Ahọludu Lomunu lẹ tọn ma sọgan yín kinklán sọn agùn Lomu tọn go gba. Na to azán mẹhe yè nọ ylọ Kọnstantẹn tọn mẹ, agùn Lomu tọn lọ ṣẹ̀ ahọludu Lomunu lẹ tọn yín. Jẹnukọn whẹ́, yè ko yí agùn lọ do basi agùn gbẹtọ lẹ tọn, podọ to vivọnu e lẹzùn agùn ahọlu tọn. Nukọnyìyì agùn tọn bẹ́ to nukọnyìyì ahọlu tọn mẹ podọ bẹ́dopọ́ agùn tọn po ahọlu tọn po wá sọn zédai agùn tọn mẹ, ehe yè ylọ dọ Ahọludu Papa tọn he ko tin sọn owhè kanwe-kò (100) hunkọ mẹ. Agùn devo de matindo núyiwà de di ehe hunkọ tọn gba. Mọ e ma yín agùn Whèzẹtẹn tọn, kavi gbẹ́pipli agùn Anglikanu lẹ tọn he matindo ninọ̀mẹ ahọlu tọn de gba. Agùn Lomu tọn yín otò ahọludu de tọn hlan ede to ahọludu devo mẹ (OSỌHIA 17:11). E sọ yín huhlọn politiki tọn daho de ga to aigba ji. Vatikan tindo kọ̀ndopọ́ huhlọnnọ hẹ otò kanwe-kò hunkọ gbọn didiọ afọzédotetọ mẹhe yè ylọ sọn Yẹwhenọ Papa Lomunu tọn lẹ mẹ, he to aṣẹpa to Vatikan po núyiwà agùn Katoliki tọn po mẹ. Etẹwutu agùn he pò lẹ ma do tindo kọ̀ndopọ́ huhlọnnọ he? Etẹwutu e do yín agùn Lomu tọn kẹdẹ? Na e yín otò he dùgán to yé mẹhe yín etọn lẹ ji wutu, yèdọ to otò devodevo lẹ mẹ. E ma yín agùn nugbo he Klisti ko dóai lọ gba.

Whedepopenu he Papa jùyì otò de mẹ, é nọ wá taidi otògán de bọ yé sọ nọ kẹalọyí i po yẹyi po. Bé agùn Lomu tọn he Papa dóai wẹ Klisti dọhó etọn to whenuena É dọ dogbọn ahọludu Jiwheyẹwhe tọn dali? Bé agùn politiki tọn he, ajọ́ tọn he, po aṣẹpipa sinsẹ̀n aihọn lọ blébu tọn po wẹ yín Agùn Jesu Klisti tọn lọ? Bé ehe wẹ ojlo Jiwheyẹwhe tọn? Bé ehe wẹ linlẹn Jesu Klisti tọn to whenuena É hẹn whlẹngan wá gbọn satin Kalvali tọn ji?

Nado mọdona otànhó gbigbọ tọn he po huhlọn po, po aṣẹpipa aihọn tọn po hézéhézé, onú pẹvi delẹ dóna yín didọ. Kẹdẹdi númimọ he yẹwhegán Daniẹli mọ, ahọludu ẹnẹ aihọn tọn dóna tin jẹ opòdo ojlẹ nukunhúnhún he tọn. Ahọludu godo tọn lọ wẹ Ahọludu Lomu tọn (DANIẸLI 2 po ota 7 po). Núyiwà ahọludu helẹ tọn ko yín winwlán dai to otànwéma lẹ mẹ. Ahọludi Babilọni tọn nọte sọn owhè núọtọ̀n e lán ṣidopo (606) mẹ jẹ owhè fowe-kantọ̀n e lán fọtọ̀nnukun-atọ̀n (538) jẹnukọnna jiji Klisti tọn, ahọludu Medianu tọn po Pẹlsianu tọn po nọte sọn owhè fowe-kantọ̀n e lán fọtọ̀nnukun-atọ̀n (538) mẹ jẹ owhè fọde-kantọ̀n e lán ao (330) mẹ jẹnukọnna wiwá Klisti tọn, podọ enẹgodo wẹ ahọludu Glẹkinu lẹ tọn he mẹhe yè ylọ dọ Alesandlu Daho he hẹnwá ai mẹ sọn owhè fọde-kantọ̀n e lán ao (330) mẹ jẹ owhè ogbàn (30) mẹ jẹnukọnna wiwá Klisti tọn. Sọn owhè ogbàn (30) he jẹnukọnna wiwá Klisti mẹ wẹ ahọludu Lomunu lẹ tọn ṣẹ̀ bo nasọ nọte kaka jẹ opòdo owhèta he tọn. Ahọludu ẹnẹ helẹ wẹ ohia kanlin ẹnẹ he yè dohia to Owé DANIẸLI 7 tọn mẹ lẹ. To dọdai Biblu tọn mẹ, kanlin nọte na aṣẹpipa, enẹ wẹ ahọludu kavi mẹhe nọ degbè (DANIẸLI 7:17, 23).

E to dandan mẹ nado mọdona alọ he mẹ aṣẹpipa dopodopo helẹ tin te. Ehe lọ bẹ́ po dawe he yín yinyọ́nẹn hlan omẹ lẹpo, yèdọ Nẹbukadnẹza, mẹhe yín kiklọ gbọn ohógblo lẹ dali ajiji, bo degbè dọ, mẹdepope he na biọnú yẹwhe devo de, na yín hùhù adavo yé mẹhe mọdona yẹwhe Nẹbukadnẹza tọn. Gbẹtọ lẹpo sè dogbọn dawe atọ̀n he yè bẹ́ do miyọn mẹ lẹ tọn dali na yé ylọ oyín Jiwheyẹwhe nugbo dopolọ tọn, Mẹhe yé nọ sẹ̀n tọn wutu. Ohó dopolọ yín didọ do yẹwhegán Daniẹli, mẹhe yè zédo odò kinnikinni tọn mẹ ajiji go. Ajiji wẹ núwinwlán de sọawúhia to adó go, dọ, “MENE MENE TEKẸLI UFALSINI”, ahọlu lọ sọ mọ otadèna etọn yí sọn olọn mẹ dọ, Jiwheyẹwhe ko yí sọhana ahọludu towe, bo sọ hẹn ẹn wá opòdo de. Mọwẹ e na te to opòdo whẹndo he tọn.

To owhè fõ (2,000) he wáyì lẹ mẹ, yè ṣẹ̀ huhlọn aṣẹpipa Lomu tọn zán ji. Jẹnukọn, politiki Kosi lẹ tọn wẹ, ṣigba bo lẹzùn politiki “Yisenọ” lẹ tọn. Azọ́n Sesali tọn kavi Papa godo tọn lẹ tọn wẹ nado nọ gblóadàna ahọludu lọ, bo nọ yíwhẹ̀do e ji podọ nado gọ̀ ẹ dóai. Ehe lọ sọawúhia na jlọjẹ po tùnmẹ he yè ná lẹpo po. Ahọludu he pò lẹpo jẹ aijijẹ ahọludu he yín Blitiṣi tọn whenu bo dóna hohùwhẹ ede, bo sọ yín máhẹtọ to nukunyìyì ojlẹ he lọ tọn mẹ. To egbé, yèdọ ahọludu he yè ylọ dọ Soviẹti tọn ma sọ tin ba. Aigba otò he yín Ista Blọk tọn lẹpo to whinwhàn bọ otò lẹpo kẹalọyí mẹdekannujẹ yetọn. Ehelẹ pó sọawúhia na ahọludu dopo vivẹ he lọ nido tin kẹdẹdilé dọdai ojlẹ godo mẹ tọn dóna yí tẹnmẹ dó.

To ahọdu Lomunu lẹ tọn mẹ, yise-to-yẹwhe-atọ̀n Katoliki Lomunu lẹ tọn mẹ yín didọ to owhè fowe (400) mẹ nado yín yise dopo he tin to ote. Ogán lẹ, Papa lẹ, ahọvi lẹ, podọ yé mẹhe tindo huhlọn lẹ jlo nado zán huhlọn yetọn lẹ na azọ́n he lọ nido yín wiwà. Mẹdepope he gọ̀ do Jiwheyẹwhe nugbo lọ de, na apájlẹ de, Jù lẹ po yé mẹhe tindo yise vòvo lẹ po, yín mẹhe yè dohòmẹkẹ̀n talala. Vọfọ́n susu wẹ tin po mẹhe ylọ yéde lẹ dọ wiwénọ lẹ po, po awhàn dódó tọn po, na yé mẹhe ylọ yédelẹ dọ wiwénọ lẹ po agùn dódónọ lẹ tọn po bọdo e go.

E ma bọawuna mí nado mọdona núhe jọ̀ lọ hézéhézé. Mẹdepope he mọ núzinzán yasahẹmẹ tọn he yè zán to núdodindinmẹ na mọ agbọpemẹ. Akọnmadóna yé mẹhe tindo yise alọpãlọpa lẹ, po mẹvlẹkotọ nukuntọnnọ lẹ po, podọ wangbẹna jẹ okú tin mado nújlẹnú. Yè hẹn nukọntọ he matindo kàndeji lẹ nado dọhó do ohóta otànhó zinvlu mẹ tọn he tọn ji. E dóna yín didọ hézéhézé dọ, yè ni zé nújlẹnú ylankan helẹ sẹ̀, ṣogãn yè sùwhẹ̀na yé na yè mọdona dọ yise dopo gê wẹ dóna tin to ahọludu Lomunu lẹ tọn mẹ, yèdọ yise he nọte na agùn Lomunu lẹ tọn.

Papa lẹ po Ogán lẹ po tindo huhlọn yetọn he yè nọ ylọ to egbé dọ “pọninọ̀ nado wàzọ́n” kavi “huhlọn pọninọ̀ tọn” lẹ. Yé dùgán to ahọludu yetọn ji po hunyínylán po mado ohódọ do e go. Nadọ to nugbo de mẹ, onú he yè ylọ dọ Ahọludu Wiwé Lomunu lẹ tọn ma yín wiwé kavi Ahọludu Jiwheyẹwhe tọn gba. E yín yiylọ domọ to lalo mẹ wẹ. E sọgan yín po ojlo po kavi to mayọ́nẹn mẹ, e yín mimọ taidi ahọludu wiwé de, ṣigba e ma yín mọ gba. Apọsteli de kavi omẹ Jiwheyẹwhe tọn de matindo núde po politiki po, kavi nado zán huhlọn aigba ji tọn gba. To asiko lẹpo mẹ, devizọ́nwàtọ nugbo Jiwheyẹwhe tọn lẹ dóna dọyẹwhehó Ahọludu Jiwheyẹwhe tọn tọn bo sọ jo politiki dai hlan politikinọ lẹ.

Ahọludu Lomunu tọn he tin to politiki mẹ, to ajọ́wiwà mẹ, podọ to huhlọn sinsẹ̀n tọn mẹ sọ gọ̀ja nado zán huhlọn etọn to nukun mítọn lẹ mẹ. To whelẹponu, dopoyínyín otò Elopia tọn ko yín odlọ Papa lẹ tọn bo sọ to azọ́n titegbe de wà to dinvie kẹdẹdi dọdai ojlẹ godo mẹ tọn.

To ma hò ninọ̀mẹ ahọludu he tin to otò yéwlọsu lẹ tọn mẹ pọ́n, podọ to dinvie yé sọ tin to ahọludu Lomunu tọn glọ, Agùn Lomunu tọn to ote bo gbẹ́sọ to ote yín e tlẹ yín otò lẹ lọ po zinzán yetọn lẹ po wá bo sọ yì. Nado yín hòmẹhunnnọ hlan aihọn, Vatikan na dọ̀n sinsẹ̀n he pò lẹ ga, ṣigba bo dùgán to yé ji. Egbé, yè ma hòdẹ do mẹhe pò lẹ gba mọ yé ma ylọ yé jẹgbonu gba, adavo dọ yé ni kẹalọyí onú lẹpo. Osẹ̀ dopolọ mẹ wẹ Papa kẹalọyí politiki sọn Islaẹli mẹ bo sọ yín ogán P.L.O tọn. Ogán he lọ de wẹ nukọntọ politikinọ lẹ tọn po agùn tọn lẹpo po nọ wá sọn otò vòvo mẹ po ninọ̀mẹ po, po linlẹn yetọn lẹpo po. Yé omẹ pó tẹnpọ́n nado mọdona dọ nukọntọ de matin podọ domọnanú de ma sọgan tin to otò yéwlọsu lẹ tọn mẹ matin lilá mẹdlapọ́n Papa tọn gba. To nugbo de mẹ, otògán Amẹlika tọn he yè ylọ dọ, Jọj Buṣ jẹgodona hònamẹtọ etọn lẹ to whenuena é tọ́nwhẹn jei otò Elopia tọn mẹ kẹdẹdi otògán de to osùn atọ́ntọ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-kòatọ́nnukun-ẹnẹtọ (1989) mẹ, to whenuena é tindo piplimẹ etọn tintan po Papa po. Dawe he yè nọ ylọ dọ, Mikaili Gọbaṣiv lọsu wà mọ ga. Whenuena dopoyínyín otò Janman tọn mágbè, bọ dopolọ sọ ṣẹ̀ to osùn widopotọ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-kòatọ́nnukun-ẹnẹtọ (1989) mẹ, kuẹgbàhẹntọ otò Janman tọn he yè nọ ylọ dọ Hẹlmuti Kol, dọnúdo Papa to gbẹtọ lẹpo nukọn podọ gbọn televizọn mẹ sọn otòdaho Bẹlin tọn mẹ to otò Janman tọn mẹ. Mọwẹ aihọn politiki tọn to nukọnyì dó.

Kẹdẹdi dọdai Biblu tọn, yè na degbè jijọho tọn to awhàn lẹpo godo. Kẹ̀ntọ otànhóhó whenu tọn lẹ ko to lilẹzùn họntọn na ehe yè wlán nido yín ṣiṣẹ̀ dọ, “Na whenuena yé to didọmọ, Jijọho po gingán po; whenẹnu wẹ dindọn ajiji wá ota yetọn...” (1 TẸSALONIKA 5:3). To dọpọ́n otò Elopia tọn lẹpo tọn mẹ, nukọnyìyì didiọ tọn to Whèzẹtẹn po Whèyìhọ po tọn mẹ, núhe kàn yé kẹdẹ wẹ “jijọho”, na gbẹtọ he nọ dọ ẹ gbọn aṣagbè lẹ mẹ, dọ, “ohi lẹ na diọzùn agbogọdọẹ” kavi “mì gbọ mí ni basi jijọho matin awhànfunnú gba”. To godo mẹ, yè basi nukọnyìyì daho lẹ to hódidọ lẹ mẹ matin awànfunnú. Jijọho politiki tọn he ma sọgan yín gbèdena gbọn politikinọ de dali gba, adavo mẹhe to devizọ́n agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ tọn wà bo nasọ do ede hia di jijọhobasitọ po whẹ̀gbọtọ po. Ṣigba jijọho nugbo lọ podọ madopòdo lọ dóna wá gbọn Klisti Mẹhe yín Ahọvi Jijọho tọn lọ kẹdẹ dali.

To núpinpọ́n mẹ, yẹwhenọ he yè nọ ylọ Makman zán ohógbè de gbọn dọdai he númọtọ Lusianu de dọ dali, to owé etọn he yín: O. Markmann, Endzeit, Entrückung, Antichrist, pg. 67 mẹ, dọmọ, “To kléun mẹ jẹnukọnna okú etọn to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kanwe-kòtọ (1900) mẹ, Númọtọ Lusianu he yè nọ ylọ Vladimi Solojo dọhó kléun de dogbọn agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ dali. To ohó he mẹ, é dohia “gbẹtọ osọ̀ tọn” he na dọhó to gbẹtọ aihọn mẹ tọn lẹpo nukọn dọ, ‘mì Gbẹtọ aigba ji tọn lẹ, jijọho ṣie wẹ yẹn jodo hlan mì’. É dóalọtena ohódidọ etọn dólé, dọ, ‘mì Gbẹtọ aigba ji tọn lẹ emi, yè ko hẹn opagbè lẹ lọ ṣẹ̀.’ Jijọho madopòdo aihọn tọn ko yín whiwhlá ... Sọn dinvie yì huhọn titegbe dopo gê wẹ tin to aigba ji, he dohuhlọn do huhlọn he pò lẹpo ji taidi to dopoyínyín mẹ kavi to opọ́ mẹ ... Sọn dinvie yì, huhlọn de matin he sọgan dọ ‘awhàn’ ba, na yẹn dọ, ‘jijọho’. Mì Gbẹtọ aigba ji tọn lẹ, jijọho ni tin po mì po.”

Ohógbè mọhunkọ tọn lẹ na tọ́nsọn nukọntọ agùn tọn de dè, mẹhe tindo gbèmimá politiki tọn vivẹ de. Whenuena Yisenọ lẹ na to ohó ovẹ̀vivẹ tọn dọ dogbọn dawe huhlọnnọ ojlẹ godo tọn dali bo na to dindin dawe huhlọnnọ lọ to yẹwhe dopoyínyín tọn lẹ mẹ, podọ to Malénu lẹ mẹ, whenẹnu wẹ kunnu wunvi tọn na yín didè. Dawe he lọ ma na yín mẹhe yise dọ yẹwhe de matin gba, Jù de, Malénu de, mẹhe yise to Buda mẹ lẹ, kavi Indiannu lẹ, ṣigba é na yín dawe he yè sinyọn jẹgbakunna, mẹhe na yí huhlọn sọn ogán aigba ji tọn lẹpo dè. Mẹdopolọ he sọawúhia nado yín mẹyinwanna to ojlẹ godo tọn mẹ to whenuena Satani na zé é do, taidi to Juda mẹ, bo na gọ́ kọfo ylando tọn lọ po núṣiwà po.

Dọdai Biblu tọn hlan ojlẹ godo tọn ma tlẹ yín núhe kàn otò Ṣaina tọn kavi otò Amẹlika tọn gba, ṣigba po otò Elopia tọn blébu po. Whládopo dogọ́, yẹhwenọ he yè nọ ylọ Makman dọhó to owé winwlán etọn he yín: O. Markann, Endzeit, Entrückung, Antichrist, pg. 70 mẹ, dọmọ, “To awhàn godo tọn lọ godo, Vatikan ko dopagbè otò Elopia yọ́yọ́ de tọn tọn. Papa Paul VI (ṣidopotọ), to whelẹponu, nọ tindo linlẹn do otò Elopia yọ́yọ́ lọ tọn ji. Mẹhe na wá to godo etọn, yèdọ gúdùtọ etọn, mẹhe yè nọ ylọ dọ, Piọsi XII (wiawetọ) po Johanu XXIII (kònukun-atọ̀ntọ) po, kànbiọ titò gbẹ́pipli dopoyínyín otò Elopia tọn dogbọn huhlọn núyiwà otò de tọn dali. Paul VI (ṣidopotọ) vọ́ dọ, dọmọ, yise Katoliki tọn wẹ yè do basi otò Elopia tọn. Dopolọ sọgan gọ̀wá gbọn alọ he yè ma sọgan jlẹ de mẹ nado basi apáde etọn to dinvie, nado gbọ̀ gbigbọ yọ́yọ́ tọn to huhlọn jọwamọ he yè zédai, ehe titò gbẹ́pipli po politikinọ he yín Dopoyínyín otò Elopia tọn dóna tindo. Núvivẹ otò Elopia tọn nado yín dopo ko to mizọn-mizọn ji, wẹ é dọ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-atọ̀ntọ (1963) mẹ.”

Vatikan wẹ huhlọn he nọ sisẹ́ nukọnyìyì Kọ̀ndopọ́ Lomunu lẹ tọn. To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-aotọ (1970) mẹ, Vatikan zé kọ̀ndopọ́ he tin to ṣẹnṣẹn otòdaho ahọlu tọn lẹ po devizọ́n E. C tọn po to otò Bluseẹl tọn mẹ. Dopoyínyín otò Elopia tọn de na tin to finẹ hlan Whèzẹtẹn po Whèyìhọ po dali. Dawe he yè nọ ylọ Gọbaṣev, mẹhe yè doyẹyigona titegbe de gbọn aihọn lọ blébu mẹ hẹn linlẹn agbasalan tọn de wá nado dó ohọ̀ Elopianu lẹ tọn. Ohógbè he ko yín zinzán dote to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-gbàntọ́n-nukun-awetọ (1957) tọn mẹ to whenuena yè zín awọntẹn Kọ̀ndopọ́ Lomunu lẹ tọn do e ji. Sọn whenẹnu wẹ politikinọ lẹ po yẹwhenọ lẹ po nọ zán ohógbè dopolọ. To azán godo tọn helẹ mẹ, ogbè he nọ dù to gbẹtọ ji lẹpo nọ do linlẹn kọ̀ndopọ́ otò Elopia tọn lẹpo tọn hia po huhlọn po.

Yè wlán to owé winwlán he yín: Francfurter Allgemeine Zeitung, 22 August, 1989 tọn mẹ, dọ: “Papa ylọ otò Elopia tọn lẹpo na dopoyínyín matin kinklán. Papa ylọ otò Elopia tọn lẹpo na núyiwà titò gbẹ́pipli lẹ tọn, matin kinklán he ma mọ́ adọ̀ Yise ewlọsu tọn. Núyiwà otò Elopia tọn matin kinklán he wẹ Papa zé na gbẹtọ lẹ to odẹ̀hiho hlan Malia, mẹhe yè ylọ dọ Onọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Ehe wẹ é dọ to azán tintan osẹ̀gbè tọn godo to gbẹtọ fõfõ atọ̀n (6,000) nukọn to otò Covadọnga tọn mẹ to otò Astulia tọn mẹ, yèdọ otò he mẹ ewọ yì to whẹntíntọ́n etọn azán atọ̀n mẹ tọn to otò Speni tọn mẹ.”

Dogọ́, Papa mẹhe tindo jlọjẹ linlẹn de tọn nado dèaliho osó de tọn to Whèzẹtẹn po Whèyihọ po ṣẹnṣẹn. Ohógbè he jẹagọ̀do enẹ lẹ táhinhọ́n do nújijọ̀ lọ ji titegbe, dọ, “Dogbọn dopoyínyín otò Elopia tọn to dòdónu agùn Katọliki tọn ji gbọn Ojlo gannugannu Papa tọn dali yín didohia bo sọ yín didọ gbọn nukọntọ otò Elopia tọn dali. To ote ji, Papa Paul XI (widopotọ) mágbè dọ, mẹhe yè ylọ dọ Benediti sọn otò Nosia tọn mẹ, ni yín nukọntọ otò Elopia tọn tọn. Dinvie Papa Johanu Paul II (awetọ) ko yín lilá nado yín agùn Katoliki tọn he yín agùn aihọn lẹpo tọn, mẹwiwé sunnu po yọnnu po he yín Sililosi po Metodiosi po, mẹhe yín apọsteli po mẹplọ́ntọ lẹ po, yèdọ mẹhe ko wàzọ́n to afànumẹ lẹ mẹ nado yín nukọntọ otò Elopia tọn awelẹ to owhè kanwe-kò donu ṣinẹnẹtọ (9th century) lọ mẹ.”

Johanu Paul II (awetọ) lẹn po gbèmimá hùwhẹnọ etọn tọn po dali gbọn mẹwiwé Sililosi po Metodiosi po taidi otògán Elopia tọn nado táhinhọ́n do apáde oklọnọ dogbọn titò Elopianu lẹ tọn to alọ de mẹ. To alọ devo mẹ, é yinwanna nado táhinhọ́n do onú gbigbọnọ po zédai he kàn ewlọsu po to otò Elopia tọn mẹ, ma nado zé ohia he jẹ godo nẹ sọn ogbè Latẹn Lomunu lẹ tọn mẹ hia to gbigbọ nukọnyìyì tọn po gbigbọ otànhóhó zinvlu mẹ tọn lẹ tọn po, ṣigba núyiwà daho Glẹki tọn dogbọn yẹwhe fataka tọn he yè ylọ dọ Bizantini po zinzán Bizantini-Slaviki tọn po.”

“Nukọntọ sọn opli yẹwhenọ Janman tọn mẹ, yèdọ yẹwhenọ Josẹfu Hofna, degbè to otò Koloyin tọn mẹ na azọ́n ogán yọ́yọ́ lẹ tọn di apọsteli mẹhe yè ylọ dọ Slavsi tọn sọgan yín jijlẹ do núhe Mẹwiwé Benediti ko wà to Whèyìhọ po Ṣẹnṣẹn otò Eopia tọn po mẹ. Enẹwutu, yé mẹwiwé atọ̀n helẹ yín mẹhe dó otò Elopia tọn lẹpo.”

Yè wlán to owé winwlán he yín: O. Markmann, Endzeit, Entrückung, Antichrist, pg. 72-73 mẹ, dọ, “Gbèmimá Papa tọn yín nado din dọ gbẹtọ lẹpo ni gọ̀ otò Elopia tọn lẹpo do azọ́n mẹ, nado hẹn kọ̀ndopọ́ pipé do ṣẹnṣẹn Katoliki tọn po agùn tintan tọn po, dilé afọdidè gbèmimá tọn ko yín didè dote, na owhẹ̀dọgbọ mẹwiwé atọ̀n helẹ tọn.”

