Anádemẹ he na hẹn mí mọdona titò Jiwheyẹwhe tọn he kàn otánhó gbẹtọ tọn. To Owé PSALM 90:4 tọn mẹ, mí hia dọ, “Na owhè fọtọ́n to nukọ towe tin di osọ̀ whenuena é juwáyì, podọ di zánnukle dopo...” Linlẹn dopo lọ yín didọ gbọn apọsteli Pita dali to Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ dọ, “Ṣigba mẹyiwanna emi, mì yín madọnanọ onú dopo akàn he tọn blo dọ, azán dopo to Oklunọ de taidi owhè fọtọ́n, owhè fọtọ́n sọ taidi azán dopo” (2 PITA 3:8). Mí hia to Owé Wiwé lẹ mẹ dogbọn azán godo tọn dali, na mí mọdona, bé azán godo tọn lọ yín didọ gbọn ninọ̀mẹ dọdai tọn de mẹ kavi whẹndo godo tọn lọ tọn dọ wẹ yé te.

Jiwheyẹwhe dá aihọn lọ to azán ṣidopo (6) mẹ bo yí gbọjẹ to azán ṣinawetọ gbè. Eyín mẹde hia titò núdidá tọn, yèdọ dolé dọ, “To azán ṣinawetọ gbè Jiwheyẹwhe dótana azọ́n etọn he é basi; é sọ gbọjẹ to azán ṣinawetọ gbè sọn azọ́n etọn lẹpo mẹ he é ko basi.” (GẸNẸSISI 2:2). Ehe tindo tùnmẹ daho de na núyiwà owhè fọtọ́n donu ṣinawe tọn to otànhó gbẹtọ tọn mẹ. Osọha ṣinawe dọhó do gbèsisọ Jiwheyẹwhe tọn go. Azán ṣinatọ̀ntọ na yín bibẹ́nu osẹ̀ devo tọn.

Núyiwà Biblu tọn lẹ sọgan yín mimá dolé: Bẹ́dopọ́ owhè fõ (2,000) tọn, wẹ azán awe Jiwheyẹwhe tọn, hinhẹnsọn Adam whenu jẹ Ablaham whenu, awe devo bẹ́ sọn Ablaham whenu jẹ Klisti whenu. Dinvie mí dọ̀nsẹpọ́ pipé owhè fõ (2,000) devo tọn. Ṣinawetọ lọ wẹ gbọjẹzán Oklunọ tọn, he yín ahọludu Owhè fọtọ́n tọn. Yẹwhegán lẹ po apọsteli lẹ po dọhó bo sọ wlán ehe lọ dọ, “Azán Oklunọ tọn”. Johanu wlán dọpọ́n etọn he é ko tindo to Osó Patmọsi tọn ji to whenuena é dọ, dọmọ, “Yẹn tin to Gbigbọ mẹ to azán Oklunọ tọn gbè ...” (OSỌHIA 1:10).

Azán godo tọn lọ bẹ́ po awhàn Amagedọni tọn po (OSỌHIA 16:14-16), bo nasọ fó po awhàn Gọgi tọn po Magọgi tọn po to ahọludu Owhè fọtọ́n tọn godo, whenuena yè na tún Satani dote bọ é nasọ klọ́ akọta lẹpo whladopo dogọ́ (OSỌHIA 20:7-10).

To gblagbla awhàn helẹ tọn mẹ to ahọludu Owhè fọtọ́n tọn mẹ, fie ohla po lẹngbọ lẹ po, po opọ̀ po, po ovú etọn po po kinnikinnivu po, oyìn po beali na dùnú dopọ́ (ISAIA 11:6). “... yé nasọ yí ohi yetọn do tùn agbogọdọẹ: akọta ma to na zé ohi do akọta ji ba, mọ yé ma to na plọ́n awhànfun ba” (ISAIA 2:4; MIKA 4:3).

“To azán nẹ gbè, adọ̀ Jẹse tọn de na tin ehe na nọte na asia gbẹtọ lẹ tọn; É de wẹ kosi lẹ na din hlan: gbọjẹ etọn nasọ yín gigonọ. To enẹgodo to azán lọ gbè wẹ Oklunọ na dè alọ etọn whlawetọ nado hẹn pipòtọ omẹ etọn he pò lẹ tọn ...” (ISAIA 11:10-11).

To dọdai mẹ, mí tin to azán awetọ godo tọn lọ mẹ sọn bibẹ́nu Alẹ̀nùnù yọ́yọ́ lọ tọn, ehe yè sọ ylọ dọ “azán godo tọn lẹ”. Apọsteli Pita wlán dogbọn Klisti tọn dali, dọmọ, “Mẹhe yè ko yọ́nẹn dai nugbo jẹnukọnna aihọn dòdó, ṣigba bo sọawúhia to opòdo ojlẹ helẹ tọn na mì” (1 PITA 1:20). Dinvie asiko he lọ ko dọ̀nsẹpọ́ opòdo. Na mẹdelẹ nọ hia azán fọde-kẹnnẹ (360) di azán Biblu tọn, podọ mẹdevo lẹ azán fọde-kẹnnẹ-atọ́n (365). E ma tlẹvi bibasi nado lẹn ojlẹ lọ dolé e te gba. Mí dopẹna Jiwheyẹwhe na enẹ tọn. Mí tindo azọ́n núyiwà tẹnsẹ̀na tọn to Biblu mẹ. Sọn dọdai po núyiwà lọ po mẹ, yèdọ ohia ojlẹ lọ tọn, mí sọgan mọdona dọ mí tin to ojlẹ opòdo lọ tọn. Nújijọ̀ daho lọ po didiọ to otànhó gbẹtọ tọn mẹ po ko dọ̀nsẹpọ́.

To Azán Pẹntikọsti tọn gbè, Pita mọ azán dọdai tọn awelẹ whenuena é zé núyiwà túntún Gbigbọ Wiwé tọn lọ dai do dòdó Owé Joẹli 2 tọn ji, dọ, “Ṣigba ehe wẹ ehe yè dọ gbọn yẹwhegán Joẹli dali: Jiwheyẹwhe dọmọ, e na wá jọ to azán godo tọn lẹ mẹ, yẹn na túntún sọn Gbigbọ ṣie mẹ do gbẹtọ lẹpo ji ...” (OWALỌ 2:16-17). To opòdo azán godo helẹ tọn, yèdọ opòdo owhè fõ (2,000) tọn, é zé azán Oklunọ tọn he na sọawúhia to opòdo ofligọ̀zángbè lọ tọn to vivẹ mẹ, dọ, “Yè na diọ owhè zùn zinvlu, bo diọ osùn zùn ohùn, whẹpo azán daho ayidego Oklunọ tọn lọ nado wá” (OWALỌ 2:20). Kẹdẹdi Owé MALAKI 4:5 tọn, ehe na yín azán daho osinọ Oklunọ tọn lọ.

Núyiwà delẹ na jọ̀ to opòdo owhè fõ (2,000) podọ ehe pò lẹ na wá to bibẹ́nu azán ṣinawetọ lọ tọn, he yín azán Oklunọ tọn. Fidepope matin to owéfọ lẹ mẹ he yè dọ, dọ azán Saba tọn kavi azán Sẹgbè tọn wẹ “Azán Oklunọ tọn lọ” gba. Hlan Yisenọ lẹ, azán he lọ na yín azán gigonọ (FILIPPINU 1:6; FILIPPINU 2:16). Hlan mayisenọ lẹ, e na yín azán he dobú (ISAIA 13:6-12). Kẹdẹdilé Jiwheyẹwhe dotana azọ́n núdidá Etọn lọ tọn dó bo gbọjẹ, mọkẹdẹ wẹ e na te to gbèsisọ fligọ̀zán lọ tọn gbè.

Ojlẹ jọmiọn tọn lọ sọ yín yiylọ dọ, “azán whlẹngan tọn”, yèdọ “ojlẹ alọkẹyí tọn lọ” (ISAIA 49:8; 2 KỌLINTINU 6:2), podọ ga di “owhè alọkẹyí Oklunọ tọn” (ISAIA 61:2; LUKU 4:19). To nugbo de mẹ, ohógbè he yín, “owhè alọkẹyí tọn” wẹ owhè jubili tọn. To Alẹ̀nù Hóhó mẹ, owhè dèdovò he sọawúhia to opòdo owhè ṣinawe donu ṣinawe tọn, to owhè kande-aotọ mẹ. Yé mẹhe tin to ahọ́ mẹ kavi yín afànumẹ lẹpo, yé mẹhe hẹn nútindo yetọn lẹ bú na gọ̀ popo lẹpo yí, bo nasọ gọ̀yì nútindo yetọn lẹ kọ̀n to owhè jubili tọn mẹ (LEVITIKU 25). To azán daho ovẹ̀vivẹ̀ lọ tọn gbè, yè kùn opẹ̀n lẹ bọ omẹ lẹpo mọ túndote yí to azán dopo gbè to owhè jubili tọn mẹ. To azán daho nẹ godo, whenuena owhẹ̀sùna to Jiwheyẹwhe po gbẹtọ po ṣẹnṣẹn na yí tẹnmẹ, opẹ̀ngbè wẹndagbe tọn lọ na yín sisè. Mẹdepope he yise dinvie na mọ túndote yí. Asiko ojọmiọn tọn tin hlan omẹ lẹpo, mahò fie mẹde te pọ́n kavi ojlẹ lọ pọ́n. Enẹ wẹ owhè jubili Jiwheyẹwhe tọn he Oklunọ mítọn ylọ dọ “owhè alọkẹyí tọn”. Mẹdepope he yí Jiwheyẹwhe sè to ojlẹ he mẹ bo sọ kẹalọyí azọ́nwàdota ofligọ̀ tọn lọ sọgan yì asigbãlọgba. Whenẹnu wẹ Oklunọ dọ, dọmọ, “... Egbé wẹ owé wiwé he di to otó mìtọn mẹ” (LUKU 4:21). “Egbé” he lọ wẹ azán ojọmiọn tọn he Jiwheyẹwhe námẹ (HEBLU 4:7).

