’ma Israeli”, beine obwesigye.

Israeli eshemerire kurinda kandi ekorobera eki MUKAMA yagambire, kugira ngu babase kubera gye omunsi ei Ruhanga yaraganise beishenkuru bo reero babone kubona emigisha.

Reero hakurataho okwehanangiriza – Israeli eshemereire kuhurikiriza eteireho omutima aha kirikugira ngu MUKAMA Ruhanga NOMWE, aho kikuratwa okuragirwa kukunda Ruhanga n’omutima gw’omuntu gwona na magara ge goona hamwe n’amaani ge goona. Ebigaambo bya Ruhanga bishemereire kuguma omu mitima y’abantu be. Bashemereire kubyegyeseza abana baabo n’abaijukuru babo omu maka gaabo, omumuhanda baba nibaza kubyama kandi baba nibaza kwimuka.

“Kandi kiryakubeera akamanyiso aha mukono gwawe, n’ekiijutsyo ahagati y`amaisho gaawe.” MUKAMA akaba yarahgirire ati: “ kandi kiryakubeera akamanyiso aha mukono gwawe, n`ekiijutsyo ahagati y`amaisho gaawe, ekiragiro kya MUKAMA kirekye kukuruga omu kanwa; ahakuba MUKAMA akakwiha omuri Misiri nomukono gwamaani” (Okuruga 13:9).

“N’ahabw’ekyo mute ebigambo byangye ebi aha mitima yaanyu n`omu magara gaanyu, mubikome aha mikono yaanyu bibe akamanyiso, mubite aha buso bwanyu ahagati y`amaisho gaanyu”. (Eky`ebiragiro 11:18)

Weena orikuza aha kisiika ky’obusaasi (wailing room) omuri Yerusaalemu nabasa kureeba oku abantu baine ekigaambo ky`okwikiriza bakiboheire aha mikono yabo naha buso n’obuguha. Buri nju, buri hoteri omuri Israeli eine “Mezuzah” n’ekyahandikirwe eki ekyekigaambo Ky’okwikiriza okuruga omu kitabo ky’ebiragiro 6:3-9 bakibambire aha maisho gari kuhikira aha myango yabo y’enyigi.

Ekigaambo eky’okwikiriza kakaba kari kandi kakiri akamanyitso k’okumanyiraho abantu be ba Israeli.

Hati twaija omundagaano entsya: omuri Mako 12:29-32, Yesu akagarukamu ekibuuzo kirikukwata aha kiragiro kyokubanza: “…*Hurira, Israeli! MUKAMA Ruhanga waitu nOmwe wenka; okunde MUKAMA Ruhanga waawe nomutima gwawe gwona, namagara gaawe goona, nobwengye bwawe bwona, kandi namaani gaawe goona: eki nikyo kiragiro kyokubanza … Omuhandiiki yaamugarukamu ati: Haza kwo, Mwegyesa, waagamba gye okugira oti, nOmwe, kandi oti, Tihariho ondiijo kureka We wenka…”*

Ruhanga tari mu bushatu: tarabasize kuruga aha muntu omwe ngu babe bashatu abatahwaho. Nangwa nomubutahwaho ninga omundagaano enkuru nangwa kandi nomundagaano entsya tihaine ahorikushanga ba Ruhanga bashatu nibagambwaho. Ruhanga OMWE agumire ari Ruhanga OMWE; okuhikiriza entebekanisa ye eyobucunguzi ayeshuuruurwe nka Tataitwe owomuiguru omu mwana we omwe nyamunegyere, kandi n`omumwoyo orikweera omu kanisa: Ruhanga otuura ahaiguru, Ruhanaga ori naitwe kandi Ruhanga ori muri itwe.

“Ahakuba Ruhanga aba omwe; kandi niwe ariiha aha bashazirwe orubanja ahabwokwikiriza, naha batashazirwe ahabwokwikiriza.” (Abarooma 3:30)

“Kandi omuteerani taba womwe, kwonka Ruhanga nomwe.” (Abagalatia 3:20)

“MUKAMA otahwaho, otafa, otareebwa, Ruhanga Nyamuhanga, aheebwe ekitiinisa, ahimbisibwe ebiro n`ebiro. Amiina.” (1 Timoseo 1:17)

Naitwe nituza kandi tushemereire kukunda Ruhanga omwe kandi omwe wenka namagara gaitu goona nomutima gwaitu gwoona hamwe namaani gaitu goona kandi tukunde batahi baitu nkokuturi kwekunda (Mako 12:31).

Nobukiraabe kiri kisyo, omuzigu akamara kushenshera omu kanisa yendagaano entsya kandi atwire nahabisa abantu. Abaikiriza aba mazima abagumire omukigaambo kyokwikiriza ekya Yesu Kristo hamwe nabo abayehakaine obukristayo boona bari hamwe. Enyikiriza eza mazima-emwe kuruga Yerusaalemu kandi n`endaijo kuruga Nicaea nizitaana.

Enyikiriza eya mazima ei ebyahandikirwe ebiri kweera birikujuririra nesigara eri emwe omundagaano enkuru hamwe nomundagaano entsya. Ahari abo abana ba Ruhanga abamazima niyi nyikiriza yonka eya mazima, omunyegyesa, omukubatiza hamwe naha meeza ya MUKAMA waitu (Lords supper). Omu mazima ahari buri ishomo ryona omuri Baiburi habaho ansa emwe ehikire, kandi etahandikirwe n`omuri katikisimu yoona kwihaho omuri Baiburi yonka.