Dogbọn piplimẹ etọn lẹ dali, Vatikan wàzọ́n titegbe de nado dọ̀n otò Elopia tọn dopọ́ to politiki mẹ podọ to agùn mẹ. Matin enẹ, dọdai ojlẹ godo tọn lọ ma na wá ayi mẹ gba. Titò etọn ko diọ gbọn osẹ́n dali to Otòwhàn Awetọ lọ godo nado wàzọ́n dinvie matin tukla. Azọ́nyiwà lọ gbẹ́sọ tin to lé e te. Owhẹ̀dida Otòwhàn Awetọ lọ tọn yín didá gbọn yé otòvi lẹ dali nado tẹnpọ́n bo dó Katoliki Elopia tọn ai gbọn huhlọn ponọ lẹ tọn dali.

Mayisenọ he yè tẹnpọ́n nado hẹn yín huhlọnnọ yín mimọ gbọn Vatikan dali, owhẹ̀họ̀sa Lomunu lẹpo tọn, po otògán Whèyìhọ tọn lẹ po di to kọ̀ndopọ́ mẹ hẹ Yisenọ Ohùwàji aihọn lẹpo tọn. To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-ṣinẹnẹtọ (1929) tọn mẹ, mẹhe yè nọ ylọ Musolini jó ede hlan devizọ́n to agùn mẹ to whenuena é mọdona ahọludu Vatikan tọn hlan Papa Piọsi XI (widopotọ) nado dùahọlu to aigba otò lọ tọn ji. To nugbo de mẹ, sọn ojlẹ nẹ mẹ wẹ Vatikan yín otò huhlọnnọ ahọlu tọn de.

Otànhódọtọ lẹ ko dindona kọ̀ndopọ́ agùn tọn to aṣẹpipa ahọlu tọn po aṣẹpipa politikinọ lẹ tọn po mẹ kaka jẹ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ. Yè dè ohógbè helẹ sọn owé he yín “Abermals krӓhte der Hahn” mẹ gbọn mẹhe yè ylọ dọ Dọtẹ Kalhẹnzi Dẹṣina dali, to apáwhé kande-kòatọ́nnukun-awetọ (67) po kande-kòatọ́nnukun-atọ̀ntọ (68) po mẹ. Owé he lọ mẹ wẹ dawe he lọ dọ nugbo otàn helẹ tọn do mapò ode dai gba.

“Sinsẹ̀n tintan he ajọ́wàtọ podọ politikinọ he gọ́na oyọ́nẹn, yèdọ Musolini he yì Otẹn Wiwé de mẹ yín akuẹzántọ de. Musolini whlẹn mẹhe dùahọ́ bo ma pégo nado súahọ́ ‘Banki Lomunu lẹ tọn’ tọn, he ko zé akuẹ na omẹ whẹ̀họ̀sa Lomunu lẹpo tọn po mẹdevo he jẹ lẹpo po, bo bẹ́ akuẹ otò Italia tọn he yì miliya dopo po odá lila tọn po ... Yẹwhenọ he yè nọ ylọ Vannutẹli, yèdọ nukọntọ yé mẹhe ylọ yédelẹ dọ Mẹwiwé Ohọ̀daho Bibluplọ́ntọ lẹ tọn, ko degbè dogbọn ewọ tọn dali, dọ, ‘Yè ko dè é nado whlẹn akọta lọ bo sọ gọ̀ dagbe yetọn wá.’

Papa Piọsi XI (widopotọ) mọ whladopo dogọ́ po vivẹnu ewlọsu tọn po, nado ylọ Musolini mẹhe yè sẹ́do mí sọn otò Plovidansi tọn mẹ to azán wiatọ̀ntọ osùn awetọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-ṣinẹnẹtọ (1929) tọn mẹ ... To zizédo kẹdopo, mí mọdona dọ to awọntẹn Kọ̀ndopọ́ Latelan tọn mẹ podọ to enẹgodo nukọntọ tintan otòdaho Koloyin tọn ga, mẹhe yè nọ ylọ Kọnladi Adenuẹli, he na kàndeji de Musolini to wékansẹdomẹ núdọdomẹ gbọnvo de tọn mẹ, dọ, oyín etọn ni yín winwlán to owé sika tọn lẹ mẹ to otànhó agùn Katoliki tọn mẹ.

To whenuena aihọn lẹpo gblewhẹ̀do agọ̀jẹdo-aṣẹpatọ ahọlu tọn, yèdọ do Abisinia, agùn Katoliki tọn lẹpo, yèdọ yẹwhenọ daho otò Italia tọn tọn lọsu sọgbè hẹ Musolini. To azán kòatọ́nnukun-awetọ osùn ṣinatọ̀ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀ntọ (1935) tọn mẹ to whenuena yè to awuwlena awhàn otò Italia tọn, whenẹnu wẹ Papa lá dọ awhàn hihọtọ tọn he tindo azọ́n adagbigblo tọn po gbẹtọ susu gedegede de po sọgan yín dagbe po dódó po. To azán pẹde godo, yèdọ osẹ̀ ẹnẹ jẹnukọnna awhàn lọ, biṣọpugán fọtọ̀nnukun-ẹnẹ (19) po biṣọpu kande-fọtọ̀nnukun-awe (57) po sẹ́ wékansẹdomẹ he mẹ yè wlán ohógbè he yín ‘Osservatore Romano’ to ogbè Lomu tọn mẹ do Musolini, bo dọmọ, ‘Katoliki Italia tọn hodẹ̀ na nukọnyìyì po adagbigblo otò etọn tọn po he yè yinwanna, ehe yè kọ̀ndopọ́ titegbe gbọn ahọludu Towe dali, yèdọ ehe hunkọ ma ko sọawúhia gbèdé ... Biṣọpugán sọn otò Talanto tọn mẹ ylọ nado yì fùnawhàn to godo he é ko basi sinsẹ̀n po ponọ he nọ wàtọ̀zọ́n lẹ po, bo ylọ awhàn he lọ dọ, ‘awhàn wiwé de, yèdọ vọfọ́n de’ ... Biṣọpugán sọn otò Milan tọn mẹ, yèdọ yẹwhenọ Skusita he dona yìyì apó lọ tọn to aijijẹ de mẹ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀ntọ (1935) tọn mẹ, bo zé Musolini jlẹdo Sesalia go, do Ogustọs go, podọ do Kọnstantẹn go, bo sọ plọ́nnú azọ́nmẹvi jọunjọja Italia tọn lẹ, dọ, ‘gbọn azọ́n mẹhe yè ylọ dọ Duse tọn dali, Jiwheyẹwhe ko yígbèna sọn olọn mẹ’ ... To azán wiawetọ osùn tintan, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-atọ̀ntọ (1938) tọn mẹ, Musolini yí biṣọpu kande-gbànnukun-awe (72) po yẹwhenọ fõ e lán fọde-kantọ̀n-kò (2340) po to otò Palazo Venezia tọn mẹ to fie biṣọpugán Nogala biọ sọn Jiwheyẹwhe de to ohógbè de mẹ nado gọalọna Duse to awhàn etọn lẹpo mẹ na nukọnyìyì Yisenọ otò Italia tọn lẹ tọn ... ‘Po Papa sinsẹ̀n tọn de po, po ogbè lẹ po, podọ po ayiha gbẹtọ lẹ tọn po, mí dawhá ogbè lélé, dọ, oyínjlana we Duse!’

To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-wiatọ̀ntọ (1933) mẹ, biṣọpu sọn otò Speni tọn mẹ degbè to owé winwlán yẹwhenọ de tọn mẹ, bọ é sọ basi owèkansẹdomẹ Papa tọn hlan yẹwhenọ lẹ de to azán atọ̀ntọ osùn ṣidopotọ tọn mẹ, dọ, ‘vọfọ́n wiwé de na vọjlado pipé nugbo agùn tọn.’ ... Yọnwhẹ̀n mẹhe yè nọ ylọ Flanko tọn he yín, Selano Suya, mẹhe yín wékantọ to pipli yọpọvu agùn Katoliki tọn lẹ tọn mẹ, to godo mẹ, mẹhe lẹzùn ogán ajọ́wàtọ ahọlu tọn de bo yín họntọn Musolini po Hitila tọn po. To opòdo osùn ṣidopotọ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-awetọ (1942) tọn mẹ, yè doyẹyigonệ po satin Daho de po gbọn gbèdide Piọsi IX (ṣinẹnẹtọ) tọn dali. Mẹhe yè nọ ylọ dọ Suya lọ degbè to ohójlawéma Daniṣi tọn mẹ dọ, ponọ awhànfùntọ Speni tọn fọtọ́n donu fọtọ̀n (15,000) ko to avùnhò to Whèzẹtẹn dali na osẹ̀ awe jẹnukọn, podọ to whenẹnu, osọha yetọn sọgan sùdeji eyín Janman mọ dọ gbẹtọ mliyọn de wẹ dóna nọ̀ finẹ ... Biṣọpu Janman tọn lẹ wlán to owé winwlán yẹwhenọ tọn de mẹ to azán ogbàntọ osùn ṣinatọ̀ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-dopotọ (1936) tọn mẹ gbọn ohónámẹ owékantọ yẹwhenọ Paseli dali, ehe mí mọ yè wlán po ogbè Speni tọn po, dọ, ‘Azọ́n he tin hlan omẹ mítọn lẹ podọ hlan aigba mítọn lẹ ko yín domọna to ewlọsu mẹ. Na mẹhe yín Fula mítọn nido tindo nukọnyìyì gbọn alọ Jiwheyẹwhe tọn dali nado hẹn azọ́n whiwhlá huhlọnnọ he ṣẹ̀ to tenọgli de po kọ̀ndopọ́ dódónọ gbẹtọ lẹpo tọn po! To azán atọ̀ntọ osùn tintan, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-awetọ (1937) tọn mẹ, biṣọpu Janman tọn lẹ tẹnpọ́n whladopo dogọ́ nado dùalè yisenọ lẹ tọn hlan yéde lẹ dote, to pinpọ́n mẹ po otò Speni tọn po, dọ, ‘Mẹyinwanna yẹwhenọ biṣopu lẹ, po Fula po po ohónámẹtọ Janman tọn po to ahọludu Janman tọn whenu, yèdọ Adọlfu Hitila ko mọ hlan mayise Adú na adú gbẹ́pipli he yè sọdodovi lẹ tọn to otò Lusia tọn mẹ tọn sọn dindẹn mẹ. Linlẹn po núhe kàn ẹn lẹ po ko tin to e mẹ nado lẹ́ tukla sinsinyẹn he sẹ̀ sọn gbẹtọ mítọn Janman tọn lẹ ji podọ sọn otò hùwàji tọn dali.’”

“To owhè dopolọ mẹ, yèdọ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-wiatọ̀ntọ (1933) tọn mẹ, Katolikinọ vọn Papen zín awọntẹn do kọ̀ndopọ́ Nazi-Janman tọn po Vatikan tọn po ji ... Sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-wiẹnẹtọ (1934) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán fẹdẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-atọ̀ntọ (1938) mẹ, vọn Papen yín afọzédotetọ Janman tọn to otò Viẹna tọn mẹ, wleawuna alọkẹyí aṣẹpipa nazi tọn to otò Ọstlia tọn mẹ.”

“Biṣọpu Janman tọn lẹ ma dọhó gbèdé jẹagọ̀do hlọnhùtọ ahọlu tọn lẹ go gbọn kẹ̀ntọ yetọn lẹ kavi gbọn hòmẹkẹ̀n mẹmẹglọnọ lẹ tọn dali, kavi gbọn mẹdekannujẹ dali gba, podọ gbọn gbẹ́ta ahọlu tọn lẹ dali gba, na yéwlọsu jlo onú dopolọ wutu ... Yè ma jẹagọ̀do hòmẹkẹ̀n ylankan Jù lẹ tọn gbèdé, kavi yè ma jẹagọ̀do vàsùdo he húgan gohọ̀ fọde (200) tọn, kavi jẹagọ̀do winyandomẹ, wiwlé podọ azọ̀yídohù Jù lẹ tọn he yé ko dohòmẹkẹ̀n bo ko sọ hù gbọn ojlẹ owhè fọtọ́n e lán kanwe-kò (1500) tọn lẹ dali. Yé ma jẹagọ̀do zinzán Nazi tọn gbèdé di onú mọhunkọ tọn gba. Adavo dọ, yẹwhenọ daho ni degbè nado dọ di yẹwhenọ Folabẹ sọn otò Muniṣi tọn mẹ, po yẹwhenọ Skuli po sọn otò Koloyin tọn mẹ, po biṣọpu Matiasi Elẹnflidi po sọn otò Wọzbọgi tọn mẹ, podọ yẹwhenọ devodevo lẹ ga, to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀ntọ (1935) tọn mẹ wẹ yè degbè dọ yẹwhenọ helẹ sọgbè nado nọ̀ kọ̀ndopọ́ mẹ po Nazi po bo sọ blawuna mẹhe ma yín máhẹtọ yetọn lẹ.”

“To azán widopotọ osùn atọ̀ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-atọ̀ntọ (1938) tọn mẹ, ponọ Hitila tọn lẹ pannukọn otò Ọstlia tọn. Yẹwhenọ Iniza sọn otò Viẹna tọn mẹ, mẹhe tindo vivẹ Vatikan tọn to ewọ mẹ dọhó hlan mẹhe yè nọ ylọ Ṣuṣinigi dọ é ni jó ede, bo sọ degbè dọ, ‘Yè ma sọgan basi kọ̀ndopọ́ gba.’ É basi hùnwhẹ wiwá ponọ lọ tọn po ogàn agùn tọn he yè nọ húnhún po, po zizé awhànsia he tindo satin he sọgbè de po to gbigbá agùn tọn lẹ mẹ bo sọ biọ sọn yẹwhenọ etọn de nado wà mọdopolọ ga. To azán wiawetọ osùn atọ̀ntọ tọn mẹ, é hẹn yé gánnugánnu nado wleawuna sinsẹ̀n opẹdido tọn lẹ. Whenuena Hitila kẹalọyí yẹwhenọ lọ to azán fọtọ̀ntọ osùn atọ̀ntọ owhè dopolọ tọn mẹ, na pipli de, é ná kàndeji i dọ, yè dóna gbẹnkanna dagbe wiwà agùn tọn lẹ. Whenẹnu wẹ biṣọpu Ọstlianu lẹpo dọ yé ni vote na Hitila bo sọ dóalọtena oylọ yetọn po núdọdomẹ po, dọ, ‘Oyínjlana Hitila’ adavo biṣọpu he sọn otò Linzi tọn mẹ wẹ yín mẹhe ma sọgbè hẹ yé gba.”’

Nado pọ́n hlan nújijọ̀ nẹ mẹ dọ, azọ́n agùn politikinọ aihọn he tọn gbẹ́sọ to dopolọ yín, mí dóna zé onú he ko jọ̀ wáyì di pahonamẹ de hlan onú he ja jijọ̀ gbè lẹ. Yé mẹhe nọ ylọ yéde lẹ dọ, “Ahọludu Wiwé Lomunu lẹ tọn to otò Janman tọn mẹ” to aṣẹpipa politiki tọn po agùn tọn po zán. Vatikan ko zán otò Janman tọn na azọ́n ewlọsu tọn titi lẹ to ninọ̀mẹ gbọnvo de mẹ. Yèdọ egbé ga to dopoyínyín nukọnyìyì otò Elopia tọn mẹ, otò Janman tọn zán huhlọn etọn. Ewọ wẹ azọ́nwànú otlẹn lọ blébu tọn podọ núhe nọ lẹ́yì Whèzẹtẹn po Whèyìhọ po. Otànhódọtọ susu ma dọhó do ohóta agùn zinvlu mẹ tọn he ji gba. E sọgan yín dọ yé yín wunzẹnnọ nado gbẹ́ ẹ kavi yé dibusi agùn lọ.

Jẹnukọnna Otòwhàn II (awetọ), Vatikan yín vivẹnunọ hlan Janman he lẹzùn huhlọnnọ hú lé e ko te dai. Azọ́n he lọ bẹ́ to Katoliki Bavalia tọn mẹ, nadọ dọ to otò Muniṣi tọn mẹ, fie ji Hitila ma pé nado nùdo po tẹnpọ́n nado yí ahọludu lọ po huhlọn po sọn alọ etọn lẹ mẹ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-atọ̀ntọ (1923) tọn mẹ. To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-ẹnẹtọ (1924) tọn mẹ, Vatikan zin awọntẹn do kọ̀ndopọ́ etọn po otò Bavalia tọn po ji. Mí dóna dayi e go dọ, to owhè nẹlẹ mẹ, Papa Piọsi he ko kú yín gbèyídọtọ Papa tọn to otò Muniṣi tọn mẹ podọ enẹgodo to otò Bẹlin tọn mẹ.

To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-atọ̀ntọ (1938) tọn mẹ, politikinọ fọtọ́n donu kande (40,000) jẹagọ̀do yé mẹhe ma jẹ na opli lọ lẹ ṣigba bo yín máhẹtọ to kọ̀ndopọ́ Janmannu lẹ tọn mẹ matin zéyiaga ogbè he jẹ de tọn mẹ hlan yé. Mẹhe yè nọ ylọ Flanzi vọn Papen, degbè kẹdẹdi Katolikinọ nugbo de, to owé winwlán he yín: E. Paris, The Secret History of Jesuits, pg. 130 tọn mẹ, dọ, “Nazism yín owalọ Yisenọ tọn he jẹagọ̀do gbigbọ owhè fọtọ́n e lán núọtọ̀n-kẹnnẹ-kòatọ́nnukun-atọ̀ntọ (1789) tọn mẹ.” Po ohógbè he po, é dlẹnalọdó do nukọnyìyì otò Flanzi tọn he plánmẹ biọ kinklán ahọlu tọn po agùn tọn po mẹ, podọ ga hlan opòdo Ahọludu Wiwé Lomunu akọta Janmannu lẹ tọn tọn. Kẹdẹdilé yè sè ogbè otò kọmẹnu he lẹ́do yé lẹ tọn sọawúhia dó to otò Janman tọn mẹ, núwlántọ he yè nọ ylọ Juliọsi Stleiṣa sọn otò “Stulma” tọn mẹ, hòavùn bo dọmọ, “... ojlẹ nukọnyìyì Anglo-Sasọn agùn Plọtẹstannọ lẹ tọn jẹagọ̀do mí.” Mẹdepope he nọ họ́ Papa nọ mọ to vlẹkẹsi de mẹ dọ, ewọ tindo huhlọn titegbe.

Mẹhe nọnọ̀ otò lọ mẹ lẹ yọ́nẹn dọ Vatikan lọsu ga pọ́n hlan Adú na adú gbẹ́pipli he yè sọdodovi lẹ tọn to otò Lusia tọn mẹ di agọ̀jẹdo-politiki etọn lẹ tọ́. Podọ ga, kinklán agùn Whèzẹtẹn tọn yín pinpọ́n di agùn he jẹagọ̀do ede go, podọ enẹwutu wẹ e dóna yín awhàngbatọ. Yé mẹhe yọ́nẹn dọ yè basi SS Hitila tọn sọn Ohódotọ Jesu tọn lẹ de to azọ́nwu de mẹ, yèdọ hlan mẹhe ga Gọbẹsi hiajẹ lẹ, na mọdona lé yè basi pipli lẹ dó to whenuena awhànpa Janmannu lẹ zinzọnlin jei otò Lusia tọn mẹ. To Katoliki Lomunu tọn he tin to otò Uklẹnu tọn mẹ, yè ma gbà gohọ̀ yisenọ lẹ tọn de to whenuena yè to mọwà to otò he pò lẹ mẹ gba. Dogọ́ to ohógó delẹ mẹ sọn owé “Abermals krӓhte der Hahn, chapter 67 and 68” mẹ, mẹhe yè nọ ylọ Dọtẹ Kalẹnzi Dẹṣina tọn mẹ.

“Godo he kẹ̀ntọ yetọn lẹ he to avùnho hẹ yé lẹ wá há yé ajiji to Kọ̀ndopọ́ Soviẹti tọn mẹ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-dopotọ (1941) tọn mẹ, ponọ biṣọpu Katoliki tọn (Flanzi Justọsi Lakọski), yèdọ mẹhe nọnọ̀ fie Katoliki te lẹpo degbèna dọ, owékansẹ́domẹ mẹplọ́ntọ lẹ tọn he é wlán po alọgọ́ otòwhàn núyọ́nẹntọ lẹ tọn po sẹ́do awhànfuntọ agùnvi Katoliki tọn he tin to otò Wẹmaṣit tọn mẹ dolé dọ, ‘Kẹdẹdilé e ko te to otànhó lẹ mẹ, otò Janman tọn wẹ whlẹngantọ podọ gànkọnọtọ aigba Elopia tọn ... Otòdaho susu aigba Elopia tọn mọdona awhàn he pannukọn otò Lusia tọn yín vọfọ́n Elopianu lẹ tọn de ... Dọpọ́n huhlọnnọ he yín awhàn Whèzẹntẹn tọn dóna hẹn we mọdona lé mí yín donanọ podọ mẹhe go yè ma sọgan dọhó do lẹ wẹ mí Janmannu lẹ.’”

“To oflin biṣọpu Katoliki tọn lẹpo mẹ to otò Janman tọn mẹ to azán aotọ osùn wiawetọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-dopotọ (1941) tọn mẹ, mẹhe he yè hiajẹ to agùn mẹ lẹ, yígbè dọ, ‘Po kàndeji de po, mí dèdo awhàn lọ ji jẹagọ̀do huhlọn Adú na adú gbẹ́pipli he yè sọdodovi lẹ tọn to otò Lusia tọn mẹ tọn hẹ mí, yèdọ biṣọpu Janmannu lẹ ko hopana agùn Katoliki Janman tọn lẹ to owékansẹ́domẹ mẹplọ́ntọ lẹ tọn mẹ sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-dopotọ (1921) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nukun-dopotọ (1936) mẹ, nado nọ̀ aṣeji kẹdẹdilé yè mọdona dó to ahọludu Leiṣi tọn mẹ.’”

“Papa daho lọ ma sọ sọgan kẹnù etọn ba, é bọ onù etọn do to whenuena yè họ́ agùn fõ (2,000) po gohọ̀ fowe-kanwe-kò (500) po liai bọ yè sọ hù susu to yẹwhenọ lẹ mẹ to awhàn Whèzẹtẹn lọ tọn mẹ. Vatikan sọ jlo kẹdẹdilé awhànfuntọ Hitila tọn ko wà dó to aigba devo he yé ko tindo lẹ ji, nado má núyiwà Katoliki tọn pé to dòdónu otò Lusia tọn mẹ. Dogbọn kọ̀ndopọ́ he tindo to ṣẹnṣẹn hodotọ Jesu tọn lẹ po, po SS lẹ po, po Jẹstapo lẹ po, ehe tọn yè dọhó etọn po mẹhe nọ wà sinsẹ̀nzọ́n po Hitila po to nuglọ ko basi opli gbèsisọ tọn de sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòtọ (1940) mẹ gbọn hodotọ Jesu tọn he yín awhàngán Glafi sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kande-kòatọ́nnukun-dopotọ (1866) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-awetọ (1942) mẹ, mẹhe yín awhàngán he nọ degbè sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kanwe-gbàntọ́ntọ (1915) mẹ. Sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kanwe-kòatọ́nnukun-ẹnẹtọ (1919) mẹ wẹ yè wlán dọ, Vatikan ko tẹnpọ́n nado họ́ aṣẹpipa Lusia tọn lẹpo liai ... Linlẹn Vatikan wẹ yín dọ, e ni sẹ́ yẹwhenọ sọha he jẹ de do to aigba Lusia tọn he yè ko tindo lẹ ji, nado wleawuna aigba lọ na titò nukọnyìyì Vatikan tọn po politiki lẹ po tọn pannukọn Lusia, yín e bọawu. To azán ṣinatọ̀ osùn widopotọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-dopotọ (1941) tọn mẹ, gbèdetọ daho otò Wẹmaṣit tọn ná hónámẹ gbèdetọ he bọdo e go lẹpo sọn awhànfuntọ Janmannu lẹ mẹ to Whèzẹtẹn dali, nado gọalọna devizọ́n owhẹntintọ́n yẹwhenọ Katolikinọ lẹ tọn to aigba he yè ko tindo lẹpo mẹ sọn kọ̀ndopọ́ he yè basi hẹ Vatikan mẹ ... Mẹhe nọ plán sinsẹ̀n whiwhla gbẹtọ lẹ tọn to otò Janman tọn mẹ, yèdọ SS Obafula Skẹlẹnbẹgi wlán to apáwhé gbèdidó hlan azọ́nwhé he nọ pénukun ajọ́ otògodo tọn lẹ go dogbọn hódidọ etọn po Papa po dali, dọ, ‘Papa dóna dovivẹnu etọn lẹpo nado ná kàndeji Janmannu lẹ na awhàngbigba yetọn. Azọ́n etọn wẹ yín dọ yè ni và otò Lusia tọn gbidigbidi.’”