Dogbọn azán awe godogodo tọn lẹ dali, apọsteli Pita zán ohógbè he dọmọ, “Mọwẹ yẹwhegán lẹpo sọn Samuẹli whenu, po mẹhe jọ to godo etọn lẹpo po, omẹ sọha he dọhó lẹ, ko dọhó azán helẹ tọn ga” (OWALỌ 3:24). Mí yín awujinọ to whenuena mí mọ to Alẹ̀nù Hóhó mẹ, lé omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọgan dlẹnalọdó hézéhézé gbọn núdohiamẹ tọn dali dó, yèdọ núhe kàn titò whlẹngan tọn lẹ, dọ, “... Do ayi e go, azán ja, wẹ Oklunọ dọ, whenuena yẹn na basi alẹ̀nù yọ́yọ́ de hẹ owhé Islaẹli tọn, podọ hẹ owhé Juda tọn lẹ ga” (HEBLU 8:8). Alẹ̀nù he wẹ Jiwheyẹwhe basi to Klisti mẹ to Osó Kalvani tọn ji bo sọ ná opagbè Islaẹli dọ, “Na ehe wẹ alẹ̀nù he yẹn na basi hẹ owhé Islaẹli tọn to azán nẹlẹ godo, wẹ Oklunọ dọ; Yẹn na yí osẹ́n ṣie do yé hòmẹ, bo sọ wlán yé do ayiha yetọn ji ga: Yẹn nasọ yín Jiwheyẹwhe de hlan yé, Yé nasọ yín gbẹtọ de hlan mi” (HEBLU 8:10).

Dogbọn ojlẹ Alẹ̀nù Hóhó tọn dali he yè ylọ dọ azán dọdai tọn ga, mí hia to Owé HEBLU 1:1 tọn mẹ, dọ, “Jiwheyẹwhe, mẹhe sọn ojlẹ hóhó mẹ, podọ to jijọ hunkọhunkọ mẹ ko gbọn yẹwhegán lẹ mẹ dọhó hlan otọ́ lẹ to whenẹnu, to opòdo azán helẹ tọn ko dọhó hlan mí to Ovi etọn mẹ ...”. opòdo azán otọ́ lẹ tọn biọ azán he mẹ Jiwheyẹwhe dọhó gbọn Ovi Etọn mẹ bo ná gblọndo lọ. Mí to hódọ do owhé fõ (2,000) he yè ná agùn lọ ji, ehe na wá gbèsisọ mẹ to opòdo owhèta he tọn. To ehe godo, ṣiṣẹ̀ Jiwheyẹwhe tọn po Islaẹli po na yí tẹnmẹ. Ehe nugbo, na biọ bibẹ́nu azán ṣinawetọ lọ tọn mẹ, hadopolọ jẹnukọnna bibẹ́nu ahọludu Owhè fọtọ́n tọn.

To Owé HOSEA 6 tọn mẹ, yè dlẹnalọdó azán dọdai tọn lẹ lọ, dọ, “Mì wá, bo gbọ mí ni lẹ́gọ̀: na ewọ ko tlẹn, ewọ nasọ hẹnazọ̀ngbọ na mí; ewọ ko hò, ewọ nasọ vọ́ mí dọ̀nbla. Azán awe godo wẹ, ewọ na hẹn mí hinhọnun: to azán atọ̀ntọgbè ewọ na fọ́n mí tite, mí bo nasọ nọgbẹ̀ to ewọ nukọn” (HOSEA 6:1-2).

To owhè kande-gbàn (70) tọ mẹ to okú Klisti tọn godo, tẹmpli lọ yín vivàsúdo gbọn awhànfuntọ Lomunu lẹ tọn dali to oglọ Titusi po Islaẹli tọn mẹ to whenuena yé yín gbigbado gbọn akọta lẹpo mẹ kẹdẹdilé Mose po yẹwhegán lẹ po ko dọ dó jẹnukọn. Mose sọ dọhó dogbọn gigọ̀wà yetọn dali (DEUTELONOMI 4:27-28). Podọ gbọn yẹwhegán Jelemia tọn dali, Oklunọ dopagbè dọ, “... Ewọ he vúnvún Islaẹli nasọ bẹ́ ẹ pli, bo to yìnyìn in, dilé lẹngbọhotọ de nọ wà na lẹngbọpa etọn do ... Yé na sọ wá bo to hanji to fiyìaga Ziọni tọn mẹ ... na yẹn diọ awubla yetọn do ayajẹ mẹ, bo na miọnhòmẹna yé, bo sọ hẹn yé jaya sọn awubla yetọn mẹ” (JELEMIA 31:10-13). Yẹwhegán Ezekiẹli lọsu wlán dogbọn ohóta he lọ tọn dali to ota etọn 36 dojẹ 38 mẹ. To Owé EZELIẸLI 37:21 tọn mẹ, mí mọ ohógbè lọ dọmọ, “... Lé wẹ Oklunọ Jiwheyẹwhe dọ: Dayi e go, Yẹn na dè ovi Islaẹli tọn lẹ sọn akọta lẹ ṣẹnṣẹn, fiedali yè hẹn yé yì, bo nasọ ṣinyan yé pli to awà lẹpo ji, bo hẹn yé wá biọ aigba yetọn titi mẹ”. Ojlẹ he mẹ ehe lọ na ṣẹ̀ te wẹ yè dlẹnalọdó to Owé EZEKIẸLI 38:8,10 tọn mẹ, dọ, “... to owhè godo tọn lẹ mẹ ... e na wá jọ to azán nẹlẹ mẹ ...”.

Yè dọ hlan mí dogbọn yẹwhegán Hosea tọn dali dọ, kọlilẹ́wá po azọ̀nhẹngbọ Islaẹli tọn po na sọawúhia to azán awe godo, enẹ wẹ nado dọ, dọ, owhè fõ (2,000) godo. To azán atọ̀ntọgbè, Oklunọ na hẹnazọ̀ngbọna Islaẹli bo nasọ ná yé ogbẹ̀. Tódidó hlan Messia yín jijodai hézéhézé to yisenọ Jù tọn lẹpo mẹ kaka jẹ azán he gbè. To opọ́ mẹ, odẹ̀hiho to Adó ovivẹ̀ tọn kọ̀n dóalọte po ohógbè he yè dọ, dọ, Messia lọ na wá bọ yè nasọ gọ̀ tẹmpli lọ dó. Whenẹnu wẹ ohó he yẹwhegán dọ na yín ṣiṣẹ̀, dọ, “Mì bo sọ gbọ mí ni yọ́nen, mì sọ gbọ mí ni to hihodo zọ̀nmî nado yọ́n Oklunọ; gbonujẹyì etọn tin yọ́nẹnnugbo di afọnnu: ewọ nasọ wá jẹ míde di ojikun, di ojikun agọ̀gbọnẹn he húsìnna aigba.”(HOSEA 6:3).

Dogbọn azọ́njawu Jiwheyẹwhe tọn dali, kẹdẹdilé ehe ma sọgan yín túntúnmẹ jẹagọ̀, mí tindo otò Islaẹli tọn he ko tin sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́n-nukun-atọ̀ntọ mẹ. Titò Jiwheyẹwhe tọn na whlẹngan yín didohia dolé dọ, Jiwheyẹwhe wàzọ́n po Islaẹli po di akọta de to otò yéwlọsu tọn mẹ. Ṣigba É ylọ mẹdopodo sọn akọta devodevo lẹ mẹ. Dogbọn gbèsisọ agùn lọ tọn sọn akọta lẹ mẹ podọ túndote Islaẹli tọn dali, apostẹli Paul wlán dọ, “... nukuntọ́n jọ do Islaẹli go apade, kaka gigọ́ kosi lẹ tọn nado wá emẹ. Mọwẹ yè na whlẹn Islaẹli lẹpo gán: dilé yè wlan dọ...” (LOMUNU 11:25-26).