Buri kanisa enkristayo hamwe naburi kigoombe kyona ekyedini kyaine enyikiriza yakyo ei kirikwikiriza kandi kikegyesa, boona nibature enyikiriza ya Niike, ei batakabasa kuhindura. Omu kushuuruurwa nitushoma aha “kamanyiso” kedini oku abantu boona barikuza kugyemwa kwikiriza. Aha muheru omukwegaita kwa Rooma kuri kushembayo, nihaza kubaho encwamu ngu weena otaraze kwikiriza ako kamanyoso naza kufa nkowafeera edini (martyr). Aha bwaka kamanyiso-akamanyiso akarikuza kuba kari omunsi yoona ahabwa maani gedini ya Rooma-nihaza kubaho akanyigo.

Okurabura okwahonaho kuri ngu:

“Maraika ondiijo owa kashatu yaakurataho, naagamba neiraka rihango ati: omuntu weena, orikuramya enyamaishwa nekishushani kyayo, akateebwa akamanyiso kaayo aha buso bwe nari aha mukono gwe, ogwo nawe aryanywa aha maarwa gekiniga kya Ruhanga, agaashukirwe omu kikopo kyokubiihirwa kwe agatafungwire…” (Okushuuruurwa 14:9-10)

Amakuru agarugire kushembayo (state of affairs) nigagira ngu amakanisa 350 gaba purotestanti hamwe nebigoombe byedini byegitsire omu kigoombe ekiri kugaita amakanisa omu nsi yona. Kandi Vatikani erugire kurangirira bwatu ngu ekanisa ezaba purotestanti nokuterana kwaba kristayo kwonka: ekanisa nemwe yoonka ey`obukaturiki omu boona barikutungira okujunwa okwijwire okwa Ruhanga. Okujunwa okwijwire okwa Ruhanga tikuri kushangwa mukanisa yona; kwihaho nikishangwa omuri Yesu Kristo wenka kandi buri muntu naragirwa kwikiriza kandi akebugabuganira nawe weenka. Nahabwekyo bahara be kanisa enkatorika abatarabasize kubona okujunwa okwijwire omuri Yesu Kristo tibaine gundi muhanda ogu bakutoora kwihaho okugaruka omukifuba kya nyinabo (Okushuuruurwa 17).

Bariyo nibajuriza ebigaambo ebiri omuri Yohaana 17:21: “Ngu boona babe bamwe…” kandi tihariho nomwe ori kukishoma omu muriingo ogu kihandikirwemu hamwe namakuru gaakyo: “nyowe omuribo, naiwe omurinye, babeere kimwe bamwe, abensi bamanye ku niiwe wantumire, okabakunda nkoku wankunzire” (orunyiriri 23) – Ruhanga omuri Kristo (2 Abakorinso 5:19) kandi Kristo omuri itwe (Abakolosai 1:27)

Tituragume nitukigarukamu ngu omu myaka amagana eyabandize hakaba hatariho ba paapa, bakaridinari nainga shi ebigoombe byamakanisa. N`obuharabe habire hariho enyikiriza eziri kuhika nka 100 zitari kushuushanwa, ekanisa ya Yesu Kristo nayo ekaba eriho, obutsyo obukye ekitari kigoombe, kureka kari akantu kakye (organism) kari kwebemberwa omwoyo wa Ruhanga.

 Mpora mpora amakanisa omu mahanga goona gobukristayo aba Coptic, aba Chaldean, aba Syrian, aba Egyptian, aba Orthodox hamwe nekerezia enkatorika bikabaho omu bugabe bwekirooma. Nobukirabe kiri kisyo, amakanisa aga goona gakaba gari kandi nahati gakiri amakanisa ga mahanga kandi gaine entwaza ya mahanga omu gakomokire, konka tigari kanisa eya cungwirwe eya Yesu Kristo.

Okuruga aha rukiiko rwa Niike, A.D. 325, hamwe norukiiko rwa Chalcedonian, A.D. 381, hariho enyikiriza erikurebeka aharibo nka ehikire, enyikiriza eyobushatu eyabireho aha bworukiiko rwa Niike hamwe na Chalcedian, omuri egyo nyikiriza harimu ebigaambo bingi byokwikiriza biri engingo ziri kuhamya. Amakanisa goona hamwe namadini agabireho omu bwire bwokuhunduuza (reformation) goona gaherize kukyakira. Kandi enyikiriza egi ngu Ruhanga ari omu bantu bashatu abatarahangirwe, erikwetwa enyikiriza ya “entumwa” konka omumazima tinyikiriza yentumwa, nibaza kugigyema abo boona abari omu bukristaayo kandi abo boona abariba batakagikirizaga baryagibagyema.

“Kandi bantu boona, abato nbakuru, abatungi nabooro, abobusingye nabahuuku, yaabaragiira kuteebwa akamanyiso aha mukono gwa buryo, nari aha buso, ngu hatabaho owaagura nari owaatunda, kureka ogwo oine ako kamanyiso, niryo iziina ryenyamaishwa, nari enamba yeiziina ryayo. Okukishoborokyerwa nikwetenga obwengye orikwetegyereza abare enamba yenyamaishwa; ahakuba nenamba y`omuntu; enamba egyo ni Magana mukaaga na makumi mukaaga na mukaaga.” (Okushuuruurwa 13:16-18)

Titurikuza kutaha omunda munoonga omwishomo eri omu kare aka, konka nitwenda kubateramu akacweka kamwe kandi akari kushemeza akahandikirwe Ludwig Schneider, omunyamahurire omu Israeli ori kumanywa omunsi yoona kuruga Yerusaalemu owabaire natangaara munonga aha namba 666 (aha mpapura 18 hamwe na 19).