“To owhè kò (20) godo, mẹhe yè nọ ylọ Dọtẹ Adenua dọ, dọmọ, ‘Enẹwutu, mí nọte po tenọgli daho po ehe jẹagọ̀do aigba Whèzẹtẹn aihọn tọn he yín kẹ̀ntọ mítọn dinvie jẹ okú po ... Núhe kàn mí ma yín agbègbè Soviẹti tọn kẹdẹ gba, adavo túndote aigba Whèzẹtẹn otò Elopia tọn sọn avọ̀ ganvệ tọn godo ... Otò Janman tọn ma na yín hùhù na titò gbẹ́pipli mayisenọ lẹ gba, adavo na ewọ nido họ́ yé lia.’”

Whenuena awhànpa Janmannu lẹ to zọnlinzin pannukọn otò Yugọslavia tọn to osùn ẹnẹtọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-dopotọ (1941) tọn mẹ, yè hlá Kloatinu he yín Katoliki Lomunu lẹ tọn lẹ dai bọ yè hù mẹhe yín Sẹbianu nugbo susu. Núyiwà agùn Katoliki tọn he yè nọ ylọ dọ nukọnyìyì politiki tọn to otò Kloatia tọn mẹ, yèdọ Ustaṣinu lẹ, kọ̀ndopọ́ hẹ aṣẹpipa Katoliki tọn he gbèdetọ daho ko tindo po huhlọn po. E yín yinyọ́nẹn dọ biṣọpugán Stepinaṣi ko kọ̀n onú lẹpo dopọ́. É sọgan dọ hlan Papa dọ, yè ko diọ Sẹbianu fọtọ́n donu fọde-kande-ao (250,000) gbọn huhlọn dali do Katoliki Lomunu lẹ tọn mẹ. Sọn otòvi mliyọn awe (2,000,000) he yín Kloatianu nugbo kẹdẹdilé azọ́nwhé ko dọ dó, dọ, yè ko hù gbẹtọ fọtọ́n donu núọtọ̀n (600,000), ṣigba mẹhe pò lẹ yì gbẹtọ sọha fọtọ́n donu fẹnẹ (800,000) hunkọ tọn. E ma yín Jù lẹ po whẹ̀zẹtọ devo lẹ po kẹdẹ wẹ yè hù gba, ṣigba yé mẹhe yín gbẹtọ dopolọ lọ lẹ sọn yise vòvo mẹ.

Whenuena awhànpa Janman tọn lẹ to zọnlinzin pannukọn otò Polandi tọn, yè hù Plọtẹstannọ Janmannu susu gedegede. Ehe yè nọ ylọ dọ, ‘asisa ohùn tọn he yín Blọnba tọn’ lẹzùn onú he yè mọdona de. Enẹgodo, yè dọ, dọ, sunnu fọtọ́n donu kande (40,000) yín hùhù to aigba he tin to oglọ aṣẹpipa otò Polandi tọn mẹ. Oylọ na ehe tọn sọgan yín núhe tọ́nsọn agbà yẹwhehó lẹ tọn ji. To egbé, yèdọ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-gbàntọ (1990) mẹ, gbẹtọ sọha he yè hù to whenẹnu ma sù gba.

E ma sinyẹnawu nado mọdona núhe Hitila to didọ to ohógbè he mẹ, to owé winwlán he yín: K. Deschner, Ein Jahrhundert der Heilsgeschichte, Vol. 1, pg. 360 tọn mẹ, dọ, “Nado basi nukọnyìyì politiki tọn daho de, yẹn na dóhudo Katolikinu lẹ tọn sọn otò Bavalia tọn mẹ po Plọtẹstannọ lẹ po sọn otò Plusia tọn mẹ. Ehe bọdo e go na wá sọawúhia.” Podọ ga, pinplántọ núyọ́nẹntọ owẹndagbenọ lẹ tọn ko kọ̀ndopọ́ nado yín jijlẹdo Agùn Ylandogbèyíyí tọn go. Lé e jẹ dọ yé ni nọte to dona madopòdo Jiwheyẹwhe tọn mẹ, yé gbẹnkanna dẹ̀hodo azán yetọn lẹ mẹ tọn. Etẹ wẹ na sọawúhia godo mẹ to whenuena yé ko tindo dọpọ́n etọn to jidùdù awhàn Hitila tọn godo? Núyiwà he jẹagọ̀do Jù lẹ po yisenọ whẹ̀zẹtọ devo he pò lẹ po, podọ politikinọ he ko hodo yé to agọ̀jijẹ yetọn hlan Plọtẹstannọ lẹ dali mẹ.

Osùn dopo jẹnukọnna opòdo awhàn lọ tọn, to azán ṣinẹnẹtọ osùn ẹnẹtọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ, mẹplọ́ntọ Dietliṣi Bọnhoefa to agùn Lutẹ tọn mẹ yín hùhù to otò Flọsẹnbẹgi tọn mẹ godo he é ko sẹ̀ngàn họ̀ owhè awe gbọn gbèdide yẹwhenọ Katoliki tọn Himla dali. Yè doalọtena titò gbẹ́pipli jọunja Plọtẹstannọ lẹ tọn to awhàn lọ whenu. Jẹnukọn, yè dotukla yé mẹhe dọhó jẹagọ̀do vivẹnudido otòpli núyọ́nẹntọ lẹ tọn go to Agùn Ylandogbèyíyí tọn mẹ, enẹgodo wẹ yisenọ agùn alọpãlọpa he pò lẹ tọn bọdo e go. Domọnanú agùn Lomunu tọn po yé mẹhe sọgbè hẹ ẹ lẹ po tọn, dọ yise devo de matindo jlọjẹ nado tin gba, yín okú hlan mẹhe pò lẹpo.

Po osi de po, yè dóna dọ ga dọ, ogbè delẹ yín sisè sọn Katolikinu he ma sọgbè hẹ owalọ mawàdódó tọn lẹ de.

To domọna nújijọ̀ helẹ tọn mẹ, yè sọgan kànbiọ dọ, eyín agùn Plọtẹstannọ de po agùn pã devo he pò lẹpo po tin to núyiwà ahọludu Hitila Janmannu tọn mẹ to aigba Elopia tọn ji. Nado dọ, mẹhe mágbè nado hodo Jesu po zédai yetọn lẹ po dóna ko dójlo nado do agùn wiwé he yín Katoliki apọsteli lẹ tọn hia Papa sọn ojlẹ núvọjlado tọn mẹ. Kẹdẹdilé yè wlán ẹn dó to owé winwlán he yín: O. Markmann, Irrtümer der Katholischen Kirche, pg. 22 tọn mẹ to zédai yetọn titi lẹ mẹ, dọ, “To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kanwe-gbàntọ́ntọ (1915) mẹ, to gblagbla politikinọ lẹ tọn mẹ, Papa Benediti XV (fọtọ̀ntọ) doyẹyigona wẹndagbegùn he nọ yígbè ylando tọn di ‘mẹsẹ́do sọn Satani de, di didótọ agbà mẹhùhù tọn lẹ tọn, podọ mẹhe nọ họ́ azọ́nwhé gbigbọ tọn lẹ yín ajotọ podọ owhégbàtọ.’” Mẹdepope ma sọ sọgan mọdona ohógbè he to owé he yín: E. Paris, The Secret History of Jesuits, pg. 35 tọn mẹ, dọmọ, “Hodotọ Jesu tọn he yè nọ ylọ Meilofa sọn otò Ingolstadit tọn mẹ, plọ́nmẹ to ‘Mẹpọ́nnu yẹwhehódidọ’ etọn tọn mẹ, dọ: ‘Yè ma na dawhẹ̀ na mí gba eyín mí degbè dọ yè ni hù Plọtẹstannọ lẹ, e ma na húgan dilé mí nọ degbè dọ yè ni hù ajotọ lẹ, kavi hlọnhùtọ lẹ, kavi mẹklọtọ lẹ, kavi kanylantọ lẹ dó gba.’”

Dinvie, azọ́n he agùn Katoliki tọn wà to Otòwhàn Awetọ mẹ yín winwlán dai to owé susu mẹ. Ohógbè he yè ma na hia dọhó titegbe de do E go. To azán atọ̀ntọ osùn atọ́ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ, Vatikan dọ hlan nukọntọ Flanko dọ, ni dọ to piplimẹ Speninu lẹ tọn mẹ to otò Madlid tọn mẹ, to okú Hitila tọn godo, dọ, “Adọlfu Hitila, visunnu agùn Katoliki tọn, kú to whenuena é to avùn yise tọn hò. Enẹwutu wẹ e do yín domọna dọ, ohó de matin na mí nado viavi na okú etọn gba, to whenuena yè mọ gbẹtọ susu to pipa gbẹzán etọn dó. Okú etọn nọte na awhàngbigba tónusisè etọn tọn po atin hlọnhùhù tọn po, Jiwheyẹwhe ná Hitila gigo awhàngbigba tọn”. Ehe wẹ owé he mẹ yè dọ ohó lọ sọn. (E. Paris, the secret History of the Jesuits, pg. 163).

Susu mẹhe to awhádo lẹ tọn dọmọ, “Mí dogbè Hitila!” ṣigba yé ma yọ́n onú he yé to bibasi gba, ṣigba yé mẹhe yè hiajẹ lẹ mọdona. Yé dlẹnalọ yetọn do nukọn bo to didọ, dọmọ, “Mí dogbè Hitila!” dilé e jẹ dó dọ yé ni pa Jiwheyẹwhe na Ewọ de wẹ whlẹngan sọn wutu, ṣigba yè wá to Hitila pa. Yín jiji to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-wiatọ̀ntọ (1933) tọn mẹ, yẹn ko dọ́ ehe pọ́n titegbe. Yẹn ko pọ́n ponọ lẹ to whenuena yé to akitita na ayihun whlasusu! E nọ yí núdidọ awhágbè tọn to whenuena ogbè susu to awhádo, dọmọ, “Núdọdomẹ awhàngbigba tọn! Núdọdomẹ awhàngbigba tọn!”

Godo he tenọgli Hitila tọn ko lẹzùn aijijẹ, mẹsusu wá mọ dọ yé tin to whẹndo awhàn tọn he yè ko klọ de mẹ. Godo he yè ko hẹn onú he yé wà to awhàn lọ mẹ jẹ gbẹtọ lẹpo de, yèdọ avọ́sinsán yetọn sọmọ bọ omẹ susu ma sọ sọgan kẹnù. Yèdọ to egbé ga, mẹdelẹ tin bo to gbigbẹ́ dọ núde ma jọ̀ gba, na yé ma sọgan mọdona dọ onú ylankan nẹ tin to hùhù sunnu hòmẹvọnọ lẹ, po yọnnu lẹ po, podọ yọpọvu lẹ tọn mẹ ga. Yè wà osùnú daho de to owhè kanwe-kò donu kòtọ mẹ to oyín Jiwheyẹwhe tọn mẹ po omẹ Janman tọn lẹ po tọn. To otó gbẹtọ susu tọn mẹ, ohógbè mẹplánjẹagọ̀ tọn to nukọnyìyì politiki tọn to ojlẹ Nazinu lẹ tọn mẹ gbẹ́sọ to núdọ kaka jẹ egbé. Mẹdelẹ sọ flin gbèdide he dọmọ, “... podọ yise dopo hlan aihọn lọ blébu!” To gbàjablanú awhànfuntọ lẹ tọn go, yè wlán ohógbè he dọmọ, “Jiwheyẹwhe tin po mí po”. Nùzinzán tẹ wẹ ehe yín!

Gbẹtọ he húgan mliyọn donu kande-fọtọ̀n kú to Otówhàn Awetọ mẹ. Ṣigba yè hlá ogbẹ̀ yé mẹhe hẹn awhàn lọ wá lẹ tọn dai. Yè dọ to owé winwlán he yín: K. Deschner, Abermals krӓhte der Hahn, pg. 647-650 tọn mẹ, dọ, “Yẹwhenọ sọn otò Koloyin tọn mẹ ko dọ dote dọ, to azán fọtọ̀nukun-dopotọ osùn wiawetọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ to ohódidọ Radio tọn mẹ, dọ, é jlo mẹhe sọn Whèyìhọ de bo tindo ninọ̀mẹ Yise tọn de, ehe tùnmẹ dọ, Lomunu Katoliki tọn de. Ewọ wẹ omẹ tintan he sọawúhia gbaungba to azán kònukun-atọ̀ntọ osùn ṣidopotọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-gbàntọ (1950) tọn mẹ to opli daho Katolikinọ lẹ tọn mẹ to otò Bọnnu tọn mẹ, dọ otò Janman tọn nido sọawhàhia whladopo dogọ́, to dòdónú gbèdide Jiwheyẹwhe tọn ji, nado tin to gbọjẹ mẹ... Biṣọpu Muẹnṣi biọ kẹdẹdilé Piọsi XII (wiawetọ) to owhè fọtọ́n e lán kẹnnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ to owékansẹdomẹ yẹwhenọ lẹ tọn mẹ nado payi hlan awhàn hlọnhùtọ lẹ tọn to otò Janman tọn mẹ dó. To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-gbànnukun-dopotọ (1951) tọn mẹ, otògán Janman tọn doyẹyigonệ po Satin Daho Ahọlu tọn po bọ yè sọ dò é di yẹwhenọ gbọn Papa Johanu XXIII (kònukun-atọ̀ntọ) dali.”

Nado táhinhọ́n do enẹ ji wẹ yè do zán ohógbè he ga, to owé he yín: K. Deschner, Abermals krӓhte der Hahn, pg. 625 tọn mẹ, dọmọ, “Godo he aijijẹ Ahọludu Katoliki tọn ko sọawúhia, susu to hlọnhùtọ lẹ mẹ họ̀nyì yẹwhevodun sinsẹ̀n he tin to oglọ yewhenọ Flansiskanu lẹ tọn to otò jonọ lẹ tọn mẹ, yèdọ otò Klagẹnfọt tọn mẹ to Ọstlia, to otò Modena tọn mẹ to otò Italia tọn mẹ, podọ ga to otò Flansi tọn mẹ.” To awúsọhia he mẹ, yé mọdona aliho yetọn titegbe. Yé ma dindóna ohọ̀n he to nùvo lẹ kẹdẹ gba, adavo alọ he to nùvo lẹ ga. Yèdọ Flansenu Paul Tulvie he gọalọna hlọnhùtọ he yè nọ ylọ Klausi Balbi, he yè tùnyínna dọ, gbẹtọlanjátọ otò Liọn tọn tọn, he yè wlé to azán fọtọ̀nnukun-ẹnẹtọ osùn atọ́ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-kòatọ́nnukun-ẹnẹtọ (1989) tọn mẹ to hùnzinzọn Katoliki tọn de mẹ, fie yè whlá ẹ te na owhè susu.

Godo he yè ko gbawhàn awhànfuntọ otò Stalingladi tọn mẹ to Janman, Papa tẹnpọ́n nado dọ̀n otò Amẹlika tọn hlan ede de nado hòavùn hẹ bolshevism. Ninọ̀mẹ dopo gê he otògán Luzivẹlti zédai wẹ yín dọ Hitila dóna joagọ̀yì godo. Papa vẹ̀ ẹ na owhẹ̀hó he yè mọdona de, ṣigba to ojlẹ he mẹ mẹhe tindo huhlọn tenọgli tọn he ko lẹzùn tókúnọ. Biṣọpu Katoliki tọn lẹ he ná kàndeji Adọlfu Hitila nado lá gbèmimá yetọn to osùn atọ̀ntọ owhè fọtọ́n e lán kantọ̀n-wiatọ̀ntọ (1933) tọn mẹ bo dọhó de gbọnvo to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ, bo sọ zán ninọ̀mẹ devo nado hẹn azọ́n etọn sinsẹ̀n po politiki tọn po to kọ̀ndopọ́ aigba Elopia tọn mẹ jẹ opòdo.

Núdepope he ma sọgan yín hinhẹnjẹ opòdo to awhàn po huhlọn po mẹ, na lẹzùn onú titegbe de gbọn ali ahọlu tọn lẹ dali. Whenuena gbẹtọ mliyọn donu sọha de, po whẹ̀zẹtọ lẹ po, po gàntọ awhàn tọn lẹ po he yè dè sọn apó azọ́n tọn lẹ mẹ jiya awhàn lọ tọn, whenẹnu wẹ yẹwhenọ de lẹ́ bo zé awhànsia daga gbọn jẹhọn he to yinyin dali. Hòmẹvọnọ lẹ dóna jiya ṣigba yé mẹhe hẹn awhànwá lẹ wàzọ́n po goyíyí po.

Sọn opli awetọ Vatikan tọn mẹ, yèdọ sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-awetọ (1962) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán kẹnnẹ-atọ́ntọ (1965) mẹ, wẹ awhànpa yọ́yọ́ de wá ayi mẹ. Yè ma sọ hodẹ̀do agùn Plọtẹstannọ lẹ ba, mọ yè ma sọ ylọ yé dọ mawàdódónọ ba gba, ṣigba yé yín alọkẹyí gbọn agùn Katoliki tọn dali po homẹhùnhùn po di nọvisunnu he ko klánsọn yé go. Agọ̀jẹdo-núvọjlado ko dóalọte. E yín nújonọ de dọ, dopo to dẹ̀hodo he yè hò do Plọtẹstannọ lẹ, podọ ehe yè basi to Opli Tlẹnti tọn tò ma yín gigọ̀do godo gba. Kaka jẹ egbé, Papa po agùn Lomunu lẹ tọn po ma zán ohógbè fifa tọn de pannukọn Jù lẹ, Plọtẹstannọ lẹ podọ mẹhe yise jẹagọ̀do yise yetọn lẹ go gba.

Gbèdé gbẹ̀zán mẹhe pò lẹ tọn ma wàzọ́n ogándùdù tọn hlan aṣẹpatọ Lomunu lẹ tọn gba. Mẹdepope he to aliho huhlọnnọ yetọn ji, yín eyín mẹho kavi yọpọvu, kẹ̀ntọ yetọn to politiki mẹ kavi to sinsẹ̀n mẹ, yín hùhùsùdo. Mẹhe yè nọ ylọ dọ Nẹlọni po Diokletiani po, po Kọnstantẹn po, po mẹdevo lẹ po ko dè aliho nẹ. Núyiwà he sọ yín kàngbẹnna gbọn Papa Lomunu lẹ tọn dali to godo mẹ. Yè nọ diọnukunsọ bo sọ nọ hù mẹdepope he majlo nado jó ede hlan yé, mahopọ́n dọ ewọ yín Kosi, kavi Jù, kavi málénu, kavi mẹhe yise jẹagọ̀do yise tọn. Hlọnhùhù yetọn wẹ yín dọ gbẹtọ ma yigbè nado yín Katoliki Lomunu tọn.

Mí nado dọ hézéhézé, Kọnstantẹn wẹ mẹhe dó agùn ahọludu Lomunu tọn bo sọ degbèna ẹn nado zán huhlọn hlọnhùhù etọn tọn. É dánú dọ, dọmọ, ewọ mọ Satin miyọnnọ de to olọn mẹ, ehe tọn dali yè wlán dọ, “Gbọn ohia he dali, hiẹ na gbawhàn.” Hlọnhùtọ he ko hù omẹ susu to hẹnnu etọn titi mẹ, yèdọ yọnwhẹn etọn awe he yín, Lisiniusi po Basaniusi po, po tavẹylọvi etọn he yín ovi Lisiniusi tọn po, po otọ́ asi etọn tọn he yè nọ ylọ Masimiliani po; ovi etọn Klispusi po asi etọn Fọsta po yín zinzintọ politikinọ. Hlan ewọ, agùn yín núhuhlọnnọ ehe mẹ é to azọ́nwà te. Jẹnukọn, é ma wà núde do Kosi lẹ gba. Sọn whenẹnu wẹ Ahọludu-Yisenọ-Kosi lẹ tọn sọawúhia to kọ̀ndopọ́ mẹ hẹ hòmẹkẹ̀n po hlọnhùhù po. Mẹhe yè nọ ylọ Ogustẹn pọntifali, jlayínna agùn di ahọludu Jiwheyẹwhe tọn na owhè kande-gbàn to godo mẹ, podọ hlan ewọ yè ko blá Satani do ogàn mẹ, ṣigba to nugbo de mẹ, ninọ̀mẹ onú lẹ tọn to agọ̀jijẹ etọn dohia, yèdọ dinvie wẹ yè tún Satani dote.

Yè degbè na jijiwhè he yè nọ basi hlan yẹwhe yetọn he yè nọ ylọ dọ “Owhè” nado lẹzùn jijiwhè Ovi Jiwheyẹwhe tọn tọn. Yè gbẹ́ yẹwhe Jupitẹ, po Diana po, po yẹwhesunnu po yẹwheyọnnu devo lẹ po dai; whenẹnu wẹ Pita po Malia po, po mẹhe pò lẹ po yín yíylọ dọ mẹwiwé bo sọ yín zizédaga do otẹn yẹwhe nẹlẹ tọn mẹ. Nugbo, to ojlẹ nado hẹn onú biọ Yise mẹ tọn whenu, yè hẹn sinsẹ̀n Glẹkinu lẹpo tọn po Lomunu lẹ tọn he yè nọ basi hlan yẹwhe yetọn lẹ go gigli bo nọ donùnùgo na yé, bo sọ to mọwà kaka jẹ egbé. Yè diọ yẹwhe Kosi lẹ tọn do otẹn mẹwiwé lẹ tọn po ogán lẹ tọn po mẹ. Kọ̀ndopọ́ otòvi ahọludu Lomunu tọn lẹpo tọn yín jijó gbọn huhlọn dali hlan agùn huhlọnnọ politiki tọn nẹ dali. Mẹdepope he ma jlo kavi nado kẹalọyí i na owhẹ̀jijọ wutu nọ yín hùhù. Kọ̀ndopọ́ ahọlu tọn po agùn tọn po ma ná gbọjẹ de yé mẹhe yise jẹagọ̀do yé lẹ gba. Yín eyín to ajọ́wiwà lẹ mẹ kavi to azọ́nwiwà lẹ mẹ, kavi to ofi lẹpo yè nọ diọnukunsọ bo sọ nọ dohòmẹkẹ̀n mẹhe jẹagọ̀do yé lẹ to egbésọ-egbésọ.

Whenuena Papa po agùn Lomunu lẹ tọn po ko lẹnvọ̀jọ bo ko sọ do sinsẹ́n lẹnvọ̀jọ tọn hia hlan okú gbẹtọ mliyọn donu sọha de tọn, mẹhe dali mẹjizinnọ Katoliki tọn jì okú gbọn, whenẹnu wẹ yé na tindo jlọjẹ nado dọhó dogbọn whiwhla ogbẹ̀ he ma ko sọawúhia lẹ tọn dali. Ogbẹ̀ mẹhe yè ma ko ji lẹ tọn dóna yín whiwhla, ṣigba ogbẹ̀ mẹhe yè ko ji lẹ tọn ma yín núdepope hlan Katolikinọ lẹ gba. Bé e ma yín Papa wẹ basi opli vọfọ́n tọn lẹ? Bé yé ma dona yé mẹhe hodo yé yì lẹ, ogbẹ̀ mẹhe tọn yé ma dó osina lala? Bé mẹhe hẹn vọfọ́n nẹlẹ wá po pakanọ lẹ po hia yé mẹhe tindo ovi lẹ jẹ kavi bo hia ogbẹ̀ gbẹtọ lẹ tọn jẹ? Lala, yé ma hia ogbẹ̀ yetọn lẹ jẹ gba. Na e blawu sọ to whenuena yè mọ ohú yọpọvu he Katolikinọ lẹ bẹ́kọndo hùnpa he dọ̀nsẹpọ́ yé lẹ mẹ!