Jakọbu ko dọ linlẹn ehe tọn hunkọ to piplimẹ de mẹ to Jelusalẹm mẹ dọ, “Simeọni ko dọ lé Jiwheyẹwhe to whẹ́whẹ́nu dla Kosi lẹ pọ́n do, nado dè gbẹtọ to yé mẹ na oyín etọn. Podọ ehe wẹ ohó yẹwhegán lẹ tọn sọgbè hẹ, dilé yè wlan ẹn dọ, to ehe godo yẹn na lẹ́, bo nasọ vọ́ gohọ̀ Davidi tọn...”(OWALỌ 15:14-15). Yẹwhegán Amọsi dọ dolé dọ, “To azán nẹ gbè wẹ yẹn na zé gohọ̀túntún Davidi tọn he yè họ́...” (AMỌSI 9:11). Dogbọn omẹ Islaẹli tọn lẹ dali, yẹwhegán Zẹfania wlán dọ, “To azán nẹ mẹ wẹ hiẹ ma na yín mẹmọwinyan...” (ZẸFANIA 3:11). “E na sọ wá jọ to azán nẹ gbè, wẹ yẹn na hẹn Jelusalẹm zùn zannu pẹ̀nagban de na gbẹtọ lẹpo; ... E na sọ wá jọ to azán nẹ mẹ, wẹ yẹn na dín nado hù akọta he wá Jelusalẹm ji lẹpo súdo” (ZEKALIA 12:3, 12:9).

Kọlilẹwá Islaẹli tọn do otò yetọn mẹ yín ohia nugbo de dọ ojlẹ ojomiọn tọn na Kosi lẹ ko sẹpọ́ vivọnu etọn. To ojlẹ pẹvide mẹ, Jiwheyẹwhe na gọ̀yì Islaẹli whladopo dogọ́. Whẹpo azán godo tọn lọ nido ṣẹ̀, azọ́n Jiwheyẹwhe tọn po agùn lọ po dóna wá gbèsisọ mẹ. Enẹwutu lé wẹ Oklunọ dọ, “Do ayi e go, yẹn na do Elija yẹwhegán lọ hlan mì whẹpo azán daho osinọ Oklunọ tọn lọ nado wá” (MALAKI 4:5). Bé e sọgan yín dọ opagbè he ko yín ṣiṣẹ̀ dote matin wuntuntun yẹwhegán he dóai lọ tọn? Kavi dilé e te to bibẹ́nu asiko ojọmiọn tọn po Johanu Baptist, mẹhe yẹwhenọ Jù lẹ tọn gbẹ́dai to azán etọn mẹ po.

Na Johanu Baptist hẹn apáde ohó dọdai tọn tintan ṣẹ̀, dọ, “... nado lẹ́ ayiha otọ́ lẹ tọn hlan ovi lẹ de ...” (LUKU 1:17), yè sọ ylọ ẹ dọ Elija ga. Sọn whenẹnu wẹ owhè fõ (2,000) hunkọ ko jẹgodona ẹn tọn, ṣigba azán Oklunọ tọn ma ko wá gba. Johanu yín wẹnzagun kẹdẹdi Owé MALAKI 3:1 tọn, yèdọ mẹhe wleawuna aliho Oklunọ tọn (MATIU 11:10; MALKU 1:1-3).

Yè sọ kànbiọ Johanu ga, dọ, “... Bé Elija wẹ hiẹ?” É gblọn hlan yé po adọ̀gbo de po, dọmọ, “... Yẹn ma yín ewọ gba” (JOHANU 1:21). To opòdo azán ojọmiọn tọn, whẹpo whẹ̀dida lẹ po hòmẹgble Jiwheyẹwhe tọn po nado ṣẹ̀, Jiwheyẹwhe dopagbè nado do gbẹtọ de hlan di yẹwhegán Elija. Dawe he lọ tindo azọ́n nado lẹ́ ayiha ovi Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn do yise apọsteli otọ́ lẹ tọn de. Elija pli Islaẹli lẹpo do Osó Kamẹli kọ̀n bo sọ gọ̀ agbà Oklunọ tọn dó. É yí zannu wiawe kẹdẹdi osọha whẹndo wiawe ovi Islaẹli tọn lẹ tọn, bọ Jiwheyẹwhe ná gbèdide po gblọndo po hlan ẹn sọn olọn mẹ. Elija egbé tọn dóna gọ̀ ayiha ovi lẹ tọn do dòdónu núplọ́nmẹ apọsteli wiawe lẹ tọn he ji yè dó Agùn Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn do. Whenẹnu wẹ Jiwheyẹwhe Ogbẹ̀nọ kẹdẹ na hẹn Ohó Etọn ṣẹ̀ gbọn núyiwà huhlọnnọ de dali, bo sọ do huhlọn Etọn hia to Agùn Etọn mẹ. Omẹ Jiwheyẹwhe tọn he ma sọgan nọte na agùn titò bẹ́pipli de gba. Ewọ dóna yín mẹsẹ́do sọn Jiwheyẹwhe de po azọ́n titegbe de po, po owẹn asiko lọ tọn po hlan omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ.

To Owé MATIU 17:11 tọn mẹ, Jesu Klisti hẹn devizọ́n he lọ ṣẹ̀ di dọ, e to nukọn ja. “Ewọ sọ gblọn bo, dọmọ, Eli nugbo whẹ́ wẹ na wá, bo nasọ hẹn onú lẹpo gọ̀ do tẹnmẹ”. Dawe Biblutùnmẹtọ daho he yè nọ ylọ dọ, Dọtẹ Skofiẹldi, wlán ohógbè he to owé winwlán etọn mẹ dọ, “Klisti hẹn odọdai MALAKI 4:5-6 tọn dèdovo podọ he ma ko ṣẹ̀ lọ wá ṣiṣẹ̀ mẹ, dọ: ‘Eli nugbo whẹ́ wẹ na wá bo nasọ hẹn onú lẹpo gọ̀ do tẹnmẹ.’ To ofi, kẹdẹdi to Owé Malaki tọn lọ mẹ, dọdai lọ ṣẹ̀ to Johanu Baptist mẹ, bo sọ to awuwle nado ṣẹ̀ to Elija mẹ, yín whiwhlá do vòvo. Ṣigba Johanu Baptist lọ ko wá, po devizọ́n he sọgbè to gbigbọ mẹ po, po huhlọn devizọ́n Elija he ja lọ tọn po (LUKU 1:17), to linlẹn nugbo lọ mẹ, e sọgan yín didọ, dọ, ‘Elija lọ ko wá.”’

Mẹhe ko wleawuna aliho to wiwá tintan Klisti tọn whenu, sọawúhia to Gbigbọ po huhlọn Elija tọn po mẹ. Jẹnukọnna wiwá Klisti tọn awetọ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lọ dóna zé gbèdide Jiwheyẹwhe tọn do ninọ̀mẹ nugbo Agùn tintan lọ tọn ji. Ehe lọ dóna jọ̀ jẹnukọnna kọlilẹ́wá Klisti tọn, dogbọn wiwá Etọn dali, mí hia dọ, “Mẹhe olọn ma sọgan nọ ma yí kaka é nado jẹ ojlẹ ohẹngọ̀ onú popo tọn mẹ, he Jiwheyẹwhe ko dọ sọn onù yẹwhegán wiwé etọn lẹpo tọn mẹ sọn whenuena aihọn ko ṣẹ̀” (OWALỌ 3:21).

To pinpọ́n hlan azán Oklunọ tọn, apọsteli Paul wlán dọ, “Na mìlọsu yọ́nẹn hézéhézé dọ, azán Oklunọ tọn ja di ajotọ to ozán mẹ” (1 TẸSALONIKA 5:2). Enẹ wẹ nado dọ, dọ, matin pahonamẹ vivẹ de, e nasọ yín ajiji. Apọsteli Paul gbẹ́sọ to nukọnyì bo to alọdlẹndó azán egbé tọn dọ, “Na whenuena yé to didọmọ, jijọho po gingán po; whenẹnu wẹ dindọn ajiji wá ota yetọn, kẹdẹdi ajlú to yọnnu he mọhò ji; yè ma sọ to na gán” (1 TẸSALONIKA 5:3). Whedepopenu matin he ohógbè “jijọho” tọn po “gingán” tọn po yín didọ dolé e jẹ dó kaka jẹ dinvie gba. Politikinọ lẹ dọ po awhágbè de po dogbọn jijọho hinhẹnwá dali, yèdọ jijọho po gingán po wá hlan akọta lẹ. To whenẹnu, whenuena ohógbè awe nẹlẹ “jijọho” po “gingán” po na yín didọ pé gbọn ayihọn lẹpo mẹ, wẹ dindọn ajiji na wá ota yetọn. Dinvie wẹ ojlẹ nẹ lọ. To Whèzẹtẹn po Whèyìhọ po mẹ, linlẹn dopo gê wẹ dùji, enẹ wẹ nado và awhànfunnú osinọ lọ súdo bo na basi jijọho whiwhla tọn pé aihọn lọ blébu mẹ. Hlan yé omẹ he mọdona Owé Wiwé lẹ, e ma na plá yé ajiji gba, na yé mọdona enẹ kẹdẹdilé ohia nukọnyìyì ojlẹ he mẹ tọn na yí tẹnmẹ dó. “Ṣigba mì, mẹmẹsunnu, mì matin to zinvlu mẹ, bọ azán lọ nado plá mì di ajotọ gba” (1 TẸSALONIKA 5:4).