To kaikizu mẹho Katolikinọ lẹ tọn mẹ, to apáwhé fọde-kande-fọtọ̀nnukun-dopotọ (256) mẹ, yè degbè na agùn lọ nido yí kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn. E yín yinyọ́nẹn hlan omẹ lẹpo dọ, agùn Lomunu tọn tindo kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn ṣinawe. Dinvie na agùn lọ lọsu, kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn sọgan yín onú yọ́yọ́ de. “Agùn lọ tin di kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn to Gbigbọ mẹ. Tukla tin pannukọn agùn lọ. Ohókànbiọ he tin nado mọdona fie Gbigbọ Wiwé tin te, zédai agùn lọ tọn na gblọn po ohógbè he po, dọmọ, ‘Yẹn yise to Katoliki wiwé dopolọ gê po agùn apọsteli lẹ tọn po mẹ.’ Agùn lọ nọ yígbè ga dọ to e mẹ podọ gbọn ewọ mẹ wẹ Gbigbọ Jesu Klisti tọn ko to azọ́nwà te to otànhó lẹ mẹ. Agùn lọ yise dọ, otẹn lọ nẹ, nugbo, kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn he tùnmẹ dọ, ohia po azọ́nwànú Gbigbọ Wiwé tọn po.” Vogbingbọn daho de tin to gbèyíyí nùflo tọn po nugbo tọn po ṣẹnṣẹn kẹdẹdilé olọn yìji hú aigba dó. E ma yín Gbigbọ Klisti tọn He to azọ́n ylankan nẹ wà to otànhó agùn tọn mẹ gba. Ṣigba na agùn he mọdona onú he jọ̀ gbọn mẹjizinnọ etọn lẹpo dali wutu, e dóna yín didọ to apáwhé dopolọ tọn to kaikizu mẹho Katolikinọ lẹ tọn mẹ to gbèdide he mẹ, dọmọ, “Ohógbè yise tọn devo de matin he ko hẹn domamọnanú susu po nukundiọsọ po, podọ wangbẹna lọsu ga di ehe. Podọ ga, susu to núyiwà Yisenọ Katoliki tọn lẹ mẹ tindo tukla po agùn lọ po. Adavo gbẹtọ pẹvi de to yé mẹ wẹ nọ dọ, dọmọ, ‘Mí yígbè Jesu tọn, ṣigba mí gbẹ́ wiwà agùn tọn!’ Núhe yé nado jẹagọ̀do agùn wẹ yín dọ, agùn tindo to otànhó etọn lẹ mẹ dọ ewọ ko gbẹ́ owẹn nugbo Jesu tọn lọ. Na yewlẹ tọn, Jesu yín wàmamọnọ bo sọ nọ dọhó wàmamọnọ lẹ tọn, ṣigba to awà agùn tọn ji, adọkunnọ wẹ ewọ, e nọ dọhó po adọkunnọ lẹ po, podọ gbẹtọ huhlọnnọ lẹ, ewọ ma sọ din nado kànhóbiọ dogbọn nukọnyìyì tọn dali gba. Jesu dọyẹwhehó do wanyinna ji, yèdọ hlan kẹ̀ntọ lẹ ga, ṣigba hlan agùn tọn ewọ nọ dá gbakija bo sọ nọ diọnukunsọmẹ kẹdẹdilé e yín didohia hlan gbẹtọ lẹpo dó gbọn agọ̀jijẹ Katoliki tọn dali, yèdọ hlan kẹ̀ntọ etọn lẹ po hlọnhùhù po etọn lẹ po... Etẹ wẹ Yisenọ Katoliki tọn de sọgan dọ gbọn kàndai ylando tọn nẹlẹ dali? Ehe ma yín núhe yè na whlá de gba. Agùn he to ogbè jonaylando yí, sọgan yígbè etọn tọn hlan Jiwheyẹwhe bo sọ tindo kàndeji do jonaylando Jiwheyẹwhe tọn go kẹdẹdilé Papa Hadliani VI (ṣidopotọ) dọ dó to Opli núdùdù Ahọlu tọn kọ̀n to otò Nulẹnbẹgi tọn mẹ, sọn owhè fọtọ́n e lán fowe-kantọ̀n-awetọ (1522) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán fowe-kantọ̀n-atọ̀ntọ (1523) mẹ, podọ ga Paul VI (ṣidopotọ) lọsu sọ dọ to Opli Vatikan tọn awetọ mẹ. Yisenọ madóna gbẹ́kọ apáwhé oyẹ otànhó agùn tọn he mí ko mọdona lẹ go gba.”

Na Jiwheyẹwhe tọn, onú helẹ ma sọgan jọ̀ domọ to vlẹkẹsi de mẹ kẹdẹdilé yè wlán ẹn dó to kaikizu Katolikinọ lẹ tọn mẹ gba. Fie lẹnvọjọ nugbo te kẹdẹ wẹ jonaylando sọgan sọawúhia te. Jiwheyẹwhe ma sọgan jona owalọ hlọnhùhù tọn lẹ gba, adavo dọ É ni yí ahọ́sú ohùn hòmẹvọnọ lẹ tọn (OSỌHIA 6:9-10; OSỌHIA 18:7-8), na yè yọ́nẹn gãn bo do wàylando nẹ lọ wutu. Eyín hòmẹkẹ̀n pẹvi de ma sọawúhia hlan Yisenọ he yí Biblu sè lẹ, bé whenẹnu mì bo gbọ na mí ni súnúdo ohóta he lọ. Ṣigba kẹdẹdi odọdai Biblu tọn, nukundiọsọ po hòmẹkẹ̀n po dóna tin to whenuena agùn po politiki po ko jẹpọ́ vọ, “Na mẹdepope ma nado họ̀ kavi sà gba” (OSỌHIA 13:17). Kẹdẹdilé yè wà hlan Jù lẹ dó kaka jẹ Otówhàn Awetọ mẹ podọ to ojlẹ he ko wáyì lẹ mẹ, mọkẹdẹ wẹ Yisenọ he yí Biblu sè lẹ dóna gbọn ojlẹ hòmẹkẹ̀n tọn mẹ pẹde dó ga. Hòmẹkẹ̀n yetọn na yín dọ, yé matin to titò gbẹ́pipli Yisenọ he yè mọdona lẹ tọn mẹ gba, yèdọ ehe ko kọ̀ndopọ́ hẹ Opli Agùn Aihọn lẹpo tọn kavi hẹ Agùn Lomunu tọn. Yè nọ hia yé di mẹhe nọ jẹagọ̀do Yisenọ tintan tọn lẹ, di mẹhe ma jẹ nado wàzọ́n de. Eyín ode to yé mẹ din azọ́n bọ yè kànbiọ ẹ dogbọn sinsẹ̀n etọn tọn dali, whenẹnu yè sọgan dọ eyín yè jlo wẹ ewọ nado mọ azọ́n. Whenẹnu bé politikinọ lẹ sọgan whlá ogbẹ̀ yé mẹhe yise jẹagọ̀do yise yetọn lẹ tọn dai?

Owé Wiwé dohia hézéhézé dọ ahọludu he yè ylọ dọ, “kanlin” lọ yín mẹhe yè húnú jẹ okú gbọn ohí dali (OSỌHIA 13:14). Ohí Gbigbọ tọn wẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn. Po Ohó Jiwheyẹwhe tọn po, alàn he hẹn kanlin lọ jẹ okú he wá gbọn núvọ́jlado dali. Enẹwutu wẹ yè do hia núvọ́jladotọ lẹ di devizọ́nwàtọ Satani tọn, na yé hẹn tukladomẹ po ohógbè awufiẹsa tọn po wá huhlọn aihọn tọn mẹ. Kẹdẹdilé yè ko dọ ẹ dai dó to dọdai Biblu tọn mẹ, yè na hù alàn he lọ bọ aihọn lẹpo nasọ yín awujinọ (OSỌHIA 13:12). Dinvie, nukọnyìyì azọ̀nhẹngbọ tọn he dóna wá pipégán mẹ.

To whenuena agùn Plọtẹstannọ lẹ po agùn lẹpo po bẹ́, yẹ omẹ pó tindo ohóta nugbo he yín yẹwhehó wẹndagbe lọ tọn. Hlan susu yetọn to egbé, yè ko zé otànhó lẹ na yé. Nukọntọ agùn gbẹ́pipli titònọ nẹlẹ tọn ko tọ́nnukun to gbigbọ mẹ bo ma sọ payi fie yé na plán agùnvi yetọn lẹ gbọn to aliho yetọn lẹ mẹ. Yèdọ yé mẹhe ylọ yédelẹ dọ mẹhe hẹ̀n agùn wá lẹ matindo nukunnumọnú nugbo lọ gba. Yé ma mọdona núhe to jijọ̀ to hinhọ́n odọdai Ohó he yè hùndohia lọ tọn mẹ gba, mọ yé ma sọ sọgan zé yé do hinhọ́n Ohó he yè dohia lọ tọn mẹ gba. Mẹdelẹ lẹzùn núyanwẹnna nado súsú onú susu sọn Owé Wiwé mẹ bo diọ do alọ yédelẹ tọn ji, podọ mẹdevo lẹ lẹzùn núyanwẹnna nado tin to mẹdekannujẹ linlẹn yédelẹ tọn mẹ. Podọ ga to ṣẹnṣẹn agùn Plọtẹstannọ lẹ tọn mẹ, mí tindo agùn pã po ahọlu tọn lẹ po di ehe tin to Yisenọ lẹ mẹ. Omẹ pẹvi de gê wẹ tindo dọpọ́n nugbo po Klisti po bo sọ sọgan yín hihia di mẹhe yí Biblu sè lẹ.

Jẹnukọnna Opli Vatinkan tọn Awetọ, yè hùn ohọ̀n núkàndai tọn na ohókànbiọ ẹntẹ tọn lẹ dai gbọn Papa Johanu XXIII (kònukun-atọ̀ntọ) dali to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹtọ (1960) tọn mẹ to oglọ mẹpinplán yẹwhenọ Ogustẹn Bea dali. To finẹ, yè wàzọ́n dagbe. Ohógbè he yín agùn dopodopo he ko klán lẹ tọn, yín mẹdopodopo tọn sọmọ bọ yé omẹ pó nọ mọ yénọzo lẹ to ohógbè yetọn lẹ titi mẹ, bo sọ yín madọnanọ dogbọn mẹhe jẹagọ̀do yé lẹ tọn dali. To owé he yè nọ ylọ dọ, Lexikon für Theologie und Kirche, Vol. 13, pg. 12-26 tọn mẹ, mẹhe yè nọ ylọ Hada wlán dogbọn Opli Vatinkan tọn Awetọ lọ dali podọ dogbọn ohóta he yín dopoyínyín ẹntẹ tọn dali. E yín hùnhùndonùvo hlan yé omẹ he jlo nado mọdona bo sọ payi lẹpo, dọ:

“Núkàndai yín aliho he yè dá gbọn gbèdide Papa tọn dali na ohódidọ po tùnmẹ he nọ gọalọ to ninọ̀mẹ linlẹn tọn he yín kọ̀ndopọ́ tọn nado dótana kọ̀ndopọ́ pipé... Sọn wuntuntun mọntọnhunkọ mẹ Paul VI (ṣidopotọ) jẹgbonuyì to whenuena é dọhó di yẹwhenọ to sinsẹ̀n oṣiọdidi Johanu XXIII (kònukun-atọ̀ntọ) tọn mẹ to otò Dome Milan tọn mẹ to azán ṣinawetọ osùn ṣidopotọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-atọ̀ntọ (1963) tọn mẹ he yín ‘oplọ́nyìjí-alavọ yise Katoliki tọn po ẹntẹ agùn Lomunu lẹ tọn po.’ ... Hlan ewọ, ‘ṣẹnṣẹn ẹntẹ Katoliki tọn’ tùnmẹ dọ, kọ̀ndopọ́ to dopoyínyín mẹ po jlọjẹ daho po tin nado to nukọnyì to ninọ̀mẹ yọ́yọ́ to otànhó agùn tọn mẹ.”

“To pinpọ́n kọ̀ndopọ́ yisenọ devo lẹ tọn mẹ to ofi, ehe kàn domọnanú nugbo yisenọ gúdùtọ he ko klánsọn mẹmẹsunnu he pò lẹ go. Enẹ wẹ yín dọ, zizéjlẹ nugbo do ohùkàn lẹ kavi núgonú he yín agùn tọn ehe tin gbọn ojọmiọn Jiwheyẹwhe tọn dali, po kinklándòvo mẹmẹsunnu he tin to ogbẹ̀ lẹ tọn po go. Gbọn enẹ dali, e jọ̀ dọ, ehelẹ, yèdọ yín vògbingbọn jiyìyì he ma pé podọ he ma sọgbè he tin to agùn mẹ.”

“To ohógbè he (§ 7) mẹ, yè dọhó do kinklán po mimá lẹ po go. Na madógán gbẹtọ tọn wutu’, yè nọ hẹn avùn lẹ wá, po wunvi yénọzo lẹ tọn po, podọ ohógbè jonọ lẹ tọn fọ́n to apó Jesu Klisti tọn mẹ, na apáde agùn lọ tọn nido klán podọ na yé nido dó yéde ai kẹdẹdi awhànpa he vò lẹ. Gbọn enẹ mẹ, Agùn Jesu Klisti tọn yín wangbẹna bo sọ yín vivàsúdo. Na agùn lọ dóna yín dopo gê, to finẹ ‘agùn devo matin, ehe sọgan yígbè nado yín nugbonọ podọ dopolọ gê’ to apá agùn dopolọ tọn he dùgán gbọn nukọnyìyì Pita tọn dali. Agùn klándòvo sọn aisitẹn Pita tọn tin to alọ dopolọ mẹ hlan Agùn he yè to mimọ bo sọ yín olọn mẹ tọn. To (§ 8) mẹ, yè táhinhọ́n do e ji dọ kọ̀ndopọ́ dóna tin dandan po ota lọ po, ehe ma jlo vògbingbọn to agbasa lọ mẹ. Núdinú daho de dóna yín didèpò sọn whànpẹ agbasalan tọn go. Enẹwutu wẹ tùnmẹ zédai yetọn lẹ tọn, nado dọ hẹ agùn yẹyinọ Whèzẹtẹn tọn lẹpo do sọawúyhia. Ṣigba yè na tẹnmẹ vògbingbọn tọn, sọmọ bọ gbèdide dopo gê wẹ dóna tin.”

“Mẹdepope he tin togbẹ̀ dagbe yise tọn mẹ to dopo agùn he yè ko klán lẹ mẹ ma sọgan yín hihiajẹ sọn Agùn nugbo lọ mẹ di ojonọ de (§ 9). Ṣigba yè dè é sọn ninọ̀mẹ whlẹngan tọn delẹ mẹ, nado dọ dogbọn pinplán devizọ́n mẹpinplọ́n tọn mẹ, yèdọ ehe nọ gọalọ nado hẹn yise po zinzán lẹ po lódo. Kinklán nọ hẹn awubla lẹ wá na whinwhẹn gbigbọ mẹ tọn gbaungba tọn po hlan hẹnnu Klisti tọn lẹ. Enẹwutu, opadido opli lọ tọn wẹ yín dọ ‘Mẹdepope he ma jẹagọ̀do gbèdide ahọlu tọn he’ tin to pipé apó Klisti tọn tọn mẹ bo sọ sọawúhia to gbèsisọ mẹ to apó dopo mẹ (§ 10). Enẹwutu, gbọn enẹ mẹ yè dóna payi do ogúdùdù pã lọ go, podọ ga nado tin to kànbibla gbigbọ tọn mẹ, dọ: ‘Mí gbẹ́sọ to mẹmẹsunnu yín’”.

“Na núhe yè ko ṣiwà lẹ tọn wutu, ehe yè ko wà to awà awelẹ ji, aliho mẹmẹsunnu togùn dopolọ gê tọn yín mimá do aliho vòvo lẹ ji, bọ yé sọ klán sọn yénọzo lẹ go. E dóna sọawúhia to ohùkàn Yisenọ lẹpo tọn ji, dọ to gbigbọ lẹnvọjọ tọn po owhẹ̀dọgbọ tọn po mẹ yé omẹ pó na sọ yín dopo to owhé otọ́ dopo tọn gbè (§ 31).”

“Yisenọ lẹ dóna tin to kọ̀ndopọ́ sinsinyẹn de mẹ jẹagọ̀do awúsọhia mayise tọn po ẹntẹ tọn po mẹ (§ 35).”

“Apáwhé agùn lọ tọn he sọgbè lẹpo dóna whẹ́n dopọ́ to ota dopo glọ, ehe ma dóna yín sọn Whèzẹtẹn kavi sọn Whèyìhọ dali gba, adavo sọn otọ́ omẹ popo tọn de (§ 47).”

“To ehe bọdo e go mẹ, ninọ̀mẹ agbasalan tọn he yín kọ̀ndopọ́ tọn helẹ yín hihia, bọ yè sọ dlẹnalọdó aliho etọn. Gbẹtọ Whèzẹtẹn tọn lẹ dóna mọdona ehe dọ: Whenuena yé jlo nado kọ̀ndopọ́ podọ nado yí tẹnmẹ yetọn, núde mahú dọ yé ni lẹzùn awutugonú agùn lọ tọn to whenuena yè kàn mẹhe gọ̀yì whégbè lẹ biọ (§ 48). Yé na hia zédai he mẹ gbèyíyí kọ̀ndopọ́ agùn lọ tọn tin te to vlẹkẹsi de mẹ matin gbẹ́dai núṣiwà tọn. Hlan mẹhe tin to Whèzẹtẹn dali lẹ, yè na yé nado hẹn núplọ́nmẹ yetọn titi lẹ go (§ 50). Opadido yetọn tin to ote bo sọ sọgan yín wiwà to kàngbẹnna mẹ (§ 51).”

“Enẹwutu, mí dóna dọhó po mẹmẹsunnu mítọn lẹ po dogbọn ohógbè wẹndagbe tọn he yé mọdona bọ e sọ dálàn yé lọ tọn dali. Gbọ mí ni dọ hlan yé dọ fie gbẹtọ lẹ nọ pli te nado nọ pọ́n ayihùndida kanlin lẹ tọn po nukiko po dilé yè basi hlan Pita dó to whenuena yé wlé è, jẹnukọn yè nọ ylọ dọ azọ́nwhé diakọni de tọn, po azọ́n mẹplọ́ntọ de tọn po, po devizọ́n tọn he nukọntọ apọsteli lẹ tọn ko mọ yí sọn Klisti de po, e ma yín nado zán huhlọn de kavi nado dùahọlu gba, adavo nado yìn lẹngbọpa Klisti tọn. Na to opòdo, aṣẹpipa ahọlu tọn he Pita tindo sọ yín didiọ do devizọ́n mẹpinplọ́n etọn tọn mẹ. ... Oyẹ nugbo lẹngbọhọtọ huhlọnnọ lọ tọn wẹ enẹ to agùn lọ mẹ, ehe tindo huhlọn núdindọn tọn gbọnvo de nado klán mẹmẹsunnu he yè plán gbọn wanyinna po alọ huhlọnnọ de kẹdẹ dali hlan yé mẹhe to hinhọ̀n na Klisti lẹ, yèdọ ehe yín agùn Katoliki tọn.”

“Hlan ojlo gbọdemẹ Jiwheyẹwhe tọn to egbé na dopoyínyín to kọ̀ndopọ́ kinklán Yisenọ lẹpo tọn mẹ, wẹ azọ́n nugbo lọ dóna yín didohia, dọ: agùn lọ tin di zédai azọ̀nhẹngbọ tọn dopo gê na omẹ lẹpo.”

“To ohóta he bọdo e go mẹ (§ 50), yè ná kàndeji de yisenọ dopodopo he hodo oylọ agùn Onọ lọ tọn. Núgonú he tin to agùn mẹ lẹ po yé po yín domọna di kàndeji nado lẹ́gọ̀do kọ̀ndopọ́ agùn Katoliki tọn go. Enẹ nọ yín zinzán titegbe hlan Gbigbọ Wiwé podọ hlan kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn he yín agùn Klisti tọn bo sọ tin na kọ̀ndopọ́. To enẹ mẹ, yè ma mọ yisenọ lẹ di mẹdopodo gba adavo yé ‘yín dopo to kọ̀ndopọ́ yetọn lẹ mẹ.’”

“E to dandan mẹ hlan yé ‘mẹhe jlo nado sètonuna ojlo Klisti tọn po ayiha yetọn lẹpo po bo sọ whẹ́n to jiyìyì ẹntẹ tọn mẹ to pinplán Gbigbọ Klisti tọn glọ to agùn nẹ mẹ to nukọnyì jẹ nukọnyì mẹ sẹpọ́ agùn nẹ, he yín ohọ̀ Jiwhyẹwhe tọn dopo po nọtẹn susu to dopoyínyín to yise mẹ tọn po, pinplán podọ kọ̀ndopọ́ to vikali Klisti tọn glọ, yèdọ Papa Lomunu tọn glọ.”

“Yé mẹhe baptizi lẹpo ko lẹzùn dopo to pọ́ninọ̀ Klisti tọn mẹ. Podọ ga Katolikinọ lẹ dóna yígbè agọ̀jijẹ yetọn tọn dogbọn kinklán yetọn lẹ dali bo sọ biọ sọn Jiwheyẹwhe de dọ, Ewọ to ali Ewlọsu tọn titi ji, ni plán gbẹtọ Etọn he ko klán lẹ gọ̀wá kọ̀ndopọ́ pipé mẹ.”

“Vivẹnudido nado tin to agùn nugbo dopolọ mẹ yín didohia to ohóta tintan mẹ gbọn ẹntẹ Katoliki tọn mẹ di dòdó nútitegbe lọ tọn bo yín didohia nado gbawhàn tukla lẹ tọn, bo sọ kàn mẹmẹsunnu he ko klán lẹ.”

“Núhe ẹntẹ nukọnyìyì tọn tindo nado wà to aliho ‘awuwiwle’ tọn he na plánmẹ yì vọjlado kọ̀ndopọ́ yisenọ lẹpo tọn mẹ, yèdọ to apó Klisti tọn mẹ to vivọnu.”

E yín núhọakuẹ nado hia núwinwlán po gbèdide he yè ko dọhó yetọn lẹpo dote to Opli Vatikan tọn Awetọ lọ mẹ gbọn devizọ́n Hada tọn dali. To opòdo apáwhé núọtọ̀n e lán kantọ̀n-kòatọ́nnukun-awetọ (747) tọn mẹ, yè mọ ohógbè he, dọmọ, “Lomu yín didóai gbọn Mẹwiwé Pita dali to azán ṣinawetọ osùn wiawetọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-atọ́ntọ (1965) tọn mẹ. Yẹn Paul wẹ Biṣọpu agùn Katoliki tọn.” Onú lẹpo tin to gbèsisọ mẹ bo sọ yín didohia dọ, Agùn Onọ lọ ko hùn ohọ̀ndai bo sọ hùn alọdonuvò hlan agùn he ko klán bo sọ jlo nado tọ́njẹgbonu wá lẹ. Yé mẹhe ko baptizi to ohógbè yẹwhe-atọ̀n tọn mẹ lẹ, yín yinyọ́nẹn gbọn agùn dali di Yisenọ he baptẹm yetọn gbẹ́sọ to ote. Ehe ma yín owhẹ̀hó de to owhè he ko wáyì lẹ mẹ gba. Yè sọ vọ́ baptizi yé mẹhe mọ didiọ lẹ.

Ojlẹ gbèmimá tọn tin to ofi, asiko lọ ko sẹpọ́ podọ sọn finẹ yì, kọlilẹ́ ma sọ tin ba. Opahònamẹ godo tọn sọn olọn mẹ wẹ yín, dọ, “Mì tọ́nsọn e mẹ, mì omẹ ṣie emi, mì yín máhẹtọ to ylando etọn lẹ mẹ blo, dọ mì yí to azọ̀nylankan etọn mẹ” (OSỌHIA 18:4). To ojlẹ dopoyínyín blébu lọ tọn mẹ, mẹdepope he tin to agùn daho dopolọ mẹ, matin to Agùn Jesu Klisti tọn mẹ gba. Ehe sọ kàn agùnvi plọtẹstannọ lẹpo tọn, pipli lẹ po agùn titò gbẹ́pipli he gbọn Opli Agùn lẹpo tọn hlan Aihọn lọ dali lẹ́gọ̀do agùn Lomunu tọn de. Whenẹnu wẹ agùn titò gbẹ́pipli lẹpo ko tindo ohia kanlin lọ tọn dote, yèdọ ohia he yè do nọ mọdona Agùn Onọ lọ. Mẹdepope he mọdona núplọ́nmẹ yẹwhe-atọ̀n agùn Katoliki Lomunu tọn tọn bọ yè sọ baptizi i po ohógbè yẹwhe-atọ̀n tọn po tin to agùn nẹ mẹ dote, bọ ewọ ma sọ tindo hùdo nado yì biọ e mẹ gba.

Linlẹn aihọn tọn nado yín dopo tin to domamọnanú mẹ. To odẹ̀ gbọnvo de mẹ, Oklunọ podọ Whlẹngantọ mítọn hòdẹ̀ na kọ̀ndopọ́ mẹfligọ̀ lẹ tọn. Nugbo É dọhó dogbọn omẹ Etọn lẹ dali, e ma yín gbọn yise vòvo he kọ̀n yéde dopọ́ po Papa po to agùn Lomu tọn mẹ gba. Ohógbè he É zán to odẹ̀ Etọn mẹ lẹ die, “... na yé nido yín dopo, yèdọ dilé míwlẹ yín dopo dó. Yẹn to yé mẹ, podọ hiẹ to yẹn mẹ; na yè nido hẹn yé yín pipé to dopo mẹ, na aihọn nido yọ́nẹn dọ hiẹ wẹ do mi hlan, bo sọ yinwanna yé, yèdọ dilé hiẹ yinwanna mi dó” (JOHANU 17:22-23). Yé mẹhe mọ vọ́ji nugbo lẹ kẹdẹ wẹ sọgan tindo dọpọ́n dopoyínyín wiwé he tọn. To awà de ji, mí mọ hlan dopoyínyín Klisti po Agùn Etọn po tọn, to awà awetọ ji, mí mọ hlan dopoyínyín aihọn blébu tọn he ma sọgbè hẹ Biblu to agùn Lomu tọn mẹ. Omẹ dopodopo dóna dè hlan ede agùn he tọn ewlọsu na yín.