Apọsteli Paul zé ohóta kọlilẹ́wá Klisti tọn he po kọ̀ndopọ́ mítọn po É po bo dọ hlan mí, dọ, mí ni nọte gli bo ma na yín dọ “na otùwhẹ yawu li mì blo, kavi obúdi mì blo, e bo sọ yín gbọn gbigbọ mẹ, kavi gbọn ohó mẹ, kavi gbọn owé kinkan de dali di sọn mì de, taidi azán Klisti tọn sẹpọ́” (2 TẸSALONIKA 2:2). To owéfọ he mẹ kẹdẹdilé e te to owéfọ he pò lẹ mẹ, ohia Gbigbọ tọn lọ po ninọ̀mẹ ojlẹ opòdo tọn po, yín didohia hézéhézé to Owé Wiwé mẹ. “Lé yè dọ hlan mì, dọ, mẹvlẹtọ lẹ na tin to ojlẹ godo tọn mẹ, mẹhe na to zọnlinzin to wantuntun ylankan yéde tọn mẹ” (JUDA 1:18).

Apọsteli Pita lọsu zán ohógbè dopolọ, dọmọ, “Na mì ni sọ yọ́n ehe whẹ́, dọ, mẹvlẹtọ lẹ na wá po ovlẹ po to azán godo tọn mẹ, bo na to zọnlinzin to ojlo yéde tọn mẹ” (2 PITA 3:3).

To owéfọ he mẹ, apọsteli ma dọ dogbọn vlẹko kẹdẹ dali gba, ṣigba é detana núhe yè na vlẹko lọ, enẹ lọ wẹ opagbè kọlilẹ́wá Jesu Klisti Lọsu tọn, dilé yé sọgan kànbiọ dó dọ, “Fie wẹ opagbè wiwá etọn tọn te?”

Yè dlẹnalọdó nújijọ̀ daho ojlẹ godo mẹ tọn lọ tọn to Owé 2 TIMỌTI 3:1-9 tọn mẹ. “Ehe wẹ hiẹ ni yọ́nẹn ga, dọ, to azán lẹ godo ojlẹ awusinyẹn tọn lẹ na wá. Na gbẹtọ lẹ na lẹzùn owanyinna yéde tọ́, nukunkẹnnọ, awàgudotọ, saklanọ, nùzántọ, tólivẹtọ do mẹjitọ go, mayọ́ndagbenọ, mawénọ, matin owanyin ohẹnnumẹtọn, alẹdatọ, mẹslẹtọ, awumajainanọ, kanylantọ, vivlẹtọ mẹdagbe lẹ tọn, ajannọ, tasinyẹntọ, goyitọ, owanyinna aṣọ hú Jiwheyẹwhe tọ́: yé tindo ohia jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn, ṣigba yé mọ́ huhlọn etọn: omẹ mọtọnhunkọ lẹ de wẹ hiẹ ni jẹagọ sọn...” Oklunọ Lọsu dlẹnalọdó zinzán po ninọ̀mẹ gbigbọnọ ojlẹ godo tọn mẹ tọn po, whenuena É zé ehe jlẹdo azán Noa tọn lẹ go podọ do azán Sọdọmi tọn lẹ go (LUKU 17). To azán Noa tọn lẹ mẹ, dọndopọ́ whẹndo awe tọn sọawúhia, yèdọ whẹndo Ṣẹti tọn po Kaini tọn po. Podọ na ehe tọn wutu, Jiwheyẹwhe dó pòdo na agbasalan lẹpo (GẸNẸSISI 6). Dinvie dọndopọ́ agùn daho tọn po bibiọ e mẹ po tọn to whelẹponu sọawúhia.

To Owé 2 TIMỌTI 4:1-5 tọn mẹ, yè hopana mí dogbọn gbèmimá he tintọ́nsọn nugbo lọ mẹ dali, dọ, “... Na ojlẹ na wá bọ yé ma to na doakọ́nna oplọ́n he pégan ... Yé na lẹ́ otó yetọn sọn nugbo mẹ, bo nasọ gọ̀ do otàn ovọ́ kọ̀n”. Nugbo, e ma yín apọsteli Paul wẹ to ohódọ to Owé 2 TIMỌTI 4:1-5 tọn mẹ gba, adavo Gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn he ko mọ gbigbọ nukọnyìyì tọn jẹnukọn. “Mọ Gbigbọ ko dọ dódó dọ, to ojlẹ godo tọn lẹ mẹ mẹdelẹ na jai sọn yise mẹ, bo nasọ ná otó gbigbọ oklọ, po oplọ́n aovi tọn po; ... yé na nọ kọ́ dọ mẹde ma na wlealọ (yé to huhlọn ná gbẹtọ lẹ na yé ni ma wlealọ blo), yé na nọ dosẹ́n dọ yè sú olan (na gbẹtọ lẹ ma nado dù olan to Ahọluzángbè), ehe Jiwheyẹwhe dá nado yí opẹ do yí to yé he yise bo sọ yọ́n nugbon lẹ dali”. Onú gbọnvò he gbẹtọ nọ pọ́n hlan di wiwé, yèdọ ma nado wlealọ gba, po onú he pò lẹpo po, onú mọhunkọ lẹ tọn wẹ Owé Wiwé ylọ dọ oplọ́n aovi lẹ tọn.

Apọsteli Pita lọsu dọhó do azán Oklunọ tọn go. Ehe é ylọ dọ “azán Jiwheyẹwhe tọn”. “Ṣigba azán Oklunọ tọn ja di ajotọ to ozán mẹ, ehe mẹ olọn lẹ na yí linlin gángán do juwáyì, bọ núgonu lẹ nasọ gbọn yózo sinyẹnsinyẹn mẹ yọ́, aigba po azọ́n he tin to e mẹ lẹ po nasọ fiọ gbidigbidi ... na mì ni to nukundo, bo sọ to mìzọnmìzọnji han wiwá azán Jiwheyẹwhe tọn tọn ...” (2 TIMỌTI 3:10-12).

Yẹwhegán Daniẹli ko dọhó do ojlẹ godo tọn lọ ji whlasusu. To Owé DANIẸLI 2:28 tọn mẹ, “Sigba Jiwheyẹwhe de tin to olọn mẹ he nọ dè aṣli lẹ hia, podọ ewọ ko sọ hẹn núhe na tin to azán godo tọn lẹ mẹ zùn yinyọ́nẹn hlan Nẹbkadnẹzali ...” To ota etọn 8:17, 19 po 26 po mẹ, yè dọ hlan ẹn dọmọ, “... Tùnwùn, hiẹ visunnu gbẹtọ tọn È; na númimọ lọ tin hlan ojlẹ opòdo tọn. ... Ewọ sọ dọhlan mi dọ, Dayi e go, Yẹn na hẹn we yọ́n núhe na tin to ojlẹ agọ̀gbọnẹn hòmẹgble tọn lọ mẹ: na e tin hlan ojlẹ didè opòdo lọ tọn. ... ṣigba hiẹ ni súnúdo númimọ lọ; na e tin hlan azán susu to godo ja”. To owéfọ godo tọn mẹ, angẹlọ lọ ṣẹsinwhena ohó lọ bo dọ hlan yẹwhegán Daniẹli dọmọ, “Ṣigba hiẹ, Daniẹli È, súnúdo ohó lẹ lọ, bo sọ yí ohiadonú do tlẹ owé lọ, yèdọ jẹ ojlẹ opòdo lọ tọn ... Ewọ sọ dọmọ, Daniẹli, to yìyì na dewe, na ohó lẹ lọ yín núsúnúdo bo sọ yín yíyí ohiadonú do tlẹ jẹ ojlẹ opòdo lọ tọn” (DANIẸLI 12:4, 9).

Kaka jẹ egbé, e ma bọawu na gbẹtọ lẹ nado zé apáde dọdai otànhó tọn kẹdẹdilé yè dohia dó to Owé Wiwé lẹ mẹ gba. Ṣigba to egbé, e bọawu na yé nado zé politiki po gbigbọ nukọnyìyì tọn po ji. Zédai agùn egbé tọn lẹ tọn po politiki otò Elopia tọn po yín wiwá ahọludu Lomu tọn hóhó bo yín didóai do Zinzán Lomu tọn ji to azán kò-atọ́ntọ osùn atọ̀ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-gbàntọ́nnukun-awetọ tọn mẹ. Nukọnyìyì he ma sọgan gbọvọ́ to ṣẹnṣẹn otò Elopia tọn mẹ, bọ ninọ̀mẹ gbẹtọ lẹpo tọn dohia mí dọ kọlilẹ́wá Oklunọ tọn ko dọ̀nsẹpọ́ titegbe podọ azán Oklunọ tọn he na bọdo e go ga. E ma yín azán to alọji ja gba ṣigba azán lọ ko sẹpọ́. Egbé, e ma to dandan mẹ nado tùnmẹ dọdai Biblu tọn lẹ gba, na mí mọ dọ yé ko ṣẹ̀. Ojlẹ ojọmiọn tọn, yèdọ azán whlẹngan tọn ko pọ́ fifó bọ azán yọ́yọ́ devo ko pọ́ bibẹ́. Asiko de na wá opòdo, whenẹnu wẹ azán godo tọn na ṣẹ̀. To azán ṣinawetọ lọ godo, yèdọ owhè fọtọ́n dopo he pò lọ godo, wẹ ojlẹ na biọ madopòdo mẹ.

Anádemẹ he na hẹn mí mọdona titò Jiwheyẹwhe tọn he kàn otánhó gbẹtọ tọn. To Owé PSALM 90:4 tọn mẹ, mí hia dọ, “Na owhè fọtọ́n to nukọ towe tin di osọ̀ whenuena é juwáyì, podọ di zánnukle dopo...” Linlẹn dopo lọ yín didọ gbọn apọsteli Pita dali to Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ dọ, “Ṣigba mẹyiwanna emi, mì yín madọnanọ onú dopo akàn he tọn blo dọ, azán dopo to Oklunọ de taidi owhè fọtọ́n, owhè fọtọ́n sọ taidi azán dopo” (2 PITA 3:8). Mí hia to Owé Wiwé lẹ mẹ dogbọn azán godo tọn dali, na mí mọdona, bé azán godo tọn lọ yín didọ gbọn ninọ̀mẹ dọdai tọn de mẹ kavi whẹndo godo tọn lọ tọn dọ wẹ yé te.

Jiwheyẹwhe dá aihọn lọ to azán ṣidopo (6) mẹ bo yí gbọjẹ to azán ṣinawetọ gbè. Eyín mẹde hia titò núdidá tọn, yèdọ dolé dọ, “To azán ṣinawetọ gbè Jiwheyẹwhe dótana azọ́n etọn he é basi; é sọ gbọjẹ to azán ṣinawetọ gbè sọn azọ́n etọn lẹpo mẹ he é ko basi.” (GẸNẸSISI 2:2). Ehe tindo tùnmẹ daho de na núyiwà owhè fọtọ́n donu ṣinawe tọn to otànhó gbẹtọ tọn mẹ. Osọha ṣinawe dọhó do gbèsisọ Jiwheyẹwhe tọn go. Azán ṣinatọ̀ntọ na yín bibẹ́nu osẹ̀ devo tọn.

Núyiwà Biblu tọn lẹ sọgan yín mimá dolé: Bẹ́dopọ́ owhè fõ (2,000) tọn, wẹ azán awe Jiwheyẹwhe tọn, hinhẹnsọn Adam whenu jẹ Ablaham whenu, awe devo bẹ́ sọn Ablaham whenu jẹ Klisti whenu. Dinvie mí dọ̀nsẹpọ́ pipé owhè fõ (2,000) devo tọn. Ṣinawetọ lọ wẹ gbọjẹzán Oklunọ tọn, he yín ahọludu Owhè fọtọ́n tọn. Yẹwhegán lẹ po apọsteli lẹ po dọhó bo sọ wlán ehe lọ dọ, “Azán Oklunọ tọn”. Johanu wlán dọpọ́n etọn he é ko tindo to Osó Patmọsi tọn ji to whenuena é dọ, dọmọ, “Yẹn tin to Gbigbọ mẹ to azán Oklunọ tọn gbè ...” (OSỌHIA 1:10).

Azán godo tọn lọ bẹ́ po awhàn Amagedọni tọn po (OSỌHIA 16:14-16), bo nasọ fó po awhàn Gọgi tọn po Magọgi tọn po to ahọludu Owhè fọtọ́n tọn godo, whenuena yè na tún Satani dote bọ é nasọ klọ́ akọta lẹpo whladopo dogọ́ (OSỌHIA 20:7-10).

To gblagbla awhàn helẹ tọn mẹ to ahọludu Owhè fọtọ́n tọn mẹ, fie ohla po lẹngbọ lẹ po, po opọ̀ po, po ovú etọn po po kinnikinnivu po, oyìn po beali na dùnú dopọ́ (ISAIA 11:6). “... yé nasọ yí ohi yetọn do tùn agbogọdọẹ: akọta ma to na zé ohi do akọta ji ba, mọ yé ma to na plọ́n awhànfun ba” (ISAIA 2:4; MIKA 4:3).

“To azán nẹ gbè, adọ̀ Jẹse tọn de na tin ehe na nọte na asia gbẹtọ lẹ tọn; É de wẹ kosi lẹ na din hlan: gbọjẹ etọn nasọ yín gigonọ. To enẹgodo to azán lọ gbè wẹ Oklunọ na dè alọ etọn whlawetọ nado hẹn pipòtọ omẹ etọn he pò lẹ tọn ...” (ISAIA 11:10-11).

To dọdai mẹ, mí tin to azán awetọ godo tọn lọ mẹ sọn bibẹ́nu Alẹ̀nùnù yọ́yọ́ lọ tọn, ehe yè sọ ylọ dọ “azán godo tọn lẹ”. Apọsteli Pita wlán dogbọn Klisti tọn dali, dọmọ, “Mẹhe yè ko yọ́nẹn dai nugbo jẹnukọnna aihọn dòdó, ṣigba bo sọawúhia to opòdo ojlẹ helẹ tọn na mì” (1 PITA 1:20). Dinvie asiko he lọ ko dọ̀nsẹpọ́ opòdo. Na mẹdelẹ nọ hia azán fọde-kẹnnẹ (360) di azán Biblu tọn, podọ mẹdevo lẹ azán fọde-kẹnnẹ-atọ́n (365). E ma tlẹvi bibasi nado lẹn ojlẹ lọ dolé e te gba. Mí dopẹna Jiwheyẹwhe na enẹ tọn. Mí tindo azọ́n núyiwà tẹnsẹ̀na tọn to Biblu mẹ. Sọn dọdai po núyiwà lọ po mẹ, yèdọ ohia ojlẹ lọ tọn, mí sọgan mọdona dọ mí tin to ojlẹ opòdo lọ tọn. Nújijọ̀ daho lọ po didiọ to otànhó gbẹtọ tọn mẹ po ko dọ̀nsẹpọ́.

To Azán Pẹntikọsti tọn gbè, Pita mọ azán dọdai tọn awelẹ whenuena é zé núyiwà túntún Gbigbọ Wiwé tọn lọ dai do dòdó Owé Joẹli 2 tọn ji, dọ, “Ṣigba ehe wẹ ehe yè dọ gbọn yẹwhegán Joẹli dali: Jiwheyẹwhe dọmọ, e na wá jọ to azán godo tọn lẹ mẹ, yẹn na túntún sọn Gbigbọ ṣie mẹ do gbẹtọ lẹpo ji ...” (OWALỌ 2:16-17). To opòdo azán godo helẹ tọn, yèdọ opòdo owhè fõ (2,000) tọn, é zé azán Oklunọ tọn he na sọawúhia to opòdo ofligọ̀zángbè lọ tọn to vivẹ mẹ, dọ, “Yè na diọ owhè zùn zinvlu, bo diọ osùn zùn ohùn, whẹpo azán daho ayidego Oklunọ tọn lọ nado wá” (OWALỌ 2:20). Kẹdẹdi Owé MALAKI 4:5 tọn, ehe na yín azán daho osinọ Oklunọ tọn lọ.

Núyiwà delẹ na jọ̀ to opòdo owhè fõ (2,000) podọ ehe pò lẹ na wá to bibẹ́nu azán ṣinawetọ lọ tọn, he yín azán Oklunọ tọn. Fidepope matin to owéfọ lẹ mẹ he yè dọ, dọ azán Saba tọn kavi azán Sẹgbè tọn wẹ “Azán Oklunọ tọn lọ” gba. Hlan Yisenọ lẹ, azán he lọ na yín azán gigonọ (FILIPPINU 1:6; FILIPPINU 2:16). Hlan mayisenọ lẹ, e na yín azán he dobú (ISAIA 13:6-12). Kẹdẹdilé Jiwheyẹwhe dotana azọ́n núdidá Etọn lọ tọn dó bo gbọjẹ, mọkẹdẹ wẹ e na te to gbèsisọ fligọ̀zán lọ tọn gbè.

Ojlẹ jọmiọn tọn lọ sọ yín yiylọ dọ, “azán whlẹngan tọn”, yèdọ “ojlẹ alọkẹyí tọn lọ” (ISAIA 49:8; 2 KỌLINTINU 6:2), podọ ga di “owhè alọkẹyí Oklunọ tọn” (ISAIA 61:2; LUKU 4:19). To nugbo de mẹ, ohógbè he yín, “owhè alọkẹyí tọn” wẹ owhè jubili tọn. To Alẹ̀nù Hóhó mẹ, owhè dèdovò he sọawúhia to opòdo owhè ṣinawe donu ṣinawe tọn, to owhè kande-aotọ mẹ. Yé mẹhe tin to ahọ́ mẹ kavi yín afànumẹ lẹpo, yé mẹhe hẹn nútindo yetọn lẹ bú na gọ̀ popo lẹpo yí, bo nasọ gọ̀yì nútindo yetọn lẹ kọ̀n to owhè jubili tọn mẹ (LEVITIKU 25). To azán daho ovẹ̀vivẹ̀ lọ tọn gbè, yè kùn opẹ̀n lẹ bọ omẹ lẹpo mọ túndote yí to azán dopo gbè to owhè jubili tọn mẹ. To azán daho nẹ godo, whenuena owhẹ̀sùna to Jiwheyẹwhe po gbẹtọ po ṣẹnṣẹn na yí tẹnmẹ, opẹ̀ngbè wẹndagbe tọn lọ na yín sisè. Mẹdepope he yise dinvie na mọ túndote yí. Asiko ojọmiọn tọn tin hlan omẹ lẹpo, mahò fie mẹde te pọ́n kavi ojlẹ lọ pọ́n. Enẹ wẹ owhè jubili Jiwheyẹwhe tọn he Oklunọ mítọn ylọ dọ “owhè alọkẹyí tọn”. Mẹdepope he yí Jiwheyẹwhe sè to ojlẹ he mẹ bo sọ kẹalọyí azọ́nwàdota ofligọ̀ tọn lọ sọgan yì asigbãlọgba. Whenẹnu wẹ Oklunọ dọ, dọmọ, “... Egbé wẹ owé wiwé he di to otó mìtọn mẹ” (LUKU 4:21). “Egbé” he lọ wẹ azán ojọmiọn tọn he Jiwheyẹwhe námẹ (HEBLU 4:7).