Ahọludu Lomunu lẹ tọn ma sọgan yín kinklán sọn agùn Lomu tọn go gba. Na to azán mẹhe yè nọ ylọ Kọnstantẹn tọn mẹ, agùn Lomu tọn lọ ṣẹ̀ ahọludu Lomunu lẹ tọn yín. Jẹnukọn whẹ́, yè ko yí agùn lọ do basi agùn gbẹtọ lẹ tọn, podọ to vivọnu e lẹzùn agùn ahọlu tọn. Nukọnyìyì agùn tọn bẹ́ to nukọnyìyì ahọlu tọn mẹ podọ bẹ́dopọ́ agùn tọn po ahọlu tọn po wá sọn zédai agùn tọn mẹ, ehe yè ylọ dọ Ahọludu Papa tọn he ko tin sọn owhè kanwe-kò (100) hunkọ mẹ. Agùn devo de matindo núyiwà de di ehe hunkọ tọn gba. Mọ e ma yín agùn Whèzẹtẹn tọn, kavi gbẹ́pipli agùn Anglikanu lẹ tọn he matindo ninọ̀mẹ ahọlu tọn de gba. Agùn Lomu tọn yín otò ahọludu de tọn hlan ede to ahọludu devo mẹ (OSỌHIA 17:11). E sọ yín huhlọn politiki tọn daho de ga to aigba ji. Vatikan tindo kọ̀ndopọ́ huhlọnnọ hẹ otò kanwe-kò hunkọ gbọn didiọ afọzédotetọ mẹhe yè ylọ sọn Yẹwhenọ Papa Lomunu tọn lẹ mẹ, he to aṣẹpa to Vatikan po núyiwà agùn Katoliki tọn po mẹ. Etẹwutu agùn he pò lẹ ma do tindo kọ̀ndopọ́ huhlọnnọ he? Etẹwutu e do yín agùn Lomu tọn kẹdẹ? Na e yín otò he dùgán to yé mẹhe yín etọn lẹ ji wutu, yèdọ to otò devodevo lẹ mẹ. E ma yín agùn nugbo he Klisti ko dóai lọ gba.

Whedepopenu he Papa jùyì otò de mẹ, é nọ wá taidi otògán de bọ yé sọ nọ kẹalọyí i po yẹyi po. Bé agùn Lomu tọn he Papa dóai wẹ Klisti dọhó etọn to whenuena É dọ dogbọn ahọludu Jiwheyẹwhe tọn dali? Bé agùn politiki tọn he, ajọ́ tọn he, po aṣẹpipa sinsẹ̀n aihọn lọ blébu tọn po wẹ yín Agùn Jesu Klisti tọn lọ? Bé ehe wẹ ojlo Jiwheyẹwhe tọn? Bé ehe wẹ linlẹn Jesu Klisti tọn to whenuena É hẹn whlẹngan wá gbọn satin Kalvali tọn ji?

Nado mọdona otànhó gbigbọ tọn he po huhlọn po, po aṣẹpipa aihọn tọn po hézéhézé, onú pẹvi delẹ dóna yín didọ. Kẹdẹdi númimọ he yẹwhegán Daniẹli mọ, ahọludu ẹnẹ aihọn tọn dóna tin jẹ opòdo ojlẹ nukunhúnhún he tọn. Ahọludu godo tọn lọ wẹ Ahọludu Lomu tọn (DANIẸLI 2 po ota 7 po). Núyiwà ahọludu helẹ tọn ko yín winwlán dai to otànwéma lẹ mẹ. Ahọludi Babilọni tọn nọte sọn owhè núọtọ̀n e lán ṣidopo (606) mẹ jẹ owhè fowe-kantọ̀n e lán fọtọ̀nnukun-atọ̀n (538) jẹnukọnna jiji Klisti tọn, ahọludu Medianu tọn po Pẹlsianu tọn po nọte sọn owhè fowe-kantọ̀n e lán fọtọ̀nnukun-atọ̀n (538) mẹ jẹ owhè fọde-kantọ̀n e lán ao (330) mẹ jẹnukọnna wiwá Klisti tọn, podọ enẹgodo wẹ ahọludu Glẹkinu lẹ tọn he mẹhe yè ylọ dọ Alesandlu Daho he hẹnwá ai mẹ sọn owhè fọde-kantọ̀n e lán ao (330) mẹ jẹ owhè ogbàn (30) mẹ jẹnukọnna wiwá Klisti tọn. Sọn owhè ogbàn (30) he jẹnukọnna wiwá Klisti mẹ wẹ ahọludu Lomunu lẹ tọn ṣẹ̀ bo nasọ nọte kaka jẹ opòdo owhèta he tọn. Ahọludu ẹnẹ helẹ wẹ ohia kanlin ẹnẹ he yè dohia to Owé DANIẸLI 7 tọn mẹ lẹ. To dọdai Biblu tọn mẹ, kanlin nọte na aṣẹpipa, enẹ wẹ ahọludu kavi mẹhe nọ degbè (DANIẸLI 7:17, 23).

E to dandan mẹ nado mọdona alọ he mẹ aṣẹpipa dopodopo helẹ tin te. Ehe lọ bẹ́ po dawe he yín yinyọ́nẹn hlan omẹ lẹpo, yèdọ Nẹbukadnẹza, mẹhe yín kiklọ gbọn ohógblo lẹ dali ajiji, bo degbè dọ, mẹdepope he na biọnú yẹwhe devo de, na yín hùhù adavo yé mẹhe mọdona yẹwhe Nẹbukadnẹza tọn. Gbẹtọ lẹpo sè dogbọn dawe atọ̀n he yè bẹ́ do miyọn mẹ lẹ tọn dali na yé ylọ oyín Jiwheyẹwhe nugbo dopolọ tọn, Mẹhe yé nọ sẹ̀n tọn wutu. Ohó dopolọ yín didọ do yẹwhegán Daniẹli, mẹhe yè zédo odò kinnikinni tọn mẹ ajiji go. Ajiji wẹ núwinwlán de sọawúhia to adó go, dọ, “MENE MENE TEKẸLI UFALSINI”, ahọlu lọ sọ mọ otadèna etọn yí sọn olọn mẹ dọ, Jiwheyẹwhe ko yí sọhana ahọludu towe, bo sọ hẹn ẹn wá opòdo de. Mọwẹ e na te to opòdo whẹndo he tọn.

To owhè fõ (2,000) he wáyì lẹ mẹ, yè ṣẹ̀ huhlọn aṣẹpipa Lomu tọn zán ji. Jẹnukọn, politiki Kosi lẹ tọn wẹ, ṣigba bo lẹzùn politiki “Yisenọ” lẹ tọn. Azọ́n Sesali tọn kavi Papa godo tọn lẹ tọn wẹ nado nọ gblóadàna ahọludu lọ, bo nọ yíwhẹ̀do e ji podọ nado gọ̀ ẹ dóai. Ehe lọ sọawúhia na jlọjẹ po tùnmẹ he yè ná lẹpo po. Ahọludu he pò lẹpo jẹ aijijẹ ahọludu he yín Blitiṣi tọn whenu bo dóna hohùwhẹ ede, bo sọ yín máhẹtọ to nukunyìyì ojlẹ he lọ tọn mẹ. To egbé, yèdọ ahọludu he yè ylọ dọ Soviẹti tọn ma sọ tin ba. Aigba otò he yín Ista Blọk tọn lẹpo to whinwhàn bọ otò lẹpo kẹalọyí mẹdekannujẹ yetọn. Ehelẹ pó sọawúhia na ahọludu dopo vivẹ he lọ nido tin kẹdẹdilé dọdai ojlẹ godo mẹ tọn dóna yí tẹnmẹ dó.

To ahọdu Lomunu lẹ tọn mẹ, yise-to-yẹwhe-atọ̀n Katoliki Lomunu lẹ tọn mẹ yín didọ to owhè fowe (400) mẹ nado yín yise dopo he tin to ote. Ogán lẹ, Papa lẹ, ahọvi lẹ, podọ yé mẹhe tindo huhlọn lẹ jlo nado zán huhlọn yetọn lẹ na azọ́n he lọ nido yín wiwà. Mẹdepope he gọ̀ do Jiwheyẹwhe nugbo lọ de, na apájlẹ de, Jù lẹ po yé mẹhe tindo yise vòvo lẹ po, yín mẹhe yè dohòmẹkẹ̀n talala. Vọfọ́n susu wẹ tin po mẹhe ylọ yéde lẹ dọ wiwénọ lẹ po, po awhàn dódó tọn po, na yé mẹhe ylọ yédelẹ dọ wiwénọ lẹ po agùn dódónọ lẹ tọn po bọdo e go.

E ma bọawuna mí nado mọdona núhe jọ̀ lọ hézéhézé. Mẹdepope he mọ núzinzán yasahẹmẹ tọn he yè zán to núdodindinmẹ na mọ agbọpemẹ. Akọnmadóna yé mẹhe tindo yise alọpãlọpa lẹ, po mẹvlẹkotọ nukuntọnnọ lẹ po, podọ wangbẹna jẹ okú tin mado nújlẹnú. Yè hẹn nukọntọ he matindo kàndeji lẹ nado dọhó do ohóta otànhó zinvlu mẹ tọn he tọn ji. E dóna yín didọ hézéhézé dọ, yè ni zé nújlẹnú ylankan helẹ sẹ̀, ṣogãn yè sùwhẹ̀na yé na yè mọdona dọ yise dopo gê wẹ dóna tin to ahọludu Lomunu lẹ tọn mẹ, yèdọ yise he nọte na agùn Lomunu lẹ tọn.

Papa lẹ po Ogán lẹ po tindo huhlọn yetọn he yè nọ ylọ to egbé dọ “pọninọ̀ nado wàzọ́n” kavi “huhlọn pọninọ̀ tọn” lẹ. Yé dùgán to ahọludu yetọn ji po hunyínylán po mado ohódọ do e go. Nadọ to nugbo de mẹ, onú he yè ylọ dọ Ahọludu Wiwé Lomunu lẹ tọn ma yín wiwé kavi Ahọludu Jiwheyẹwhe tọn gba. E yín yiylọ domọ to lalo mẹ wẹ. E sọgan yín po ojlo po kavi to mayọ́nẹn mẹ, e yín mimọ taidi ahọludu wiwé de, ṣigba e ma yín mọ gba. Apọsteli de kavi omẹ Jiwheyẹwhe tọn de matindo núde po politiki po, kavi nado zán huhlọn aigba ji tọn gba. To asiko lẹpo mẹ, devizọ́nwàtọ nugbo Jiwheyẹwhe tọn lẹ dóna dọyẹwhehó Ahọludu Jiwheyẹwhe tọn tọn bo sọ jo politiki dai hlan politikinọ lẹ.

Ahọludu Lomunu tọn he tin to politiki mẹ, to ajọ́wiwà mẹ, podọ to huhlọn sinsẹ̀n tọn mẹ sọ gọ̀ja nado zán huhlọn etọn to nukun mítọn lẹ mẹ. To whelẹponu, dopoyínyín otò Elopia tọn ko yín odlọ Papa lẹ tọn bo sọ to azọ́n titegbe de wà to dinvie kẹdẹdi dọdai ojlẹ godo mẹ tọn.

To ma hò ninọ̀mẹ ahọludu he tin to otò yéwlọsu lẹ tọn mẹ pọ́n, podọ to dinvie yé sọ tin to ahọludu Lomunu tọn glọ, Agùn Lomunu tọn to ote bo gbẹ́sọ to ote yín e tlẹ yín otò lẹ lọ po zinzán yetọn lẹ po wá bo sọ yì. Nado yín hòmẹhunnnọ hlan aihọn, Vatikan na dọ̀n sinsẹ̀n he pò lẹ ga, ṣigba bo dùgán to yé ji. Egbé, yè ma hòdẹ do mẹhe pò lẹ gba mọ yé ma ylọ yé jẹgbonu gba, adavo dọ yé ni kẹalọyí onú lẹpo. Osẹ̀ dopolọ mẹ wẹ Papa kẹalọyí politiki sọn Islaẹli mẹ bo sọ yín ogán P.L.O tọn. Ogán he lọ de wẹ nukọntọ politikinọ lẹ tọn po agùn tọn lẹpo po nọ wá sọn otò vòvo mẹ po ninọ̀mẹ po, po linlẹn yetọn lẹpo po. Yé omẹ pó tẹnpọ́n nado mọdona dọ nukọntọ de matin podọ domọnanú de ma sọgan tin to otò yéwlọsu lẹ tọn mẹ matin lilá mẹdlapọ́n Papa tọn gba. To nugbo de mẹ, otògán Amẹlika tọn he yè ylọ dọ, Jọj Buṣ jẹgodona hònamẹtọ etọn lẹ to whenuena é tọ́nwhẹn jei otò Elopia tọn mẹ kẹdẹdi otògán de to osùn atọ́ntọ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-kòatọ́nnukun-ẹnẹtọ (1989) mẹ, to whenuena é tindo piplimẹ etọn tintan po Papa po. Dawe he yè nọ ylọ dọ, Mikaili Gọbaṣiv lọsu wà mọ ga. Whenuena dopoyínyín otò Janman tọn mágbè, bọ dopolọ sọ ṣẹ̀ to osùn widopotọ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-kòatọ́nnukun-ẹnẹtọ (1989) mẹ, kuẹgbàhẹntọ otò Janman tọn he yè nọ ylọ dọ Hẹlmuti Kol, dọnúdo Papa to gbẹtọ lẹpo nukọn podọ gbọn televizọn mẹ sọn otòdaho Bẹlin tọn mẹ to otò Janman tọn mẹ. Mọwẹ aihọn politiki tọn to nukọnyì dó.

Kẹdẹdi dọdai Biblu tọn, yè na degbè jijọho tọn to awhàn lẹpo godo. Kẹ̀ntọ otànhóhó whenu tọn lẹ ko to lilẹzùn họntọn na ehe yè wlán nido yín ṣiṣẹ̀ dọ, “Na whenuena yé to didọmọ, Jijọho po gingán po; whenẹnu wẹ dindọn ajiji wá ota yetọn...” (1 TẸSALONIKA 5:3). To dọpọ́n otò Elopia tọn lẹpo tọn mẹ, nukọnyìyì didiọ tọn to Whèzẹtẹn po Whèyìhọ po tọn mẹ, núhe kàn yé kẹdẹ wẹ “jijọho”, na gbẹtọ he nọ dọ ẹ gbọn aṣagbè lẹ mẹ, dọ, “ohi lẹ na diọzùn agbogọdọẹ” kavi “mì gbọ mí ni basi jijọho matin awhànfunnú gba”. To godo mẹ, yè basi nukọnyìyì daho lẹ to hódidọ lẹ mẹ matin awànfunnú. Jijọho politiki tọn he ma sọgan yín gbèdena gbọn politikinọ de dali gba, adavo mẹhe to devizọ́n agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ tọn wà bo nasọ do ede hia di jijọhobasitọ po whẹ̀gbọtọ po. Ṣigba jijọho nugbo lọ podọ madopòdo lọ dóna wá gbọn Klisti Mẹhe yín Ahọvi Jijọho tọn lọ kẹdẹ dali.

To núpinpọ́n mẹ, yẹwhenọ he yè nọ ylọ Makman zán ohógbè de gbọn dọdai he númọtọ Lusianu de dọ dali, to owé etọn he yín: O. Markmann, Endzeit, Entrückung, Antichrist, pg. 67 mẹ, dọmọ, “To kléun mẹ jẹnukọnna okú etọn to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kanwe-kòtọ (1900) mẹ, Númọtọ Lusianu he yè nọ ylọ Vladimi Solojo dọhó kléun de dogbọn agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ dali. To ohó he mẹ, é dohia “gbẹtọ osọ̀ tọn” he na dọhó to gbẹtọ aihọn mẹ tọn lẹpo nukọn dọ, ‘mì Gbẹtọ aigba ji tọn lẹ, jijọho ṣie wẹ yẹn jodo hlan mì’. É dóalọtena ohódidọ etọn dólé, dọ, ‘mì Gbẹtọ aigba ji tọn lẹ emi, yè ko hẹn opagbè lẹ lọ ṣẹ̀.’ Jijọho madopòdo aihọn tọn ko yín whiwhlá ... Sọn dinvie yì huhọn titegbe dopo gê wẹ tin to aigba ji, he dohuhlọn do huhlọn he pò lẹpo ji taidi to dopoyínyín mẹ kavi to opọ́ mẹ ... Sọn dinvie yì, huhlọn de matin he sọgan dọ ‘awhàn’ ba, na yẹn dọ, ‘jijọho’. Mì Gbẹtọ aigba ji tọn lẹ, jijọho ni tin po mì po.”

Ohógbè mọhunkọ tọn lẹ na tọ́nsọn nukọntọ agùn tọn de dè, mẹhe tindo gbèmimá politiki tọn vivẹ de. Whenuena Yisenọ lẹ na to ohó ovẹ̀vivẹ tọn dọ dogbọn dawe huhlọnnọ ojlẹ godo tọn dali bo na to dindin dawe huhlọnnọ lọ to yẹwhe dopoyínyín tọn lẹ mẹ, podọ to Malénu lẹ mẹ, whenẹnu wẹ kunnu wunvi tọn na yín didè. Dawe he lọ ma na yín mẹhe yise dọ yẹwhe de matin gba, Jù de, Malénu de, mẹhe yise to Buda mẹ lẹ, kavi Indiannu lẹ, ṣigba é na yín dawe he yè sinyọn jẹgbakunna, mẹhe na yí huhlọn sọn ogán aigba ji tọn lẹpo dè. Mẹdopolọ he sọawúhia nado yín mẹyinwanna to ojlẹ godo tọn mẹ to whenuena Satani na zé é do, taidi to Juda mẹ, bo na gọ́ kọfo ylando tọn lọ po núṣiwà po.

Dọdai Biblu tọn hlan ojlẹ godo tọn ma tlẹ yín núhe kàn otò Ṣaina tọn kavi otò Amẹlika tọn gba, ṣigba po otò Elopia tọn blébu po. Whládopo dogọ́, yẹhwenọ he yè nọ ylọ Makman dọhó to owé winwlán etọn he yín: O. Markann, Endzeit, Entrückung, Antichrist, pg. 70 mẹ, dọmọ, “To awhàn godo tọn lọ godo, Vatikan ko dopagbè otò Elopia yọ́yọ́ de tọn tọn. Papa Paul VI (ṣidopotọ), to whelẹponu, nọ tindo linlẹn do otò Elopia yọ́yọ́ lọ tọn ji. Mẹhe na wá to godo etọn, yèdọ gúdùtọ etọn, mẹhe yè nọ ylọ dọ, Piọsi XII (wiawetọ) po Johanu XXIII (kònukun-atọ̀ntọ) po, kànbiọ titò gbẹ́pipli dopoyínyín otò Elopia tọn dogbọn huhlọn núyiwà otò de tọn dali. Paul VI (ṣidopotọ) vọ́ dọ, dọmọ, yise Katoliki tọn wẹ yè do basi otò Elopia tọn. Dopolọ sọgan gọ̀wá gbọn alọ he yè ma sọgan jlẹ de mẹ nado basi apáde etọn to dinvie, nado gbọ̀ gbigbọ yọ́yọ́ tọn to huhlọn jọwamọ he yè zédai, ehe titò gbẹ́pipli po politikinọ he yín Dopoyínyín otò Elopia tọn dóna tindo. Núvivẹ otò Elopia tọn nado yín dopo ko to mizọn-mizọn ji, wẹ é dọ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-atọ̀ntọ (1963) mẹ.”

Vatikan wẹ huhlọn he nọ sisẹ́ nukọnyìyì Kọ̀ndopọ́ Lomunu lẹ tọn. To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-aotọ (1970) mẹ, Vatikan zé kọ̀ndopọ́ he tin to ṣẹnṣẹn otòdaho ahọlu tọn lẹ po devizọ́n E. C tọn po to otò Bluseẹl tọn mẹ. Dopoyínyín otò Elopia tọn de na tin to finẹ hlan Whèzẹtẹn po Whèyìhọ po dali. Dawe he yè nọ ylọ Gọbaṣev, mẹhe yè doyẹyigona titegbe de gbọn aihọn lọ blébu mẹ hẹn linlẹn agbasalan tọn de wá nado dó ohọ̀ Elopianu lẹ tọn. Ohógbè he ko yín zinzán dote to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-gbàntọ́n-nukun-awetọ (1957) tọn mẹ to whenuena yè zín awọntẹn Kọ̀ndopọ́ Lomunu lẹ tọn do e ji. Sọn whenẹnu wẹ politikinọ lẹ po yẹwhenọ lẹ po nọ zán ohógbè dopolọ. To azán godo tọn helẹ mẹ, ogbè he nọ dù to gbẹtọ ji lẹpo nọ do linlẹn kọ̀ndopọ́ otò Elopia tọn lẹpo tọn hia po huhlọn po.

Yè wlán to owé winwlán he yín: Francfurter Allgemeine Zeitung, 22 August, 1989 tọn mẹ, dọ: “Papa ylọ otò Elopia tọn lẹpo na dopoyínyín matin kinklán. Papa ylọ otò Elopia tọn lẹpo na núyiwà titò gbẹ́pipli lẹ tọn, matin kinklán he ma mọ́ adọ̀ Yise ewlọsu tọn. Núyiwà otò Elopia tọn matin kinklán he wẹ Papa zé na gbẹtọ lẹ to odẹ̀hiho hlan Malia, mẹhe yè ylọ dọ Onọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Ehe wẹ é dọ to azán tintan osẹ̀gbè tọn godo to gbẹtọ fõfõ atọ̀n (6,000) nukọn to otò Covadọnga tọn mẹ to otò Astulia tọn mẹ, yèdọ otò he mẹ ewọ yì to whẹntíntọ́n etọn azán atọ̀n mẹ tọn to otò Speni tọn mẹ.”

Dogọ́, Papa mẹhe tindo jlọjẹ linlẹn de tọn nado dèaliho osó de tọn to Whèzẹtẹn po Whèyihọ po ṣẹnṣẹn. Ohógbè he jẹagọ̀do enẹ lẹ táhinhọ́n do nújijọ̀ lọ ji titegbe, dọ, “Dogbọn dopoyínyín otò Elopia tọn to dòdónu agùn Katọliki tọn ji gbọn Ojlo gannugannu Papa tọn dali yín didohia bo sọ yín didọ gbọn nukọntọ otò Elopia tọn dali. To ote ji, Papa Paul XI (widopotọ) mágbè dọ, mẹhe yè ylọ dọ Benediti sọn otò Nosia tọn mẹ, ni yín nukọntọ otò Elopia tọn tọn. Dinvie Papa Johanu Paul II (awetọ) ko yín lilá nado yín agùn Katoliki tọn he yín agùn aihọn lẹpo tọn, mẹwiwé sunnu po yọnnu po he yín Sililosi po Metodiosi po, mẹhe yín apọsteli po mẹplọ́ntọ lẹ po, yèdọ mẹhe ko wàzọ́n to afànumẹ lẹ mẹ nado yín nukọntọ otò Elopia tọn awelẹ to owhè kanwe-kò donu ṣinẹnẹtọ (9th century) lọ mẹ.”

Johanu Paul II (awetọ) lẹn po gbèmimá hùwhẹnọ etọn tọn po dali gbọn mẹwiwé Sililosi po Metodiosi po taidi otògán Elopia tọn nado táhinhọ́n do apáde oklọnọ dogbọn titò Elopianu lẹ tọn to alọ de mẹ. To alọ devo mẹ, é yinwanna nado táhinhọ́n do onú gbigbọnọ po zédai he kàn ewlọsu po to otò Elopia tọn mẹ, ma nado zé ohia he jẹ godo nẹ sọn ogbè Latẹn Lomunu lẹ tọn mẹ hia to gbigbọ nukọnyìyì tọn po gbigbọ otànhóhó zinvlu mẹ tọn lẹ tọn po, ṣigba núyiwà daho Glẹki tọn dogbọn yẹwhe fataka tọn he yè ylọ dọ Bizantini po zinzán Bizantini-Slaviki tọn po.”

“Nukọntọ sọn opli yẹwhenọ Janman tọn mẹ, yèdọ yẹwhenọ Josẹfu Hofna, degbè to otò Koloyin tọn mẹ na azọ́n ogán yọ́yọ́ lẹ tọn di apọsteli mẹhe yè ylọ dọ Slavsi tọn sọgan yín jijlẹ do núhe Mẹwiwé Benediti ko wà to Whèyìhọ po Ṣẹnṣẹn otò Eopia tọn po mẹ. Enẹwutu, yé mẹwiwé atọ̀n helẹ yín mẹhe dó otò Elopia tọn lẹpo.”

Yè wlán to owé winwlán he yín: O. Markmann, Endzeit, Entrückung, Antichrist, pg. 72-73 mẹ, dọ, “Gbèmimá Papa tọn yín nado din dọ gbẹtọ lẹpo ni gọ̀ otò Elopia tọn lẹpo do azọ́n mẹ, nado hẹn kọ̀ndopọ́ pipé do ṣẹnṣẹn Katoliki tọn po agùn tintan tọn po, dilé afọdidè gbèmimá tọn ko yín didè dote, na owhẹ̀dọgbọ mẹwiwé atọ̀n helẹ tọn.”

Dogbọn piplimẹ etọn lẹ dali, Vatikan wàzọ́n titegbe de nado dọ̀n otò Elopia tọn dopọ́ to politiki mẹ podọ to agùn mẹ. Matin enẹ, dọdai ojlẹ godo tọn lọ ma na wá ayi mẹ gba. Titò etọn ko diọ gbọn osẹ́n dali to Otòwhàn Awetọ lọ godo nado wàzọ́n dinvie matin tukla. Azọ́nyiwà lọ gbẹ́sọ tin to lé e te. Owhẹ̀dida Otòwhàn Awetọ lọ tọn yín didá gbọn yé otòvi lẹ dali nado tẹnpọ́n bo dó Katoliki Elopia tọn ai gbọn huhlọn ponọ lẹ tọn dali.

Mayisenọ he yè tẹnpọ́n nado hẹn yín huhlọnnọ yín mimọ gbọn Vatikan dali, owhẹ̀họ̀sa Lomunu lẹpo tọn, po otògán Whèyìhọ tọn lẹ po di to kọ̀ndopọ́ mẹ hẹ Yisenọ Ohùwàji aihọn lẹpo tọn. To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-ṣinẹnẹtọ (1929) tọn mẹ, mẹhe yè nọ ylọ Musolini jó ede hlan devizọ́n to agùn mẹ to whenuena é mọdona ahọludu Vatikan tọn hlan Papa Piọsi XI (widopotọ) nado dùahọlu to aigba otò lọ tọn ji. To nugbo de mẹ, sọn ojlẹ nẹ mẹ wẹ Vatikan yín otò huhlọnnọ ahọlu tọn de.

Otànhódọtọ lẹ ko dindona kọ̀ndopọ́ agùn tọn to aṣẹpipa ahọlu tọn po aṣẹpipa politikinọ lẹ tọn po mẹ kaka jẹ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ. Yè dè ohógbè helẹ sọn owé he yín “Abermals krӓhte der Hahn” mẹ gbọn mẹhe yè ylọ dọ Dọtẹ Kalhẹnzi Dẹṣina dali, to apáwhé kande-kòatọ́nnukun-awetọ (67) po kande-kòatọ́nnukun-atọ̀ntọ (68) po mẹ. Owé he lọ mẹ wẹ dawe he lọ dọ nugbo otàn helẹ tọn do mapò ode dai gba.

“Sinsẹ̀n tintan he ajọ́wàtọ podọ politikinọ he gọ́na oyọ́nẹn, yèdọ Musolini he yì Otẹn Wiwé de mẹ yín akuẹzántọ de. Musolini whlẹn mẹhe dùahọ́ bo ma pégo nado súahọ́ ‘Banki Lomunu lẹ tọn’ tọn, he ko zé akuẹ na omẹ whẹ̀họ̀sa Lomunu lẹpo tọn po mẹdevo he jẹ lẹpo po, bo bẹ́ akuẹ otò Italia tọn he yì miliya dopo po odá lila tọn po ... Yẹwhenọ he yè nọ ylọ Vannutẹli, yèdọ nukọntọ yé mẹhe ylọ yédelẹ dọ Mẹwiwé Ohọ̀daho Bibluplọ́ntọ lẹ tọn, ko degbè dogbọn ewọ tọn dali, dọ, ‘Yè ko dè é nado whlẹn akọta lọ bo sọ gọ̀ dagbe yetọn wá.’

Papa Piọsi XI (widopotọ) mọ whladopo dogọ́ po vivẹnu ewlọsu tọn po, nado ylọ Musolini mẹhe yè sẹ́do mí sọn otò Plovidansi tọn mẹ to azán wiatọ̀ntọ osùn awetọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-ṣinẹnẹtọ (1929) tọn mẹ ... To zizédo kẹdopo, mí mọdona dọ to awọntẹn Kọ̀ndopọ́ Latelan tọn mẹ podọ to enẹgodo nukọntọ tintan otòdaho Koloyin tọn ga, mẹhe yè nọ ylọ Kọnladi Adenuẹli, he na kàndeji de Musolini to wékansẹdomẹ núdọdomẹ gbọnvo de tọn mẹ, dọ, oyín etọn ni yín winwlán to owé sika tọn lẹ mẹ to otànhó agùn Katoliki tọn mẹ.

To whenuena aihọn lẹpo gblewhẹ̀do agọ̀jẹdo-aṣẹpatọ ahọlu tọn, yèdọ do Abisinia, agùn Katoliki tọn lẹpo, yèdọ yẹwhenọ daho otò Italia tọn tọn lọsu sọgbè hẹ Musolini. To azán kòatọ́nnukun-awetọ osùn ṣinatọ̀ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀ntọ (1935) tọn mẹ to whenuena yè to awuwlena awhàn otò Italia tọn, whenẹnu wẹ Papa lá dọ awhàn hihọtọ tọn he tindo azọ́n adagbigblo tọn po gbẹtọ susu gedegede de po sọgan yín dagbe po dódó po. To azán pẹde godo, yèdọ osẹ̀ ẹnẹ jẹnukọnna awhàn lọ, biṣọpugán fọtọ̀nnukun-ẹnẹ (19) po biṣọpu kande-fọtọ̀nnukun-awe (57) po sẹ́ wékansẹdomẹ he mẹ yè wlán ohógbè he yín ‘Osservatore Romano’ to ogbè Lomu tọn mẹ do Musolini, bo dọmọ, ‘Katoliki Italia tọn hodẹ̀ na nukọnyìyì po adagbigblo otò etọn tọn po he yè yinwanna, ehe yè kọ̀ndopọ́ titegbe gbọn ahọludu Towe dali, yèdọ ehe hunkọ ma ko sọawúhia gbèdé ... Biṣọpugán sọn otò Talanto tọn mẹ ylọ nado yì fùnawhàn to godo he é ko basi sinsẹ̀n po ponọ he nọ wàtọ̀zọ́n lẹ po, bo ylọ awhàn he lọ dọ, ‘awhàn wiwé de, yèdọ vọfọ́n de’ ... Biṣọpugán sọn otò Milan tọn mẹ, yèdọ yẹwhenọ Skusita he dona yìyì apó lọ tọn to aijijẹ de mẹ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀ntọ (1935) tọn mẹ, bo zé Musolini jlẹdo Sesalia go, do Ogustọs go, podọ do Kọnstantẹn go, bo sọ plọ́nnú azọ́nmẹvi jọunjọja Italia tọn lẹ, dọ, ‘gbọn azọ́n mẹhe yè ylọ dọ Duse tọn dali, Jiwheyẹwhe ko yígbèna sọn olọn mẹ’ ... To azán wiawetọ osùn tintan, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-atọ̀ntọ (1938) tọn mẹ, Musolini yí biṣọpu kande-gbànnukun-awe (72) po yẹwhenọ fõ e lán fọde-kantọ̀n-kò (2340) po to otò Palazo Venezia tọn mẹ to fie biṣọpugán Nogala biọ sọn Jiwheyẹwhe de to ohógbè de mẹ nado gọalọna Duse to awhàn etọn lẹpo mẹ na nukọnyìyì Yisenọ otò Italia tọn lẹ tọn ... ‘Po Papa sinsẹ̀n tọn de po, po ogbè lẹ po, podọ po ayiha gbẹtọ lẹ tọn po, mí dawhá ogbè lélé, dọ, oyínjlana we Duse!’

To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-wiatọ̀ntọ (1933) mẹ, biṣọpu sọn otò Speni tọn mẹ degbè to owé winwlán yẹwhenọ de tọn mẹ, bọ é sọ basi owèkansẹdomẹ Papa tọn hlan yẹwhenọ lẹ de to azán atọ̀ntọ osùn ṣidopotọ tọn mẹ, dọ, ‘vọfọ́n wiwé de na vọjlado pipé nugbo agùn tọn.’ ... Yọnwhẹ̀n mẹhe yè nọ ylọ Flanko tọn he yín, Selano Suya, mẹhe yín wékantọ to pipli yọpọvu agùn Katoliki tọn lẹ tọn mẹ, to godo mẹ, mẹhe lẹzùn ogán ajọ́wàtọ ahọlu tọn de bo yín họntọn Musolini po Hitila tọn po. To opòdo osùn ṣidopotọ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-awetọ (1942) tọn mẹ, yè doyẹyigonệ po satin Daho de po gbọn gbèdide Piọsi IX (ṣinẹnẹtọ) tọn dali. Mẹhe yè nọ ylọ dọ Suya lọ degbè to ohójlawéma Daniṣi tọn mẹ dọ, ponọ awhànfùntọ Speni tọn fọtọ́n donu fọtọ̀n (15,000) ko to avùnhò to Whèzẹtẹn dali na osẹ̀ awe jẹnukọn, podọ to whenẹnu, osọha yetọn sọgan sùdeji eyín Janman mọ dọ gbẹtọ mliyọn de wẹ dóna nọ̀ finẹ ... Biṣọpu Janman tọn lẹ wlán to owé winwlán yẹwhenọ tọn de mẹ to azán ogbàntọ osùn ṣinatọ̀ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-dopotọ (1936) tọn mẹ gbọn ohónámẹ owékantọ yẹwhenọ Paseli dali, ehe mí mọ yè wlán po ogbè Speni tọn po, dọ, ‘Azọ́n he tin hlan omẹ mítọn lẹ podọ hlan aigba mítọn lẹ ko yín domọna to ewlọsu mẹ. Na mẹhe yín Fula mítọn nido tindo nukọnyìyì gbọn alọ Jiwheyẹwhe tọn dali nado hẹn azọ́n whiwhlá huhlọnnọ he ṣẹ̀ to tenọgli de po kọ̀ndopọ́ dódónọ gbẹtọ lẹpo tọn po! To azán atọ̀ntọ osùn tintan, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-awetọ (1937) tọn mẹ, biṣọpu Janman tọn lẹ tẹnpọ́n whladopo dogọ́ nado dùalè yisenọ lẹ tọn hlan yéde lẹ dote, to pinpọ́n mẹ po otò Speni tọn po, dọ, ‘Mẹyinwanna yẹwhenọ biṣopu lẹ, po Fula po po ohónámẹtọ Janman tọn po to ahọludu Janman tọn whenu, yèdọ Adọlfu Hitila ko mọ hlan mayise Adú na adú gbẹ́pipli he yè sọdodovi lẹ tọn to otò Lusia tọn mẹ tọn sọn dindẹn mẹ. Linlẹn po núhe kàn ẹn lẹ po ko tin to e mẹ nado lẹ́ tukla sinsinyẹn he sẹ̀ sọn gbẹtọ mítọn Janman tọn lẹ ji podọ sọn otò hùwàji tọn dali.’”

“To owhè dopolọ mẹ, yèdọ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-wiatọ̀ntọ (1933) tọn mẹ, Katolikinọ vọn Papen zín awọntẹn do kọ̀ndopọ́ Nazi-Janman tọn po Vatikan tọn po ji ... Sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-wiẹnẹtọ (1934) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán fẹdẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-atọ̀ntọ (1938) mẹ, vọn Papen yín afọzédotetọ Janman tọn to otò Viẹna tọn mẹ, wleawuna alọkẹyí aṣẹpipa nazi tọn to otò Ọstlia tọn mẹ.”

“Biṣọpu Janman tọn lẹ ma dọhó gbèdé jẹagọ̀do hlọnhùtọ ahọlu tọn lẹ go gbọn kẹ̀ntọ yetọn lẹ kavi gbọn hòmẹkẹ̀n mẹmẹglọnọ lẹ tọn dali, kavi gbọn mẹdekannujẹ dali gba, podọ gbọn gbẹ́ta ahọlu tọn lẹ dali gba, na yéwlọsu jlo onú dopolọ wutu ... Yè ma jẹagọ̀do hòmẹkẹ̀n ylankan Jù lẹ tọn gbèdé, kavi yè ma jẹagọ̀do vàsùdo he húgan gohọ̀ fọde (200) tọn, kavi jẹagọ̀do winyandomẹ, wiwlé podọ azọ̀yídohù Jù lẹ tọn he yé ko dohòmẹkẹ̀n bo ko sọ hù gbọn ojlẹ owhè fọtọ́n e lán kanwe-kò (1500) tọn lẹ dali. Yé ma jẹagọ̀do zinzán Nazi tọn gbèdé di onú mọhunkọ tọn gba. Adavo dọ, yẹwhenọ daho ni degbè nado dọ di yẹwhenọ Folabẹ sọn otò Muniṣi tọn mẹ, po yẹwhenọ Skuli po sọn otò Koloyin tọn mẹ, po biṣọpu Matiasi Elẹnflidi po sọn otò Wọzbọgi tọn mẹ, podọ yẹwhenọ devodevo lẹ ga, to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀ntọ (1935) tọn mẹ wẹ yè degbè dọ yẹwhenọ helẹ sọgbè nado nọ̀ kọ̀ndopọ́ mẹ po Nazi po bo sọ blawuna mẹhe ma yín máhẹtọ yetọn lẹ.”

“To azán widopotọ osùn atọ̀ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-atọ̀ntọ (1938) tọn mẹ, ponọ Hitila tọn lẹ pannukọn otò Ọstlia tọn. Yẹwhenọ Iniza sọn otò Viẹna tọn mẹ, mẹhe tindo vivẹ Vatikan tọn to ewọ mẹ dọhó hlan mẹhe yè nọ ylọ Ṣuṣinigi dọ é ni jó ede, bo sọ degbè dọ, ‘Yè ma sọgan basi kọ̀ndopọ́ gba.’ É basi hùnwhẹ wiwá ponọ lọ tọn po ogàn agùn tọn he yè nọ húnhún po, po zizé awhànsia he tindo satin he sọgbè de po to gbigbá agùn tọn lẹ mẹ bo sọ biọ sọn yẹwhenọ etọn de nado wà mọdopolọ ga. To azán wiawetọ osùn atọ̀ntọ tọn mẹ, é hẹn yé gánnugánnu nado wleawuna sinsẹ̀n opẹdido tọn lẹ. Whenuena Hitila kẹalọyí yẹwhenọ lọ to azán fọtọ̀ntọ osùn atọ̀ntọ owhè dopolọ tọn mẹ, na pipli de, é ná kàndeji i dọ, yè dóna gbẹnkanna dagbe wiwà agùn tọn lẹ. Whenẹnu wẹ biṣọpu Ọstlianu lẹpo dọ yé ni vote na Hitila bo sọ dóalọtena oylọ yetọn po núdọdomẹ po, dọ, ‘Oyínjlana Hitila’ adavo biṣọpu he sọn otò Linzi tọn mẹ wẹ yín mẹhe ma sọgbè hẹ yé gba.”’

Nado pọ́n hlan nújijọ̀ nẹ mẹ dọ, azọ́n agùn politikinọ aihọn he tọn gbẹ́sọ to dopolọ yín, mí dóna zé onú he ko jọ̀ wáyì di pahonamẹ de hlan onú he ja jijọ̀ gbè lẹ. Yé mẹhe nọ ylọ yéde lẹ dọ, “Ahọludu Wiwé Lomunu lẹ tọn to otò Janman tọn mẹ” to aṣẹpipa politiki tọn po agùn tọn po zán. Vatikan ko zán otò Janman tọn na azọ́n ewlọsu tọn titi lẹ to ninọ̀mẹ gbọnvo de mẹ. Yèdọ egbé ga to dopoyínyín nukọnyìyì otò Elopia tọn mẹ, otò Janman tọn zán huhlọn etọn. Ewọ wẹ azọ́nwànú otlẹn lọ blébu tọn podọ núhe nọ lẹ́yì Whèzẹtẹn po Whèyìhọ po. Otànhódọtọ susu ma dọhó do ohóta agùn zinvlu mẹ tọn he ji gba. E sọgan yín dọ yé yín wunzẹnnọ nado gbẹ́ ẹ kavi yé dibusi agùn lọ.

Jẹnukọnna Otòwhàn II (awetọ), Vatikan yín vivẹnunọ hlan Janman he lẹzùn huhlọnnọ hú lé e ko te dai. Azọ́n he lọ bẹ́ to Katoliki Bavalia tọn mẹ, nadọ dọ to otò Muniṣi tọn mẹ, fie ji Hitila ma pé nado nùdo po tẹnpọ́n nado yí ahọludu lọ po huhlọn po sọn alọ etọn lẹ mẹ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-atọ̀ntọ (1923) tọn mẹ. To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-ẹnẹtọ (1924) tọn mẹ, Vatikan zin awọntẹn do kọ̀ndopọ́ etọn po otò Bavalia tọn po ji. Mí dóna dayi e go dọ, to owhè nẹlẹ mẹ, Papa Piọsi he ko kú yín gbèyídọtọ Papa tọn to otò Muniṣi tọn mẹ podọ enẹgodo to otò Bẹlin tọn mẹ.

To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nnukun-atọ̀ntọ (1938) tọn mẹ, politikinọ fọtọ́n donu kande (40,000) jẹagọ̀do yé mẹhe ma jẹ na opli lọ lẹ ṣigba bo yín máhẹtọ to kọ̀ndopọ́ Janmannu lẹ tọn mẹ matin zéyiaga ogbè he jẹ de tọn mẹ hlan yé. Mẹhe yè nọ ylọ Flanzi vọn Papen, degbè kẹdẹdi Katolikinọ nugbo de, to owé winwlán he yín: E. Paris, The Secret History of Jesuits, pg. 130 tọn mẹ, dọ, “Nazism yín owalọ Yisenọ tọn he jẹagọ̀do gbigbọ owhè fọtọ́n e lán núọtọ̀n-kẹnnẹ-kòatọ́nnukun-atọ̀ntọ (1789) tọn mẹ.” Po ohógbè he po, é dlẹnalọdó do nukọnyìyì otò Flanzi tọn he plánmẹ biọ kinklán ahọlu tọn po agùn tọn po mẹ, podọ ga hlan opòdo Ahọludu Wiwé Lomunu akọta Janmannu lẹ tọn tọn. Kẹdẹdilé yè sè ogbè otò kọmẹnu he lẹ́do yé lẹ tọn sọawúhia dó to otò Janman tọn mẹ, núwlántọ he yè nọ ylọ Juliọsi Stleiṣa sọn otò “Stulma” tọn mẹ, hòavùn bo dọmọ, “... ojlẹ nukọnyìyì Anglo-Sasọn agùn Plọtẹstannọ lẹ tọn jẹagọ̀do mí.” Mẹdepope he nọ họ́ Papa nọ mọ to vlẹkẹsi de mẹ dọ, ewọ tindo huhlọn titegbe.

Mẹhe nọnọ̀ otò lọ mẹ lẹ yọ́nẹn dọ Vatikan lọsu ga pọ́n hlan Adú na adú gbẹ́pipli he yè sọdodovi lẹ tọn to otò Lusia tọn mẹ di agọ̀jẹdo-politiki etọn lẹ tọ́. Podọ ga, kinklán agùn Whèzẹtẹn tọn yín pinpọ́n di agùn he jẹagọ̀do ede go, podọ enẹwutu wẹ e dóna yín awhàngbatọ. Yé mẹhe yọ́nẹn dọ yè basi SS Hitila tọn sọn Ohódotọ Jesu tọn lẹ de to azọ́nwu de mẹ, yèdọ hlan mẹhe ga Gọbẹsi hiajẹ lẹ, na mọdona lé yè basi pipli lẹ dó to whenuena awhànpa Janmannu lẹ zinzọnlin jei otò Lusia tọn mẹ. To Katoliki Lomunu tọn he tin to otò Uklẹnu tọn mẹ, yè ma gbà gohọ̀ yisenọ lẹ tọn de to whenuena yè to mọwà to otò he pò lẹ mẹ gba. Dogọ́ to ohógó delẹ mẹ sọn owé “Abermals krӓhte der Hahn, chapter 67 and 68” mẹ, mẹhe yè nọ ylọ Dọtẹ Kalẹnzi Dẹṣina tọn mẹ.

“Godo he kẹ̀ntọ yetọn lẹ he to avùnho hẹ yé lẹ wá há yé ajiji to Kọ̀ndopọ́ Soviẹti tọn mẹ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-dopotọ (1941) tọn mẹ, ponọ biṣọpu Katoliki tọn (Flanzi Justọsi Lakọski), yèdọ mẹhe nọnọ̀ fie Katoliki te lẹpo degbèna dọ, owékansẹ́domẹ mẹplọ́ntọ lẹ tọn he é wlán po alọgọ́ otòwhàn núyọ́nẹntọ lẹ tọn po sẹ́do awhànfuntọ agùnvi Katoliki tọn he tin to otò Wẹmaṣit tọn mẹ dolé dọ, ‘Kẹdẹdilé e ko te to otànhó lẹ mẹ, otò Janman tọn wẹ whlẹngantọ podọ gànkọnọtọ aigba Elopia tọn ... Otòdaho susu aigba Elopia tọn mọdona awhàn he pannukọn otò Lusia tọn yín vọfọ́n Elopianu lẹ tọn de ... Dọpọ́n huhlọnnọ he yín awhàn Whèzẹntẹn tọn dóna hẹn we mọdona lé mí yín donanọ podọ mẹhe go yè ma sọgan dọhó do lẹ wẹ mí Janmannu lẹ.’”

“To oflin biṣọpu Katoliki tọn lẹpo mẹ to otò Janman tọn mẹ to azán aotọ osùn wiawetọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-dopotọ (1941) tọn mẹ, mẹhe he yè hiajẹ to agùn mẹ lẹ, yígbè dọ, ‘Po kàndeji de po, mí dèdo awhàn lọ ji jẹagọ̀do huhlọn Adú na adú gbẹ́pipli he yè sọdodovi lẹ tọn to otò Lusia tọn mẹ tọn hẹ mí, yèdọ biṣọpu Janmannu lẹ ko hopana agùn Katoliki Janman tọn lẹ to owékansẹ́domẹ mẹplọ́ntọ lẹ tọn mẹ sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-dopotọ (1921) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-fọtọ̀nukun-dopotọ (1936) mẹ, nado nọ̀ aṣeji kẹdẹdilé yè mọdona dó to ahọludu Leiṣi tọn mẹ.’”

“Papa daho lọ ma sọ sọgan kẹnù etọn ba, é bọ onù etọn do to whenuena yè họ́ agùn fõ (2,000) po gohọ̀ fowe-kanwe-kò (500) po liai bọ yè sọ hù susu to yẹwhenọ lẹ mẹ to awhàn Whèzẹtẹn lọ tọn mẹ. Vatikan sọ jlo kẹdẹdilé awhànfuntọ Hitila tọn ko wà dó to aigba devo he yé ko tindo lẹ ji, nado má núyiwà Katoliki tọn pé to dòdónu otò Lusia tọn mẹ. Dogbọn kọ̀ndopọ́ he tindo to ṣẹnṣẹn hodotọ Jesu tọn lẹ po, po SS lẹ po, po Jẹstapo lẹ po, ehe tọn yè dọhó etọn po mẹhe nọ wà sinsẹ̀nzọ́n po Hitila po to nuglọ ko basi opli gbèsisọ tọn de sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòtọ (1940) mẹ gbọn hodotọ Jesu tọn he yín awhàngán Glafi sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kande-kòatọ́nnukun-dopotọ (1866) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-awetọ (1942) mẹ, mẹhe yín awhàngán he nọ degbè sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kanwe-gbàntọ́ntọ (1915) mẹ. Sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kanwe-kòatọ́nnukun-ẹnẹtọ (1919) mẹ wẹ yè wlán dọ, Vatikan ko tẹnpọ́n nado họ́ aṣẹpipa Lusia tọn lẹpo liai ... Linlẹn Vatikan wẹ yín dọ, e ni sẹ́ yẹwhenọ sọha he jẹ de do to aigba Lusia tọn he yè ko tindo lẹ ji, nado wleawuna aigba lọ na titò nukọnyìyì Vatikan tọn po politiki lẹ po tọn pannukọn Lusia, yín e bọawu. To azán ṣinatọ̀ osùn widopotọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-dopotọ (1941) tọn mẹ, gbèdetọ daho otò Wẹmaṣit tọn ná hónámẹ gbèdetọ he bọdo e go lẹpo sọn awhànfuntọ Janmannu lẹ mẹ to Whèzẹtẹn dali, nado gọalọna devizọ́n owhẹntintọ́n yẹwhenọ Katolikinọ lẹ tọn to aigba he yè ko tindo lẹpo mẹ sọn kọ̀ndopọ́ he yè basi hẹ Vatikan mẹ ... Mẹhe nọ plán sinsẹ̀n whiwhla gbẹtọ lẹ tọn to otò Janman tọn mẹ, yèdọ SS Obafula Skẹlẹnbẹgi wlán to apáwhé gbèdidó hlan azọ́nwhé he nọ pénukun ajọ́ otògodo tọn lẹ go dogbọn hódidọ etọn po Papa po dali, dọ, ‘Papa dóna dovivẹnu etọn lẹpo nado ná kàndeji Janmannu lẹ na awhàngbigba yetọn. Azọ́n etọn wẹ yín dọ yè ni và otò Lusia tọn gbidigbidi.’”