Dogbọn azán awe godogodo tọn lẹ dali, apọsteli Pita zán ohógbè he dọmọ, “Mọwẹ yẹwhegán lẹpo sọn Samuẹli whenu, po mẹhe jọ to godo etọn lẹpo po, omẹ sọha he dọhó lẹ, ko dọhó azán helẹ tọn ga” (OWALỌ 3:24). Mí yín awujinọ to whenuena mí mọ to Alẹ̀nù Hóhó mẹ, lé omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọgan dlẹnalọdó hézéhézé gbọn núdohiamẹ tọn dali dó, yèdọ núhe kàn titò whlẹngan tọn lẹ, dọ, “... Do ayi e go, azán ja, wẹ Oklunọ dọ, whenuena yẹn na basi alẹ̀nù yọ́yọ́ de hẹ owhé Islaẹli tọn, podọ hẹ owhé Juda tọn lẹ ga” (HEBLU 8:8). Alẹ̀nù he wẹ Jiwheyẹwhe basi to Klisti mẹ to Osó Kalvani tọn ji bo sọ ná opagbè Islaẹli dọ, “Na ehe wẹ alẹ̀nù he yẹn na basi hẹ owhé Islaẹli tọn to azán nẹlẹ godo, wẹ Oklunọ dọ; Yẹn na yí osẹ́n ṣie do yé hòmẹ, bo sọ wlán yé do ayiha yetọn ji ga: Yẹn nasọ yín Jiwheyẹwhe de hlan yé, Yé nasọ yín gbẹtọ de hlan mi” (HEBLU 8:10).

Dogbọn ojlẹ Alẹ̀nù Hóhó tọn dali he yè ylọ dọ azán dọdai tọn ga, mí hia to Owé HEBLU 1:1 tọn mẹ, dọ, “Jiwheyẹwhe, mẹhe sọn ojlẹ hóhó mẹ, podọ to jijọ hunkọhunkọ mẹ ko gbọn yẹwhegán lẹ mẹ dọhó hlan otọ́ lẹ to whenẹnu, to opòdo azán helẹ tọn ko dọhó hlan mí to Ovi etọn mẹ ...”. opòdo azán otọ́ lẹ tọn biọ azán he mẹ Jiwheyẹwhe dọhó gbọn Ovi Etọn mẹ bo ná gblọndo lọ. Mí to hódọ do owhé fõ (2,000) he yè ná agùn lọ ji, ehe na wá gbèsisọ mẹ to opòdo owhèta he tọn. To ehe godo, ṣiṣẹ̀ Jiwheyẹwhe tọn po Islaẹli po na yí tẹnmẹ. Ehe nugbo, na biọ bibẹ́nu azán ṣinawetọ lọ tọn mẹ, hadopolọ jẹnukọnna bibẹ́nu ahọludu Owhè fọtọ́n tọn.

To Owé HOSEA 6 tọn mẹ, yè dlẹnalọdó azán dọdai tọn lẹ lọ, dọ, “Mì wá, bo gbọ mí ni lẹ́gọ̀: na ewọ ko tlẹn, ewọ nasọ hẹnazọ̀ngbọ na mí; ewọ ko hò, ewọ nasọ vọ́ mí dọ̀nbla. Azán awe godo wẹ, ewọ na hẹn mí hinhọnun: to azán atọ̀ntọgbè ewọ na fọ́n mí tite, mí bo nasọ nọgbẹ̀ to ewọ nukọn” (HOSEA 6:1-2). 

To owhè kande-gbàn (70) tọ mẹ to okú Klisti tọn godo, tẹmpli lọ yín vivàsúdo gbọn awhànfuntọ Lomunu lẹ tọn dali to oglọ Titusi po Islaẹli tọn mẹ to whenuena yé yín gbigbado gbọn akọta lẹpo mẹ kẹdẹdilé Mose po yẹwhegán lẹ po ko dọ dó jẹnukọn. Mose sọ dọhó dogbọn gigọ̀wà yetọn dali (DEUTELONOMI 4:27-28). Podọ gbọn yẹwhegán Jelemia tọn dali, Oklunọ dopagbè dọ, “... Ewọ he vúnvún Islaẹli nasọ bẹ́ ẹ pli, bo to yìnyìn in, dilé lẹngbọhotọ de nọ wà na lẹngbọpa etọn do ... Yé na sọ wá bo to hanji to fiyìaga Ziọni tọn mẹ ... na yẹn diọ awubla yetọn do ayajẹ mẹ, bo na miọnhòmẹna yé, bo sọ hẹn yé jaya sọn awubla yetọn mẹ” (JELEMIA 31:10-13). Yẹwhegán Ezekiẹli lọsu wlán dogbọn ohóta he lọ tọn dali to ota etọn 36 dojẹ 38 mẹ. To Owé EZELIẸLI 37:21 tọn mẹ, mí mọ ohógbè lọ dọmọ, “... Lé wẹ Oklunọ Jiwheyẹwhe dọ: Dayi e go, Yẹn na dè ovi Islaẹli tọn lẹ sọn akọta lẹ ṣẹnṣẹn, fiedali yè hẹn yé yì, bo nasọ ṣinyan yé pli to awà lẹpo ji, bo hẹn yé wá biọ aigba yetọn titi mẹ”. Ojlẹ he mẹ ehe lọ na ṣẹ̀ te wẹ yè dlẹnalọdó to Owé EZEKIẸLI 38:8,10 tọn mẹ, dọ, “... to owhè godo tọn lẹ mẹ ... e na wá jọ to azán nẹlẹ mẹ ...”.

Yè dọ hlan mí dogbọn yẹwhegán Hosea tọn dali dọ, kọlilẹ́wá po azọ̀nhẹngbọ Islaẹli tọn po na sọawúhia to azán awe godo, enẹ wẹ nado dọ, dọ, owhè fõ (2,000) godo. To azán atọ̀ntọgbè, Oklunọ na hẹnazọ̀ngbọna Islaẹli bo nasọ ná yé ogbẹ̀. Tódidó hlan Messia yín jijodai hézéhézé to yisenọ Jù tọn lẹpo mẹ kaka jẹ azán he gbè. To opọ́ mẹ, odẹ̀hiho to Adó ovivẹ̀ tọn kọ̀n dóalọte po ohógbè he yè dọ, dọ, Messia lọ na wá bọ yè nasọ gọ̀ tẹmpli lọ dó. Whenẹnu wẹ ohó he yẹwhegán dọ na yín ṣiṣẹ̀, dọ, “Mì bo sọ gbọ mí ni yọ́nen, mì sọ gbọ mí ni to hihodo zọ̀nmî nado yọ́n Oklunọ; gbonujẹyì etọn tin yọ́nẹnnugbo di afọnnu: ewọ nasọ wá jẹ míde di ojikun, di ojikun agọ̀gbọnẹn he húsìnna aigba.”(HOSEA 6:3).

Dogbọn azọ́njawu Jiwheyẹwhe tọn dali, kẹdẹdilé ehe ma sọgan yín túntúnmẹ jẹagọ̀, mí tindo otò Islaẹli tọn he ko tin sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́n-nukun-atọ̀ntọ mẹ. Titò Jiwheyẹwhe tọn na whlẹngan yín didohia dolé dọ, Jiwheyẹwhe wàzọ́n po Islaẹli po di akọta de to otò yéwlọsu tọn mẹ. Ṣigba É ylọ mẹdopodo sọn akọta devodevo lẹ mẹ. Dogbọn gbèsisọ agùn lọ tọn sọn akọta lẹ mẹ podọ túndote Islaẹli tọn dali, apostẹli Paul wlán dọ, “... nukuntọ́n jọ do Islaẹli go apade, kaka gigọ́ kosi lẹ tọn nado wá emẹ. Mọwẹ yè na whlẹn Islaẹli lẹpo gán: dilé yè wlan dọ...” (LOMUNU 11:25-26).

Jakọbu ko dọ linlẹn ehe tọn hunkọ to piplimẹ de mẹ to Jelusalẹm mẹ dọ, “Simeọni ko dọ lé Jiwheyẹwhe to whẹ́whẹ́nu dla Kosi lẹ pọ́n do, nado dè gbẹtọ to yé mẹ na oyín etọn. Podọ ehe wẹ ohó yẹwhegán lẹ tọn sọgbè hẹ, dilé yè wlan ẹn dọ, to ehe godo yẹn na lẹ́, bo nasọ vọ́ gohọ̀ Davidi tọn...”(OWALỌ 15:14-15). Yẹwhegán Amọsi dọ dolé dọ, “To azán nẹ gbè wẹ yẹn na zé gohọ̀túntún Davidi tọn he yè họ́...” (AMỌSI 9:11). Dogbọn omẹ Islaẹli tọn lẹ dali, yẹwhegán Zẹfania wlán dọ, “To azán nẹ mẹ wẹ hiẹ ma na yín mẹmọwinyan...” (ZẸFANIA 3:11). “E na sọ wá jọ to azán nẹ gbè, wẹ yẹn na hẹn Jelusalẹm zùn zannu pẹ̀nagban de na gbẹtọ lẹpo; ... E na sọ wá jọ to azán nẹ mẹ, wẹ yẹn na dín nado hù akọta he wá Jelusalẹm ji lẹpo súdo” (ZEKALIA 12:3, 12:9). 

Kọlilẹwá Islaẹli tọn do otò yetọn mẹ yín ohia nugbo de dọ ojlẹ ojomiọn tọn na Kosi lẹ ko sẹpọ́ vivọnu etọn. To ojlẹ pẹvide mẹ, Jiwheyẹwhe na gọ̀yì Islaẹli whladopo dogọ́. Whẹpo azán godo tọn lọ nido ṣẹ̀, azọ́n Jiwheyẹwhe tọn po agùn lọ po dóna wá gbèsisọ mẹ. Enẹwutu lé wẹ Oklunọ dọ, “Do ayi e go, yẹn na do Elija yẹwhegán lọ hlan mì whẹpo azán daho osinọ Oklunọ tọn lọ nado wá” (MALAKI 4:5). Bé e sọgan yín dọ opagbè he ko yín ṣiṣẹ̀ dote matin wuntuntun yẹwhegán he dóai lọ tọn? Kavi dilé e te to bibẹ́nu asiko ojọmiọn tọn po Johanu Baptist, mẹhe yẹwhenọ Jù lẹ tọn gbẹ́dai to azán etọn mẹ po.

Na Johanu Baptist hẹn apáde ohó dọdai tọn tintan ṣẹ̀, dọ, “... nado lẹ́ ayiha otọ́ lẹ tọn hlan ovi lẹ de ...” (LUKU 1:17), yè sọ ylọ ẹ dọ Elija ga. Sọn whenẹnu wẹ owhè fõ (2,000) hunkọ ko jẹgodona ẹn tọn, ṣigba azán Oklunọ tọn ma ko wá gba. Johanu yín wẹnzagun kẹdẹdi Owé MALAKI 3:1 tọn, yèdọ mẹhe wleawuna aliho Oklunọ tọn (MATIU 11:10; MALKU 1:1-3).

Yè sọ kànbiọ Johanu ga, dọ, “... Bé Elija wẹ hiẹ?” É gblọn hlan yé po adọ̀gbo de po, dọmọ, “... Yẹn ma yín ewọ gba” (JOHANU 1:21). To opòdo azán ojọmiọn tọn, whẹpo whẹ̀dida lẹ po hòmẹgble Jiwheyẹwhe tọn po nado ṣẹ̀, Jiwheyẹwhe dopagbè nado do gbẹtọ de hlan di yẹwhegán Elija. Dawe he lọ tindo azọ́n nado lẹ́ ayiha ovi Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn do yise apọsteli otọ́ lẹ tọn de. Elija pli Islaẹli lẹpo do Osó Kamẹli kọ̀n bo sọ gọ̀ agbà Oklunọ tọn dó. É yí zannu wiawe kẹdẹdi osọha whẹndo wiawe ovi Islaẹli tọn lẹ tọn, bọ Jiwheyẹwhe ná gbèdide po gblọndo po hlan ẹn sọn olọn mẹ. Elija egbé tọn dóna gọ̀ ayiha ovi lẹ tọn do dòdónu núplọ́nmẹ apọsteli wiawe lẹ tọn he ji yè dó Agùn Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn do. Whenẹnu wẹ Jiwheyẹwhe Ogbẹ̀nọ kẹdẹ na hẹn Ohó Etọn ṣẹ̀ gbọn núyiwà huhlọnnọ de dali, bo sọ do huhlọn Etọn hia to Agùn Etọn mẹ. Omẹ Jiwheyẹwhe tọn he ma sọgan nọte na agùn titò bẹ́pipli de gba. Ewọ dóna yín mẹsẹ́do sọn Jiwheyẹwhe de po azọ́n titegbe de po, po owẹn asiko lọ tọn po hlan omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ.

To Owé MATIU 17:11 tọn mẹ, Jesu Klisti hẹn devizọ́n he lọ ṣẹ̀ di dọ, e to nukọn ja. “Ewọ sọ gblọn bo, dọmọ, Eli nugbo whẹ́ wẹ na wá, bo nasọ hẹn onú lẹpo gọ̀ do tẹnmẹ”. Dawe Biblutùnmẹtọ daho he yè nọ ylọ dọ, Dọtẹ Skofiẹldi, wlán ohógbè he to owé winwlán etọn mẹ dọ, “Klisti hẹn odọdai MALAKI 4:5-6 tọn dèdovo podọ he ma ko ṣẹ̀ lọ wá ṣiṣẹ̀ mẹ, dọ: ‘Eli nugbo whẹ́ wẹ na wá bo nasọ hẹn onú lẹpo gọ̀ do tẹnmẹ.’ To ofi, kẹdẹdi to Owé Malaki tọn lọ mẹ, dọdai lọ ṣẹ̀ to Johanu Baptist mẹ, bo sọ to awuwle nado ṣẹ̀ to Elija mẹ, yín whiwhlá do vòvo. Ṣigba Johanu Baptist lọ ko wá, po devizọ́n he sọgbè to gbigbọ mẹ po, po huhlọn devizọ́n Elija he ja lọ tọn po (LUKU 1:17), to linlẹn nugbo lọ mẹ, e sọgan yín didọ, dọ, ‘Elija lọ ko wá.”’

Mẹhe ko wleawuna aliho to wiwá tintan Klisti tọn whenu, sọawúhia to Gbigbọ po huhlọn Elija tọn po mẹ. Jẹnukọnna wiwá Klisti tọn awetọ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lọ dóna zé gbèdide Jiwheyẹwhe tọn do ninọ̀mẹ nugbo Agùn tintan lọ tọn ji. Ehe lọ dóna jọ̀ jẹnukọnna kọlilẹ́wá Klisti tọn, dogbọn wiwá Etọn dali, mí hia dọ, “Mẹhe olọn ma sọgan nọ ma yí kaka é nado jẹ ojlẹ ohẹngọ̀ onú popo tọn mẹ, he Jiwheyẹwhe ko dọ sọn onù yẹwhegán wiwé etọn lẹpo tọn mẹ sọn whenuena aihọn ko ṣẹ̀” (OWALỌ 3:21).

To pinpọ́n hlan azán Oklunọ tọn, apọsteli Paul wlán dọ, “Na mìlọsu yọ́nẹn hézéhézé dọ, azán Oklunọ tọn ja di ajotọ to ozán mẹ” (1 TẸSALONIKA 5:2). Enẹ wẹ nado dọ, dọ, matin pahonamẹ vivẹ de, e nasọ yín ajiji. Apọsteli Paul gbẹ́sọ to nukọnyì bo to alọdlẹndó azán egbé tọn dọ, “Na whenuena yé to didọmọ, jijọho po gingán po; whenẹnu wẹ dindọn ajiji wá ota yetọn, kẹdẹdi ajlú to yọnnu he mọhò ji; yè ma sọ to na gán” (1 TẸSALONIKA 5:3). Whedepopenu matin he ohógbè “jijọho” tọn po “gingán” tọn po yín didọ dolé e jẹ dó kaka jẹ dinvie gba. Politikinọ lẹ dọ po awhágbè de po dogbọn jijọho hinhẹnwá dali, yèdọ jijọho po gingán po wá hlan akọta lẹ. To whenẹnu, whenuena ohógbè awe nẹlẹ “jijọho” po “gingán” po na yín didọ pé gbọn ayihọn lẹpo mẹ, wẹ dindọn ajiji na wá ota yetọn. Dinvie wẹ ojlẹ nẹ lọ. To Whèzẹtẹn po Whèyìhọ po mẹ, linlẹn dopo gê wẹ dùji, enẹ wẹ nado và awhànfunnú osinọ lọ súdo bo na basi jijọho whiwhla tọn pé aihọn lọ blébu mẹ. Hlan yé omẹ he mọdona Owé Wiwé lẹ, e ma na plá yé ajiji gba, na yé mọdona enẹ kẹdẹdilé ohia nukọnyìyì ojlẹ he mẹ tọn na yí tẹnmẹ dó. “Ṣigba mì, mẹmẹsunnu, mì matin to zinvlu mẹ, bọ azán lọ nado plá mì di ajotọ gba” (1 TẸSALONIKA 5:4).