“To owhè kò (20) godo, mẹhe yè nọ ylọ Dọtẹ Adenua dọ, dọmọ, ‘Enẹwutu, mí nọte po tenọgli daho po ehe jẹagọ̀do aigba Whèzẹtẹn aihọn tọn he yín kẹ̀ntọ mítọn dinvie jẹ okú po ... Núhe kàn mí ma yín agbègbè Soviẹti tọn kẹdẹ gba, adavo túndote aigba Whèzẹtẹn otò Elopia tọn sọn avọ̀ ganvệ tọn godo ... Otò Janman tọn ma na yín hùhù na titò gbẹ́pipli mayisenọ lẹ gba, adavo na ewọ nido họ́ yé lia.’”

Whenuena awhànpa Janmannu lẹ to zọnlinzin pannukọn otò Yugọslavia tọn to osùn ẹnẹtọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kònukun-dopotọ (1941) tọn mẹ, yè hlá Kloatinu he yín Katoliki Lomunu lẹ tọn lẹ dai bọ yè hù mẹhe yín Sẹbianu nugbo susu. Núyiwà agùn Katoliki tọn he yè nọ ylọ dọ nukọnyìyì politiki tọn to otò Kloatia tọn mẹ, yèdọ Ustaṣinu lẹ, kọ̀ndopọ́ hẹ aṣẹpipa Katoliki tọn he gbèdetọ daho ko tindo po huhlọn po. E yín yinyọ́nẹn dọ biṣọpugán Stepinaṣi ko kọ̀n onú lẹpo dopọ́. É sọgan dọ hlan Papa dọ, yè ko diọ Sẹbianu fọtọ́n donu fọde-kande-ao (250,000) gbọn huhlọn dali do Katoliki Lomunu lẹ tọn mẹ. Sọn otòvi mliyọn awe (2,000,000) he yín Kloatianu nugbo kẹdẹdilé azọ́nwhé ko dọ dó, dọ, yè ko hù gbẹtọ fọtọ́n donu núọtọ̀n (600,000), ṣigba mẹhe pò lẹ yì gbẹtọ sọha fọtọ́n donu fẹnẹ (800,000) hunkọ tọn. E ma yín Jù lẹ po whẹ̀zẹtọ devo lẹ po kẹdẹ wẹ yè hù gba, ṣigba yé mẹhe yín gbẹtọ dopolọ lọ lẹ sọn yise vòvo mẹ.

Whenuena awhànpa Janman tọn lẹ to zọnlinzin pannukọn otò Polandi tọn, yè hù Plọtẹstannọ Janmannu susu gedegede. Ehe yè nọ ylọ dọ, ‘asisa ohùn tọn he yín Blọnba tọn’ lẹzùn onú he yè mọdona de. Enẹgodo, yè dọ, dọ, sunnu fọtọ́n donu kande (40,000) yín hùhù to aigba he tin to oglọ aṣẹpipa otò Polandi tọn mẹ. Oylọ na ehe tọn sọgan yín núhe tọ́nsọn agbà yẹwhehó lẹ tọn ji. To egbé, yèdọ to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-gbàntọ (1990) mẹ, gbẹtọ sọha he yè hù to whenẹnu ma sù gba.

E ma sinyẹnawu nado mọdona núhe Hitila to didọ to ohógbè he mẹ, to owé winwlán he yín: K. Deschner, Ein Jahrhundert der Heilsgeschichte, Vol. 1, pg. 360 tọn mẹ, dọ, “Nado basi nukọnyìyì politiki tọn daho de, yẹn na dóhudo Katolikinu lẹ tọn sọn otò Bavalia tọn mẹ po Plọtẹstannọ lẹ po sọn otò Plusia tọn mẹ. Ehe bọdo e go na wá sọawúhia.” Podọ ga, pinplántọ núyọ́nẹntọ owẹndagbenọ lẹ tọn ko kọ̀ndopọ́ nado yín jijlẹdo Agùn Ylandogbèyíyí tọn go. Lé e jẹ dọ yé ni nọte to dona madopòdo Jiwheyẹwhe tọn mẹ, yé gbẹnkanna dẹ̀hodo azán yetọn lẹ mẹ tọn. Etẹ wẹ na sọawúhia godo mẹ to whenuena yé ko tindo dọpọ́n etọn to jidùdù awhàn Hitila tọn godo? Núyiwà he jẹagọ̀do Jù lẹ po yisenọ whẹ̀zẹtọ devo he pò lẹ po, podọ politikinọ he ko hodo yé to agọ̀jijẹ yetọn hlan Plọtẹstannọ lẹ dali mẹ.

Osùn dopo jẹnukọnna opòdo awhàn lọ tọn, to azán ṣinẹnẹtọ osùn ẹnẹtọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ, mẹplọ́ntọ Dietliṣi Bọnhoefa to agùn Lutẹ tọn mẹ yín hùhù to otò Flọsẹnbẹgi tọn mẹ godo he é ko sẹ̀ngàn họ̀ owhè awe gbọn gbèdide yẹwhenọ Katoliki tọn Himla dali. Yè doalọtena titò gbẹ́pipli jọunja Plọtẹstannọ lẹ tọn to awhàn lọ whenu. Jẹnukọn, yè dotukla yé mẹhe dọhó jẹagọ̀do vivẹnudido otòpli núyọ́nẹntọ lẹ tọn go to Agùn Ylandogbèyíyí tọn mẹ, enẹgodo wẹ yisenọ agùn alọpãlọpa he pò lẹ tọn bọdo e go. Domọnanú agùn Lomunu tọn po yé mẹhe sọgbè hẹ ẹ lẹ po tọn, dọ yise devo de matindo jlọjẹ nado tin gba, yín okú hlan mẹhe pò lẹpo.

Po osi de po, yè dóna dọ ga dọ, ogbè delẹ yín sisè sọn Katolikinu he ma sọgbè hẹ owalọ mawàdódó tọn lẹ de.

To domọna nújijọ̀ helẹ tọn mẹ, yè sọgan kànbiọ dọ, eyín agùn Plọtẹstannọ de po agùn pã devo he pò lẹpo po tin to núyiwà ahọludu Hitila Janmannu tọn mẹ to aigba Elopia tọn ji. Nado dọ, mẹhe mágbè nado hodo Jesu po zédai yetọn lẹ po dóna ko dójlo nado do agùn wiwé he yín Katoliki apọsteli lẹ tọn hia Papa sọn ojlẹ núvọjlado tọn mẹ. Kẹdẹdilé yè wlán ẹn dó to owé winwlán he yín: O. Markmann, Irrtümer der Katholischen Kirche, pg. 22 tọn mẹ to zédai yetọn titi lẹ mẹ, dọ, “To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kanwe-gbàntọ́ntọ (1915) mẹ, to gblagbla politikinọ lẹ tọn mẹ, Papa Benediti XV (fọtọ̀ntọ) doyẹyigona wẹndagbegùn he nọ yígbè ylando tọn di ‘mẹsẹ́do sọn Satani de, di didótọ agbà mẹhùhù tọn lẹ tọn, podọ mẹhe nọ họ́ azọ́nwhé gbigbọ tọn lẹ yín ajotọ podọ owhégbàtọ.’” Mẹdepope ma sọ sọgan mọdona ohógbè he to owé he yín: E. Paris, The Secret History of Jesuits, pg. 35 tọn mẹ, dọmọ, “Hodotọ Jesu tọn he yè nọ ylọ Meilofa sọn otò Ingolstadit tọn mẹ, plọ́nmẹ to ‘Mẹpọ́nnu yẹwhehódidọ’ etọn tọn mẹ, dọ: ‘Yè ma na dawhẹ̀ na mí gba eyín mí degbè dọ yè ni hù Plọtẹstannọ lẹ, e ma na húgan dilé mí nọ degbè dọ yè ni hù ajotọ lẹ, kavi hlọnhùtọ lẹ, kavi mẹklọtọ lẹ, kavi kanylantọ lẹ dó gba.’”

Dinvie, azọ́n he agùn Katoliki tọn wà to Otòwhàn Awetọ mẹ yín winwlán dai to owé susu mẹ. Ohógbè he yè ma na hia dọhó titegbe de do E go. To azán atọ̀ntọ osùn atọ́ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ, Vatikan dọ hlan nukọntọ Flanko dọ, ni dọ to piplimẹ Speninu lẹ tọn mẹ to otò Madlid tọn mẹ, to okú Hitila tọn godo, dọ, “Adọlfu Hitila, visunnu agùn Katoliki tọn, kú to whenuena é to avùn yise tọn hò. Enẹwutu wẹ e do yín domọna dọ, ohó de matin na mí nado viavi na okú etọn gba, to whenuena yè mọ gbẹtọ susu to pipa gbẹzán etọn dó. Okú etọn nọte na awhàngbigba tónusisè etọn tọn po atin hlọnhùhù tọn po, Jiwheyẹwhe ná Hitila gigo awhàngbigba tọn”. Ehe wẹ owé he mẹ yè dọ ohó lọ sọn. (E. Paris, the secret History of the Jesuits, pg. 163).

Susu mẹhe to awhádo lẹ tọn dọmọ, “Mí dogbè Hitila!” ṣigba yé ma yọ́n onú he yé to bibasi gba, ṣigba yé mẹhe yè hiajẹ lẹ mọdona. Yé dlẹnalọ yetọn do nukọn bo to didọ, dọmọ, “Mí dogbè Hitila!” dilé e jẹ dó dọ yé ni pa Jiwheyẹwhe na Ewọ de wẹ whlẹngan sọn wutu, ṣigba yè wá to Hitila pa. Yín jiji to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-wiatọ̀ntọ (1933) tọn mẹ, yẹn ko dọ́ ehe pọ́n titegbe. Yẹn ko pọ́n ponọ lẹ to whenuena yé to akitita na ayihun whlasusu! E nọ yí núdidọ awhágbè tọn to whenuena ogbè susu to awhádo, dọmọ, “Núdọdomẹ awhàngbigba tọn! Núdọdomẹ awhàngbigba tọn!”

Godo he tenọgli Hitila tọn ko lẹzùn aijijẹ, mẹsusu wá mọ dọ yé tin to whẹndo awhàn tọn he yè ko klọ de mẹ. Godo he yè ko hẹn onú he yé wà to awhàn lọ mẹ jẹ gbẹtọ lẹpo de, yèdọ avọ́sinsán yetọn sọmọ bọ omẹ susu ma sọ sọgan kẹnù. Yèdọ to egbé ga, mẹdelẹ tin bo to gbigbẹ́ dọ núde ma jọ̀ gba, na yé ma sọgan mọdona dọ onú ylankan nẹ tin to hùhù sunnu hòmẹvọnọ lẹ, po yọnnu lẹ po, podọ yọpọvu lẹ tọn mẹ ga. Yè wà osùnú daho de to owhè kanwe-kò donu kòtọ mẹ to oyín Jiwheyẹwhe tọn mẹ po omẹ Janman tọn lẹ po tọn. To otó gbẹtọ susu tọn mẹ, ohógbè mẹplánjẹagọ̀ tọn to nukọnyìyì politiki tọn to ojlẹ Nazinu lẹ tọn mẹ gbẹ́sọ to núdọ kaka jẹ egbé. Mẹdelẹ sọ flin gbèdide he dọmọ, “... podọ yise dopo hlan aihọn lọ blébu!” To gbàjablanú awhànfuntọ lẹ tọn go, yè wlán ohógbè he dọmọ, “Jiwheyẹwhe tin po mí po”. Nùzinzán tẹ wẹ ehe yín!

Gbẹtọ he húgan mliyọn donu kande-fọtọ̀n kú to Otówhàn Awetọ mẹ. Ṣigba yè hlá ogbẹ̀ yé mẹhe hẹn awhàn lọ wá lẹ tọn dai. Yè dọ to owé winwlán he yín: K. Deschner, Abermals krӓhte der Hahn, pg. 647-650 tọn mẹ, dọ, “Yẹwhenọ sọn otò Koloyin tọn mẹ ko dọ dote dọ, to azán fọtọ̀nukun-dopotọ osùn wiawetọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ to ohódidọ Radio tọn mẹ, dọ, é jlo mẹhe sọn Whèyìhọ de bo tindo ninọ̀mẹ Yise tọn de, ehe tùnmẹ dọ, Lomunu Katoliki tọn de. Ewọ wẹ omẹ tintan he sọawúhia gbaungba to azán kònukun-atọ̀ntọ osùn ṣidopotọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-gbàntọ (1950) tọn mẹ to opli daho Katolikinọ lẹ tọn mẹ to otò Bọnnu tọn mẹ, dọ otò Janman tọn nido sọawhàhia whladopo dogọ́, to dòdónú gbèdide Jiwheyẹwhe tọn ji, nado tin to gbọjẹ mẹ... Biṣọpu Muẹnṣi biọ kẹdẹdilé Piọsi XII (wiawetọ) to owhè fọtọ́n e lán kẹnnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ to owékansẹdomẹ yẹwhenọ lẹ tọn mẹ nado payi hlan awhàn hlọnhùtọ lẹ tọn to otò Janman tọn mẹ dó. To owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-gbànnukun-dopotọ (1951) tọn mẹ, otògán Janman tọn doyẹyigonệ po Satin Daho Ahọlu tọn po bọ yè sọ dò é di yẹwhenọ gbọn Papa Johanu XXIII (kònukun-atọ̀ntọ) dali.”

Nado táhinhọ́n do enẹ ji wẹ yè do zán ohógbè he ga, to owé he yín: K. Deschner, Abermals krӓhte der Hahn, pg. 625 tọn mẹ, dọmọ, “Godo he aijijẹ Ahọludu Katoliki tọn ko sọawúhia, susu to hlọnhùtọ lẹ mẹ họ̀nyì yẹwhevodun sinsẹ̀n he tin to oglọ yewhenọ Flansiskanu lẹ tọn to otò jonọ lẹ tọn mẹ, yèdọ otò Klagẹnfọt tọn mẹ to Ọstlia, to otò Modena tọn mẹ to otò Italia tọn mẹ, podọ ga to otò Flansi tọn mẹ.” To awúsọhia he mẹ, yé mọdona aliho yetọn titegbe. Yé ma dindóna ohọ̀n he to nùvo lẹ kẹdẹ gba, adavo alọ he to nùvo lẹ ga. Yèdọ Flansenu Paul Tulvie he gọalọna hlọnhùtọ he yè nọ ylọ Klausi Balbi, he yè tùnyínna dọ, gbẹtọlanjátọ otò Liọn tọn tọn, he yè wlé to azán fọtọ̀nnukun-ẹnẹtọ osùn atọ́ntọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-kòatọ́nnukun-ẹnẹtọ (1989) tọn mẹ to hùnzinzọn Katoliki tọn de mẹ, fie yè whlá ẹ te na owhè susu.

Godo he yè ko gbawhàn awhànfuntọ otò Stalingladi tọn mẹ to Janman, Papa tẹnpọ́n nado dọ̀n otò Amẹlika tọn hlan ede de nado hòavùn hẹ bolshevism. Ninọ̀mẹ dopo gê he otògán Luzivẹlti zédai wẹ yín dọ Hitila dóna joagọ̀yì godo. Papa vẹ̀ ẹ na owhẹ̀hó he yè mọdona de, ṣigba to ojlẹ he mẹ mẹhe tindo huhlọn tenọgli tọn he ko lẹzùn tókúnọ. Biṣọpu Katoliki tọn lẹ he ná kàndeji Adọlfu Hitila nado lá gbèmimá yetọn to osùn atọ̀ntọ owhè fọtọ́n e lán kantọ̀n-wiatọ̀ntọ (1933) tọn mẹ bo dọhó de gbọnvo to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kantọ̀n-kòatọ́ntọ (1945) tọn mẹ, bo sọ zán ninọ̀mẹ devo nado hẹn azọ́n etọn sinsẹ̀n po politiki tọn po to kọ̀ndopọ́ aigba Elopia tọn mẹ jẹ opòdo.

Núdepope he ma sọgan yín hinhẹnjẹ opòdo to awhàn po huhlọn po mẹ, na lẹzùn onú titegbe de gbọn ali ahọlu tọn lẹ dali. Whenuena gbẹtọ mliyọn donu sọha de, po whẹ̀zẹtọ lẹ po, po gàntọ awhàn tọn lẹ po he yè dè sọn apó azọ́n tọn lẹ mẹ jiya awhàn lọ tọn, whenẹnu wẹ yẹwhenọ de lẹ́ bo zé awhànsia daga gbọn jẹhọn he to yinyin dali. Hòmẹvọnọ lẹ dóna jiya ṣigba yé mẹhe hẹn awhànwá lẹ wàzọ́n po goyíyí po.

Sọn opli awetọ Vatikan tọn mẹ, yèdọ sọn owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-awetọ (1962) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán kẹnnẹ-atọ́ntọ (1965) mẹ, wẹ awhànpa yọ́yọ́ de wá ayi mẹ. Yè ma sọ hodẹ̀do agùn Plọtẹstannọ lẹ ba, mọ yè ma sọ ylọ yé dọ mawàdódónọ ba gba, ṣigba yé yín alọkẹyí gbọn agùn Katoliki tọn dali po homẹhùnhùn po di nọvisunnu he ko klánsọn yé go. Agọ̀jẹdo-núvọjlado ko dóalọte. E yín nújonọ de dọ, dopo to dẹ̀hodo he yè hò do Plọtẹstannọ lẹ, podọ ehe yè basi to Opli Tlẹnti tọn tò ma yín gigọ̀do godo gba. Kaka jẹ egbé, Papa po agùn Lomunu lẹ tọn po ma zán ohógbè fifa tọn de pannukọn Jù lẹ, Plọtẹstannọ lẹ podọ mẹhe yise jẹagọ̀do yise yetọn lẹ go gba.

Gbèdé gbẹ̀zán mẹhe pò lẹ tọn ma wàzọ́n ogándùdù tọn hlan aṣẹpatọ Lomunu lẹ tọn gba. Mẹdepope he to aliho huhlọnnọ yetọn ji, yín eyín mẹho kavi yọpọvu, kẹ̀ntọ yetọn to politiki mẹ kavi to sinsẹ̀n mẹ, yín hùhùsùdo. Mẹhe yè nọ ylọ dọ Nẹlọni po Diokletiani po, po Kọnstantẹn po, po mẹdevo lẹ po ko dè aliho nẹ. Núyiwà he sọ yín kàngbẹnna gbọn Papa Lomunu lẹ tọn dali to godo mẹ. Yè nọ diọnukunsọ bo sọ nọ hù mẹdepope he majlo nado jó ede hlan yé, mahopọ́n dọ ewọ yín Kosi, kavi Jù, kavi málénu, kavi mẹhe yise jẹagọ̀do yise tọn. Hlọnhùhù yetọn wẹ yín dọ gbẹtọ ma yigbè nado yín Katoliki Lomunu tọn.

Mí nado dọ hézéhézé, Kọnstantẹn wẹ mẹhe dó agùn ahọludu Lomunu tọn bo sọ degbèna ẹn nado zán huhlọn hlọnhùhù etọn tọn. É dánú dọ, dọmọ, ewọ mọ Satin miyọnnọ de to olọn mẹ, ehe tọn dali yè wlán dọ, “Gbọn ohia he dali, hiẹ na gbawhàn.” Hlọnhùtọ he ko hù omẹ susu to hẹnnu etọn titi mẹ, yèdọ yọnwhẹn etọn awe he yín, Lisiniusi po Basaniusi po, po tavẹylọvi etọn he yín ovi Lisiniusi tọn po, po otọ́ asi etọn tọn he yè nọ ylọ Masimiliani po; ovi etọn Klispusi po asi etọn Fọsta po yín zinzintọ politikinọ. Hlan ewọ, agùn yín núhuhlọnnọ ehe mẹ é to azọ́nwà te. Jẹnukọn, é ma wà núde do Kosi lẹ gba. Sọn whenẹnu wẹ Ahọludu-Yisenọ-Kosi lẹ tọn sọawúhia to kọ̀ndopọ́ mẹ hẹ hòmẹkẹ̀n po hlọnhùhù po. Mẹhe yè nọ ylọ Ogustẹn pọntifali, jlayínna agùn di ahọludu Jiwheyẹwhe tọn na owhè kande-gbàn to godo mẹ, podọ hlan ewọ yè ko blá Satani do ogàn mẹ, ṣigba to nugbo de mẹ, ninọ̀mẹ onú lẹ tọn to agọ̀jijẹ etọn dohia, yèdọ dinvie wẹ yè tún Satani dote.

Yè degbè na jijiwhè he yè nọ basi hlan yẹwhe yetọn he yè nọ ylọ dọ “Owhè” nado lẹzùn jijiwhè Ovi Jiwheyẹwhe tọn tọn. Yè gbẹ́ yẹwhe Jupitẹ, po Diana po, po yẹwhesunnu po yẹwheyọnnu devo lẹ po dai; whenẹnu wẹ Pita po Malia po, po mẹhe pò lẹ po yín yíylọ dọ mẹwiwé bo sọ yín zizédaga do otẹn yẹwhe nẹlẹ tọn mẹ. Nugbo, to ojlẹ nado hẹn onú biọ Yise mẹ tọn whenu, yè hẹn sinsẹ̀n Glẹkinu lẹpo tọn po Lomunu lẹ tọn he yè nọ basi hlan yẹwhe yetọn lẹ go gigli bo nọ donùnùgo na yé, bo sọ to mọwà kaka jẹ egbé. Yè diọ yẹwhe Kosi lẹ tọn do otẹn mẹwiwé lẹ tọn po ogán lẹ tọn po mẹ. Kọ̀ndopọ́ otòvi ahọludu Lomunu tọn lẹpo tọn yín jijó gbọn huhlọn dali hlan agùn huhlọnnọ politiki tọn nẹ dali. Mẹdepope he ma jlo kavi nado kẹalọyí i na owhẹ̀jijọ wutu nọ yín hùhù. Kọ̀ndopọ́ ahọlu tọn po agùn tọn po ma ná gbọjẹ de yé mẹhe yise jẹagọ̀do yé lẹ gba. Yín eyín to ajọ́wiwà lẹ mẹ kavi to azọ́nwiwà lẹ mẹ, kavi to ofi lẹpo yè nọ diọnukunsọ bo sọ nọ dohòmẹkẹ̀n mẹhe jẹagọ̀do yé lẹ to egbésọ-egbésọ.

Whenuena Papa po agùn Lomunu lẹ tọn po ko lẹnvọ̀jọ bo ko sọ do sinsẹ́n lẹnvọ̀jọ tọn hia hlan okú gbẹtọ mliyọn donu sọha de tọn, mẹhe dali mẹjizinnọ Katoliki tọn jì okú gbọn, whenẹnu wẹ yé na tindo jlọjẹ nado dọhó dogbọn whiwhla ogbẹ̀ he ma ko sọawúhia lẹ tọn dali. Ogbẹ̀ mẹhe yè ma ko ji lẹ tọn dóna yín whiwhla, ṣigba ogbẹ̀ mẹhe yè ko ji lẹ tọn ma yín núdepope hlan Katolikinọ lẹ gba. Bé e ma yín Papa wẹ basi opli vọfọ́n tọn lẹ? Bé yé ma dona yé mẹhe hodo yé yì lẹ, ogbẹ̀ mẹhe tọn yé ma dó osina lala? Bé mẹhe hẹn vọfọ́n nẹlẹ wá po pakanọ lẹ po hia yé mẹhe tindo ovi lẹ jẹ kavi bo hia ogbẹ̀ gbẹtọ lẹ tọn jẹ? Lala, yé ma hia ogbẹ̀ yetọn lẹ jẹ gba. Na e blawu sọ to whenuena yè mọ ohú yọpọvu he Katolikinọ lẹ bẹ́kọndo hùnpa he dọ̀nsẹpọ́ yé lẹ mẹ!