Apọsteli Paul zé ohóta kọlilẹ́wá Klisti tọn he po kọ̀ndopọ́ mítọn po É po bo dọ hlan mí, dọ, mí ni nọte gli bo ma na yín dọ “na otùwhẹ yawu li mì blo, kavi obúdi mì blo, e bo sọ yín gbọn gbigbọ mẹ, kavi gbọn ohó mẹ, kavi gbọn owé kinkan de dali di sọn mì de, taidi azán Klisti tọn sẹpọ́” (2 TẸSALONIKA 2:2). To owéfọ he mẹ kẹdẹdilé e te to owéfọ he pò lẹ mẹ, ohia Gbigbọ tọn lọ po ninọ̀mẹ ojlẹ opòdo tọn po, yín didohia hézéhézé to Owé Wiwé mẹ. “Lé yè dọ hlan mì, dọ, mẹvlẹtọ lẹ na tin to ojlẹ godo tọn mẹ, mẹhe na to zọnlinzin to wantuntun ylankan yéde tọn mẹ” (JUDA 1:18).

Apọsteli Pita lọsu zán ohógbè dopolọ, dọmọ, “Na mì ni sọ yọ́n ehe whẹ́, dọ, mẹvlẹtọ lẹ na wá po ovlẹ po to azán godo tọn mẹ, bo na to zọnlinzin to ojlo yéde tọn mẹ” (2 PITA 3:3).

To owéfọ he mẹ, apọsteli ma dọ dogbọn vlẹko kẹdẹ dali gba, ṣigba é detana núhe yè na vlẹko lọ, enẹ lọ wẹ opagbè kọlilẹ́wá Jesu Klisti Lọsu tọn, dilé yé sọgan kànbiọ dó dọ, “Fie wẹ opagbè wiwá etọn tọn te?”

Yè dlẹnalọdó nújijọ̀ daho ojlẹ godo mẹ tọn lọ tọn to Owé 2 TIMỌTI 3:1-9 tọn mẹ. “Ehe wẹ hiẹ ni yọ́nẹn ga, dọ, to azán lẹ godo ojlẹ awusinyẹn tọn lẹ na wá. Na gbẹtọ lẹ na lẹzùn owanyinna yéde tọ́, nukunkẹnnọ, awàgudotọ, saklanọ, nùzántọ, tólivẹtọ do mẹjitọ go, mayọ́ndagbenọ, mawénọ, matin owanyin ohẹnnumẹtọn, alẹdatọ, mẹslẹtọ, awumajainanọ, kanylantọ, vivlẹtọ mẹdagbe lẹ tọn, ajannọ, tasinyẹntọ, goyitọ, owanyinna aṣọ hú Jiwheyẹwhe tọ́: yé tindo ohia jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn, ṣigba yé mọ́ huhlọn etọn: omẹ mọtọnhunkọ lẹ de wẹ hiẹ ni jẹagọ sọn...” Oklunọ Lọsu dlẹnalọdó zinzán po ninọ̀mẹ gbigbọnọ ojlẹ godo tọn mẹ tọn po, whenuena É zé ehe jlẹdo azán Noa tọn lẹ go podọ do azán Sọdọmi tọn lẹ go (LUKU 17). To azán Noa tọn lẹ mẹ, dọndopọ́ whẹndo awe tọn sọawúhia, yèdọ whẹndo Ṣẹti tọn po Kaini tọn po. Podọ na ehe tọn wutu, Jiwheyẹwhe dó pòdo na agbasalan lẹpo (GẸNẸSISI 6). Dinvie dọndopọ́ agùn daho tọn po bibiọ e mẹ po tọn to whelẹponu sọawúhia.

To Owé 2 TIMỌTI 4:1-5 tọn mẹ, yè hopana mí dogbọn gbèmimá he tintọ́nsọn nugbo lọ mẹ dali, dọ, “... Na ojlẹ na wá bọ yé ma to na doakọ́nna oplọ́n he pégan ... Yé na lẹ́ otó yetọn sọn nugbo mẹ, bo nasọ gọ̀ do otàn ovọ́ kọ̀n”. Nugbo, e ma yín apọsteli Paul wẹ to ohódọ to Owé 2 TIMỌTI 4:1-5 tọn mẹ gba, adavo Gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn he ko mọ gbigbọ nukọnyìyì tọn jẹnukọn. “Mọ Gbigbọ ko dọ dódó dọ, to ojlẹ godo tọn lẹ mẹ mẹdelẹ na jai sọn yise mẹ, bo nasọ ná otó gbigbọ oklọ, po oplọ́n aovi tọn po; ... yé na nọ kọ́ dọ mẹde ma na wlealọ (yé to huhlọn ná gbẹtọ lẹ na yé ni ma wlealọ blo), yé na nọ dosẹ́n dọ yè sú olan (na gbẹtọ lẹ ma nado dù olan to Ahọluzángbè), ehe Jiwheyẹwhe dá nado yí opẹ do yí to yé he yise bo sọ yọ́n nugbon lẹ dali”. Onú gbọnvò he gbẹtọ nọ pọ́n hlan di wiwé, yèdọ ma nado wlealọ gba, po onú he pò lẹpo po, onú mọhunkọ lẹ tọn wẹ Owé Wiwé ylọ dọ oplọ́n aovi lẹ tọn.

Apọsteli Pita lọsu dọhó do azán Oklunọ tọn go. Ehe é ylọ dọ “azán Jiwheyẹwhe tọn”. “Ṣigba azán Oklunọ tọn ja di ajotọ to ozán mẹ, ehe mẹ olọn lẹ na yí linlin gángán do juwáyì, bọ núgonu lẹ nasọ gbọn yózo sinyẹnsinyẹn mẹ yọ́, aigba po azọ́n he tin to e mẹ lẹ po nasọ fiọ gbidigbidi ... na mì ni to nukundo, bo sọ to mìzọnmìzọnji han wiwá azán Jiwheyẹwhe tọn tọn ...” (2 TIMỌTI 3:10-12).

Yẹwhegán Daniẹli ko dọhó do ojlẹ godo tọn lọ ji whlasusu. To Owé DANIẸLI 2:28 tọn mẹ, “Sigba Jiwheyẹwhe de tin to olọn mẹ he nọ dè aṣli lẹ hia, podọ ewọ ko sọ hẹn núhe na tin to azán godo tọn lẹ mẹ zùn yinyọ́nẹn hlan Nẹbkadnẹzali ...” To ota etọn 8:17, 19 po 26 po mẹ, yè dọ hlan ẹn dọmọ, “... Tùnwùn, hiẹ visunnu gbẹtọ tọn È; na númimọ lọ tin hlan ojlẹ opòdo tọn. ... Ewọ sọ dọhlan mi dọ, Dayi e go, Yẹn na hẹn we yọ́n núhe na tin to ojlẹ agọ̀gbọnẹn hòmẹgble tọn lọ mẹ: na e tin hlan ojlẹ didè opòdo lọ tọn. ... ṣigba hiẹ ni súnúdo númimọ lọ; na e tin hlan azán susu to godo ja”. To owéfọ godo tọn mẹ, angẹlọ lọ ṣẹsinwhena ohó lọ bo dọ hlan yẹwhegán Daniẹli dọmọ, “Ṣigba hiẹ, Daniẹli È, súnúdo ohó lẹ lọ, bo sọ yí ohiadonú do tlẹ owé lọ, yèdọ jẹ ojlẹ opòdo lọ tọn ... Ewọ sọ dọmọ, Daniẹli, to yìyì na dewe, na ohó lẹ lọ yín núsúnúdo bo sọ yín yíyí ohiadonú do tlẹ jẹ ojlẹ opòdo lọ tọn” (DANIẸLI 12:4, 9). 

Kaka jẹ egbé, e ma bọawu na gbẹtọ lẹ nado zé apáde dọdai otànhó tọn kẹdẹdilé yè dohia dó to Owé Wiwé lẹ mẹ gba. Ṣigba to egbé, e bọawu na yé nado zé politiki po gbigbọ nukọnyìyì tọn po ji. Zédai agùn egbé tọn lẹ tọn po politiki otò Elopia tọn po yín wiwá ahọludu Lomu tọn hóhó bo yín didóai do Zinzán Lomu tọn ji to azán kò-atọ́ntọ osùn atọ̀ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-gbàntọ́nnukun-awetọ tọn mẹ. Nukọnyìyì he ma sọgan gbọvọ́ to ṣẹnṣẹn otò Elopia tọn mẹ, bọ ninọ̀mẹ gbẹtọ lẹpo tọn dohia mí dọ kọlilẹ́wá Oklunọ tọn ko dọ̀nsẹpọ́ titegbe podọ azán Oklunọ tọn he na bọdo e go ga. E ma yín azán to alọji ja gba ṣigba azán lọ ko sẹpọ́. Egbé, e ma to dandan mẹ nado tùnmẹ dọdai Biblu tọn lẹ gba, na mí mọ dọ yé ko ṣẹ̀. Ojlẹ ojọmiọn tọn, yèdọ azán whlẹngan tọn ko pọ́ fifó bọ azán yọ́yọ́ devo ko pọ́ bibẹ́. Asiko de na wá opòdo, whenẹnu wẹ azán godo tọn na ṣẹ̀. To azán ṣinawetọ lọ godo, yèdọ owhè fọtọ́n dopo he pò lọ godo, wẹ ojlẹ na biọ madopòdo mẹ.