To kaikizu mẹho Katolikinọ lẹ tọn mẹ, to apáwhé fọde-kande-fọtọ̀nnukun-dopotọ (256) mẹ, yè degbè na agùn lọ nido yí kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn. E yín yinyọ́nẹn hlan omẹ lẹpo dọ, agùn Lomunu tọn tindo kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn ṣinawe. Dinvie na agùn lọ lọsu, kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn sọgan yín onú yọ́yọ́ de. “Agùn lọ tin di kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn to Gbigbọ mẹ. Tukla tin pannukọn agùn lọ. Ohókànbiọ he tin nado mọdona fie Gbigbọ Wiwé tin te, zédai agùn lọ tọn na gblọn po ohógbè he po, dọmọ, ‘Yẹn yise to Katoliki wiwé dopolọ gê po agùn apọsteli lẹ tọn po mẹ.’ Agùn lọ nọ yígbè ga dọ to e mẹ podọ gbọn ewọ mẹ wẹ Gbigbọ Jesu Klisti tọn ko to azọ́nwà te to otànhó lẹ mẹ. Agùn lọ yise dọ, otẹn lọ nẹ, nugbo, kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn he tùnmẹ dọ, ohia po azọ́nwànú Gbigbọ Wiwé tọn po.” Vogbingbọn daho de tin to gbèyíyí nùflo tọn po nugbo tọn po ṣẹnṣẹn kẹdẹdilé olọn yìji hú aigba dó. E ma yín Gbigbọ Klisti tọn He to azọ́n ylankan nẹ wà to otànhó agùn tọn mẹ gba. Ṣigba na agùn he mọdona onú he jọ̀ gbọn mẹjizinnọ etọn lẹpo dali wutu, e dóna yín didọ to apáwhé dopolọ tọn to kaikizu mẹho Katolikinọ lẹ tọn mẹ to gbèdide he mẹ, dọmọ, “Ohógbè yise tọn devo de matin he ko hẹn domamọnanú susu po nukundiọsọ po, podọ wangbẹna lọsu ga di ehe. Podọ ga, susu to núyiwà Yisenọ Katoliki tọn lẹ mẹ tindo tukla po agùn lọ po. Adavo gbẹtọ pẹvi de to yé mẹ wẹ nọ dọ, dọmọ, ‘Mí yígbè Jesu tọn, ṣigba mí gbẹ́ wiwà agùn tọn!’ Núhe yé nado jẹagọ̀do agùn wẹ yín dọ, agùn tindo to otànhó etọn lẹ mẹ dọ ewọ ko gbẹ́ owẹn nugbo Jesu tọn lọ. Na yewlẹ tọn, Jesu yín wàmamọnọ bo sọ nọ dọhó wàmamọnọ lẹ tọn, ṣigba to awà agùn tọn ji, adọkunnọ wẹ ewọ, e nọ dọhó po adọkunnọ lẹ po, podọ gbẹtọ huhlọnnọ lẹ, ewọ ma sọ din nado kànhóbiọ dogbọn nukọnyìyì tọn dali gba. Jesu dọyẹwhehó do wanyinna ji, yèdọ hlan kẹ̀ntọ lẹ ga, ṣigba hlan agùn tọn ewọ nọ dá gbakija bo sọ nọ diọnukunsọmẹ kẹdẹdilé e yín didohia hlan gbẹtọ lẹpo dó gbọn agọ̀jijẹ Katoliki tọn dali, yèdọ hlan kẹ̀ntọ etọn lẹ po hlọnhùhù po etọn lẹ po... Etẹ wẹ Yisenọ Katoliki tọn de sọgan dọ gbọn kàndai ylando tọn nẹlẹ dali? Ehe ma yín núhe yè na whlá de gba. Agùn he to ogbè jonaylando yí, sọgan yígbè etọn tọn hlan Jiwheyẹwhe bo sọ tindo kàndeji do jonaylando Jiwheyẹwhe tọn go kẹdẹdilé Papa Hadliani VI (ṣidopotọ) dọ dó to Opli núdùdù Ahọlu tọn kọ̀n to otò Nulẹnbẹgi tọn mẹ, sọn owhè fọtọ́n e lán fowe-kantọ̀n-awetọ (1522) mẹ jẹ owhè fọtọ́n e lán fowe-kantọ̀n-atọ̀ntọ (1523) mẹ, podọ ga Paul VI (ṣidopotọ) lọsu sọ dọ to Opli Vatikan tọn awetọ mẹ. Yisenọ madóna gbẹ́kọ apáwhé oyẹ otànhó agùn tọn he mí ko mọdona lẹ go gba.”

Na Jiwheyẹwhe tọn, onú helẹ ma sọgan jọ̀ domọ to vlẹkẹsi de mẹ kẹdẹdilé yè wlán ẹn dó to kaikizu Katolikinọ lẹ tọn mẹ gba. Fie lẹnvọjọ nugbo te kẹdẹ wẹ jonaylando sọgan sọawúhia te. Jiwheyẹwhe ma sọgan jona owalọ hlọnhùhù tọn lẹ gba, adavo dọ É ni yí ahọ́sú ohùn hòmẹvọnọ lẹ tọn (OSỌHIA 6:9-10; OSỌHIA 18:7-8), na yè yọ́nẹn gãn bo do wàylando nẹ lọ wutu. Eyín hòmẹkẹ̀n pẹvi de ma sọawúhia hlan Yisenọ he yí Biblu sè lẹ, bé whenẹnu mì bo gbọ na mí ni súnúdo ohóta he lọ. Ṣigba kẹdẹdi odọdai Biblu tọn, nukundiọsọ po hòmẹkẹ̀n po dóna tin to whenuena agùn po politiki po ko jẹpọ́ vọ, “Na mẹdepope ma nado họ̀ kavi sà gba” (OSỌHIA 13:17). Kẹdẹdilé yè wà hlan Jù lẹ dó kaka jẹ Otówhàn Awetọ mẹ podọ to ojlẹ he ko wáyì lẹ mẹ, mọkẹdẹ wẹ Yisenọ he yí Biblu sè lẹ dóna gbọn ojlẹ hòmẹkẹ̀n tọn mẹ pẹde dó ga. Hòmẹkẹ̀n yetọn na yín dọ, yé matin to titò gbẹ́pipli Yisenọ he yè mọdona lẹ tọn mẹ gba, yèdọ ehe ko kọ̀ndopọ́ hẹ Opli Agùn Aihọn lẹpo tọn kavi hẹ Agùn Lomunu tọn. Yè nọ hia yé di mẹhe nọ jẹagọ̀do Yisenọ tintan tọn lẹ, di mẹhe ma jẹ nado wàzọ́n de. Eyín ode to yé mẹ din azọ́n bọ yè kànbiọ ẹ dogbọn sinsẹ̀n etọn tọn dali, whenẹnu yè sọgan dọ eyín yè jlo wẹ ewọ nado mọ azọ́n. Whenẹnu bé politikinọ lẹ sọgan whlá ogbẹ̀ yé mẹhe yise jẹagọ̀do yise yetọn lẹ tọn dai?

Owé Wiwé dohia hézéhézé dọ ahọludu he yè ylọ dọ, “kanlin” lọ yín mẹhe yè húnú jẹ okú gbọn ohí dali (OSỌHIA 13:14). Ohí Gbigbọ tọn wẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn. Po Ohó Jiwheyẹwhe tọn po, alàn he hẹn kanlin lọ jẹ okú he wá gbọn núvọ́jlado dali. Enẹwutu wẹ yè do hia núvọ́jladotọ lẹ di devizọ́nwàtọ Satani tọn, na yé hẹn tukladomẹ po ohógbè awufiẹsa tọn po wá huhlọn aihọn tọn mẹ. Kẹdẹdilé yè ko dọ ẹ dai dó to dọdai Biblu tọn mẹ, yè na hù alàn he lọ bọ aihọn lẹpo nasọ yín awujinọ (OSỌHIA 13:12). Dinvie, nukọnyìyì azọ̀nhẹngbọ tọn he dóna wá pipégán mẹ.

To whenuena agùn Plọtẹstannọ lẹ po agùn lẹpo po bẹ́, yẹ omẹ pó tindo ohóta nugbo he yín yẹwhehó wẹndagbe lọ tọn. Hlan susu yetọn to egbé, yè ko zé otànhó lẹ na yé. Nukọntọ agùn gbẹ́pipli titònọ nẹlẹ tọn ko tọ́nnukun to gbigbọ mẹ bo ma sọ payi fie yé na plán agùnvi yetọn lẹ gbọn to aliho yetọn lẹ mẹ. Yèdọ yé mẹhe ylọ yédelẹ dọ mẹhe hẹ̀n agùn wá lẹ matindo nukunnumọnú nugbo lọ gba. Yé ma mọdona núhe to jijọ̀ to hinhọ́n odọdai Ohó he yè hùndohia lọ tọn mẹ gba, mọ yé ma sọ sọgan zé yé do hinhọ́n Ohó he yè dohia lọ tọn mẹ gba. Mẹdelẹ lẹzùn núyanwẹnna nado súsú onú susu sọn Owé Wiwé mẹ bo diọ do alọ yédelẹ tọn ji, podọ mẹdevo lẹ lẹzùn núyanwẹnna nado tin to mẹdekannujẹ linlẹn yédelẹ tọn mẹ. Podọ ga to ṣẹnṣẹn agùn Plọtẹstannọ lẹ tọn mẹ, mí tindo agùn pã po ahọlu tọn lẹ po di ehe tin to Yisenọ lẹ mẹ. Omẹ pẹvi de gê wẹ tindo dọpọ́n nugbo po Klisti po bo sọ sọgan yín hihia di mẹhe yí Biblu sè lẹ.

Jẹnukọnna Opli Vatinkan tọn Awetọ, yè hùn ohọ̀n núkàndai tọn na ohókànbiọ ẹntẹ tọn lẹ dai gbọn Papa Johanu XXIII (kònukun-atọ̀ntọ) dali to owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹtọ (1960) tọn mẹ to oglọ mẹpinplán yẹwhenọ Ogustẹn Bea dali. To finẹ, yè wàzọ́n dagbe. Ohógbè he yín agùn dopodopo he ko klán lẹ tọn, yín mẹdopodopo tọn sọmọ bọ yé omẹ pó nọ mọ yénọzo lẹ to ohógbè yetọn lẹ titi mẹ, bo sọ yín madọnanọ dogbọn mẹhe jẹagọ̀do yé lẹ tọn dali. To owé he yè nọ ylọ dọ, Lexikon für Theologie und Kirche, Vol. 13, pg. 12-26 tọn mẹ, mẹhe yè nọ ylọ Hada wlán dogbọn Opli Vatinkan tọn Awetọ lọ dali podọ dogbọn ohóta he yín dopoyínyín ẹntẹ tọn dali. E yín hùnhùndonùvo hlan yé omẹ he jlo nado mọdona bo sọ payi lẹpo, dọ:

“Núkàndai yín aliho he yè dá gbọn gbèdide Papa tọn dali na ohódidọ po tùnmẹ he nọ gọalọ to ninọ̀mẹ linlẹn tọn he yín kọ̀ndopọ́ tọn nado dótana kọ̀ndopọ́ pipé... Sọn wuntuntun mọntọnhunkọ mẹ Paul VI (ṣidopotọ) jẹgbonuyì to whenuena é dọhó di yẹwhenọ to sinsẹ̀n oṣiọdidi Johanu XXIII (kònukun-atọ̀ntọ) tọn mẹ to otò Dome Milan tọn mẹ to azán ṣinawetọ osùn ṣidopotọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-atọ̀ntọ (1963) tọn mẹ he yín ‘oplọ́nyìjí-alavọ yise Katoliki tọn po ẹntẹ agùn Lomunu lẹ tọn po.’ ... Hlan ewọ, ‘ṣẹnṣẹn ẹntẹ Katoliki tọn’ tùnmẹ dọ, kọ̀ndopọ́ to dopoyínyín mẹ po jlọjẹ daho po tin nado to nukọnyì to ninọ̀mẹ yọ́yọ́ to otànhó agùn tọn mẹ.”

“To pinpọ́n kọ̀ndopọ́ yisenọ devo lẹ tọn mẹ to ofi, ehe kàn domọnanú nugbo yisenọ gúdùtọ he ko klánsọn mẹmẹsunnu he pò lẹ go. Enẹ wẹ yín dọ, zizéjlẹ nugbo do ohùkàn lẹ kavi núgonú he yín agùn tọn ehe tin gbọn ojọmiọn Jiwheyẹwhe tọn dali, po kinklándòvo mẹmẹsunnu he tin to ogbẹ̀ lẹ tọn po go. Gbọn enẹ dali, e jọ̀ dọ, ehelẹ, yèdọ yín vògbingbọn jiyìyì he ma pé podọ he ma sọgbè he tin to agùn mẹ.”

“To ohógbè he (§ 7) mẹ, yè dọhó do kinklán po mimá lẹ po go. Na madógán gbẹtọ tọn wutu’, yè nọ hẹn avùn lẹ wá, po wunvi yénọzo lẹ tọn po, podọ ohógbè jonọ lẹ tọn fọ́n to apó Jesu Klisti tọn mẹ, na apáde agùn lọ tọn nido klán podọ na yé nido dó yéde ai kẹdẹdi awhànpa he vò lẹ. Gbọn enẹ mẹ, Agùn Jesu Klisti tọn yín wangbẹna bo sọ yín vivàsúdo. Na agùn lọ dóna yín dopo gê, to finẹ ‘agùn devo matin, ehe sọgan yígbè nado yín nugbonọ podọ dopolọ gê’ to apá agùn dopolọ tọn he dùgán gbọn nukọnyìyì Pita tọn dali. Agùn klándòvo sọn aisitẹn Pita tọn tin to alọ dopolọ mẹ hlan Agùn he yè to mimọ bo sọ yín olọn mẹ tọn. To (§ 8) mẹ, yè táhinhọ́n do e ji dọ kọ̀ndopọ́ dóna tin dandan po ota lọ po, ehe ma jlo vògbingbọn to agbasa lọ mẹ. Núdinú daho de dóna yín didèpò sọn whànpẹ agbasalan tọn go. Enẹwutu wẹ tùnmẹ zédai yetọn lẹ tọn, nado dọ hẹ agùn yẹyinọ Whèzẹtẹn tọn lẹpo do sọawúyhia. Ṣigba yè na tẹnmẹ vògbingbọn tọn, sọmọ bọ gbèdide dopo gê wẹ dóna tin.”

“Mẹdepope he tin togbẹ̀ dagbe yise tọn mẹ to dopo agùn he yè ko klán lẹ mẹ ma sọgan yín hihiajẹ sọn Agùn nugbo lọ mẹ di ojonọ de (§ 9). Ṣigba yè dè é sọn ninọ̀mẹ whlẹngan tọn delẹ mẹ, nado dọ dogbọn pinplán devizọ́n mẹpinplọ́n tọn mẹ, yèdọ ehe nọ gọalọ nado hẹn yise po zinzán lẹ po lódo. Kinklán nọ hẹn awubla lẹ wá na whinwhẹn gbigbọ mẹ tọn gbaungba tọn po hlan hẹnnu Klisti tọn lẹ. Enẹwutu, opadido opli lọ tọn wẹ yín dọ ‘Mẹdepope he ma jẹagọ̀do gbèdide ahọlu tọn he’ tin to pipé apó Klisti tọn tọn mẹ bo sọ sọawúhia to gbèsisọ mẹ to apó dopo mẹ (§ 10). Enẹwutu, gbọn enẹ mẹ yè dóna payi do ogúdùdù pã lọ go, podọ ga nado tin to kànbibla gbigbọ tọn mẹ, dọ: ‘Mí gbẹ́sọ to mẹmẹsunnu yín’”.

“Na núhe yè ko ṣiwà lẹ tọn wutu, ehe yè ko wà to awà awelẹ ji, aliho mẹmẹsunnu togùn dopolọ gê tọn yín mimá do aliho vòvo lẹ ji, bọ yé sọ klán sọn yénọzo lẹ go. E dóna sọawúhia to ohùkàn Yisenọ lẹpo tọn ji, dọ to gbigbọ lẹnvọjọ tọn po owhẹ̀dọgbọ tọn po mẹ yé omẹ pó na sọ yín dopo to owhé otọ́ dopo tọn gbè (§ 31).”

“Yisenọ lẹ dóna tin to kọ̀ndopọ́ sinsinyẹn de mẹ jẹagọ̀do awúsọhia mayise tọn po ẹntẹ tọn po mẹ (§ 35).”

“Apáwhé agùn lọ tọn he sọgbè lẹpo dóna whẹ́n dopọ́ to ota dopo glọ, ehe ma dóna yín sọn Whèzẹtẹn kavi sọn Whèyìhọ dali gba, adavo sọn otọ́ omẹ popo tọn de (§ 47).”

“To ehe bọdo e go mẹ, ninọ̀mẹ agbasalan tọn he yín kọ̀ndopọ́ tọn helẹ yín hihia, bọ yè sọ dlẹnalọdó aliho etọn. Gbẹtọ Whèzẹtẹn tọn lẹ dóna mọdona ehe dọ: Whenuena yé jlo nado kọ̀ndopọ́ podọ nado yí tẹnmẹ yetọn, núde mahú dọ yé ni lẹzùn awutugonú agùn lọ tọn to whenuena yè kàn mẹhe gọ̀yì whégbè lẹ biọ (§ 48). Yé na hia zédai he mẹ gbèyíyí kọ̀ndopọ́ agùn lọ tọn tin te to vlẹkẹsi de mẹ matin gbẹ́dai núṣiwà tọn. Hlan mẹhe tin to Whèzẹtẹn dali lẹ, yè na yé nado hẹn núplọ́nmẹ yetọn titi lẹ go (§ 50). Opadido yetọn tin to ote bo sọ sọgan yín wiwà to kàngbẹnna mẹ (§ 51).”

“Enẹwutu, mí dóna dọhó po mẹmẹsunnu mítọn lẹ po dogbọn ohógbè wẹndagbe tọn he yé mọdona bọ e sọ dálàn yé lọ tọn dali. Gbọ mí ni dọ hlan yé dọ fie gbẹtọ lẹ nọ pli te nado nọ pọ́n ayihùndida kanlin lẹ tọn po nukiko po dilé yè basi hlan Pita dó to whenuena yé wlé è, jẹnukọn yè nọ ylọ dọ azọ́nwhé diakọni de tọn, po azọ́n mẹplọ́ntọ de tọn po, po devizọ́n tọn he nukọntọ apọsteli lẹ tọn ko mọ yí sọn Klisti de po, e ma yín nado zán huhlọn de kavi nado dùahọlu gba, adavo nado yìn lẹngbọpa Klisti tọn. Na to opòdo, aṣẹpipa ahọlu tọn he Pita tindo sọ yín didiọ do devizọ́n mẹpinplọ́n etọn tọn mẹ. ... Oyẹ nugbo lẹngbọhọtọ huhlọnnọ lọ tọn wẹ enẹ to agùn lọ mẹ, ehe tindo huhlọn núdindọn tọn gbọnvo de nado klán mẹmẹsunnu he yè plán gbọn wanyinna po alọ huhlọnnọ de kẹdẹ dali hlan yé mẹhe to hinhọ̀n na Klisti lẹ, yèdọ ehe yín agùn Katoliki tọn.”

“Hlan ojlo gbọdemẹ Jiwheyẹwhe tọn to egbé na dopoyínyín to kọ̀ndopọ́ kinklán Yisenọ lẹpo tọn mẹ, wẹ azọ́n nugbo lọ dóna yín didohia, dọ: agùn lọ tin di zédai azọ̀nhẹngbọ tọn dopo gê na omẹ lẹpo.”

“To ohóta he bọdo e go mẹ (§ 50), yè ná kàndeji de yisenọ dopodopo he hodo oylọ agùn Onọ lọ tọn. Núgonú he tin to agùn mẹ lẹ po yé po yín domọna di kàndeji nado lẹ́gọ̀do kọ̀ndopọ́ agùn Katoliki tọn go. Enẹ nọ yín zinzán titegbe hlan Gbigbọ Wiwé podọ hlan kọmiọnnu azinzọ̀nnọ lẹ tọn he yín agùn Klisti tọn bo sọ tin na kọ̀ndopọ́. To enẹ mẹ, yè ma mọ yisenọ lẹ di mẹdopodo gba adavo yé ‘yín dopo to kọ̀ndopọ́ yetọn lẹ mẹ.’”

“E to dandan mẹ hlan yé ‘mẹhe jlo nado sètonuna ojlo Klisti tọn po ayiha yetọn lẹpo po bo sọ whẹ́n to jiyìyì ẹntẹ tọn mẹ to pinplán Gbigbọ Klisti tọn glọ to agùn nẹ mẹ to nukọnyì jẹ nukọnyì mẹ sẹpọ́ agùn nẹ, he yín ohọ̀ Jiwhyẹwhe tọn dopo po nọtẹn susu to dopoyínyín to yise mẹ tọn po, pinplán podọ kọ̀ndopọ́ to vikali Klisti tọn glọ, yèdọ Papa Lomunu tọn glọ.”

“Yé mẹhe baptizi lẹpo ko lẹzùn dopo to pọ́ninọ̀ Klisti tọn mẹ. Podọ ga Katolikinọ lẹ dóna yígbè agọ̀jijẹ yetọn tọn dogbọn kinklán yetọn lẹ dali bo sọ biọ sọn Jiwheyẹwhe de dọ, Ewọ to ali Ewlọsu tọn titi ji, ni plán gbẹtọ Etọn he ko klán lẹ gọ̀wá kọ̀ndopọ́ pipé mẹ.”

“Vivẹnudido nado tin to agùn nugbo dopolọ mẹ yín didohia to ohóta tintan mẹ gbọn ẹntẹ Katoliki tọn mẹ di dòdó nútitegbe lọ tọn bo yín didohia nado gbawhàn tukla lẹ tọn, bo sọ kàn mẹmẹsunnu he ko klán lẹ.”

“Núhe ẹntẹ nukọnyìyì tọn tindo nado wà to aliho ‘awuwiwle’ tọn he na plánmẹ yì vọjlado kọ̀ndopọ́ yisenọ lẹpo tọn mẹ, yèdọ to apó Klisti tọn mẹ to vivọnu.”

E yín núhọakuẹ nado hia núwinwlán po gbèdide he yè ko dọhó yetọn lẹpo dote to Opli Vatikan tọn Awetọ lọ mẹ gbọn devizọ́n Hada tọn dali. To opòdo apáwhé núọtọ̀n e lán kantọ̀n-kòatọ́nnukun-awetọ (747) tọn mẹ, yè mọ ohógbè he, dọmọ, “Lomu yín didóai gbọn Mẹwiwé Pita dali to azán ṣinawetọ osùn wiawetọ, owhè fọtọ́n e lán fẹnẹ-kẹnnẹ-atọ́ntọ (1965) tọn mẹ. Yẹn Paul wẹ Biṣọpu agùn Katoliki tọn.” Onú lẹpo tin to gbèsisọ mẹ bo sọ yín didohia dọ, Agùn Onọ lọ ko hùn ohọ̀ndai bo sọ hùn alọdonuvò hlan agùn he ko klán bo sọ jlo nado tọ́njẹgbonu wá lẹ. Yé mẹhe ko baptizi to ohógbè yẹwhe-atọ̀n tọn mẹ lẹ, yín yinyọ́nẹn gbọn agùn dali di Yisenọ he baptẹm yetọn gbẹ́sọ to ote. Ehe ma yín owhẹ̀hó de to owhè he ko wáyì lẹ mẹ gba. Yè sọ vọ́ baptizi yé mẹhe mọ didiọ lẹ.

Ojlẹ gbèmimá tọn tin to ofi, asiko lọ ko sẹpọ́ podọ sọn finẹ yì, kọlilẹ́ ma sọ tin ba. Opahònamẹ godo tọn sọn olọn mẹ wẹ yín, dọ, “Mì tọ́nsọn e mẹ, mì omẹ ṣie emi, mì yín máhẹtọ to ylando etọn lẹ mẹ blo, dọ mì yí to azọ̀nylankan etọn mẹ” (OSỌHIA 18:4). To ojlẹ dopoyínyín blébu lọ tọn mẹ, mẹdepope he tin to agùn daho dopolọ mẹ, matin to Agùn Jesu Klisti tọn mẹ gba. Ehe sọ kàn agùnvi plọtẹstannọ lẹpo tọn, pipli lẹ po agùn titò gbẹ́pipli he gbọn Opli Agùn lẹpo tọn hlan Aihọn lọ dali lẹ́gọ̀do agùn Lomunu tọn de. Whenẹnu wẹ agùn titò gbẹ́pipli lẹpo ko tindo ohia kanlin lọ tọn dote, yèdọ ohia he yè do nọ mọdona Agùn Onọ lọ. Mẹdepope he mọdona núplọ́nmẹ yẹwhe-atọ̀n agùn Katoliki Lomunu tọn tọn bọ yè sọ baptizi i po ohógbè yẹwhe-atọ̀n tọn po tin to agùn nẹ mẹ dote, bọ ewọ ma sọ tindo hùdo nado yì biọ e mẹ gba.

Linlẹn aihọn tọn nado yín dopo tin to domamọnanú mẹ. To odẹ̀ gbọnvo de mẹ, Oklunọ podọ Whlẹngantọ mítọn hòdẹ̀ na kọ̀ndopọ́ mẹfligọ̀ lẹ tọn. Nugbo É dọhó dogbọn omẹ Etọn lẹ dali, e ma yín gbọn yise vòvo he kọ̀n yéde dopọ́ po Papa po to agùn Lomu tọn mẹ gba. Ohógbè he É zán to odẹ̀ Etọn mẹ lẹ die, “... na yé nido yín dopo, yèdọ dilé míwlẹ yín dopo dó. Yẹn to yé mẹ, podọ hiẹ to yẹn mẹ; na yè nido hẹn yé yín pipé to dopo mẹ, na aihọn nido yọ́nẹn dọ hiẹ wẹ do mi hlan, bo sọ yinwanna yé, yèdọ dilé hiẹ yinwanna mi dó” (JOHANU 17:22-23). Yé mẹhe mọ vọ́ji nugbo lẹ kẹdẹ wẹ sọgan tindo dọpọ́n dopoyínyín wiwé he tọn. To awà de ji, mí mọ hlan dopoyínyín Klisti po Agùn Etọn po tọn, to awà awetọ ji, mí mọ hlan dopoyínyín aihọn blébu tọn he ma sọgbè hẹ Biblu to agùn Lomu tọn mẹ. Omẹ dopodopo dóna dè hlan ede agùn he tọn ewlọsu na yín.