Yẹn tindo kàndeji bo sọ vò nado wlán nújijọ he yè zédoai lọ tọn, na to egbé núdepope ma sọgan yín alọkẹyí eyín yè ma dèdohia hézéhézé. Apajlẹ ehe tọn zọ́n bọ ohóta lẹ tin sọn osùn ṣinẹnẹtọ owhè 1988 tọn mẹ bo sọ yín didohia to ohójlawéma lẹ mẹ, bo sọ yín lila gbọn omẹ he nọ dọhó to televiziọn mẹ lẹ dali. Ehe kàn alavọ oṣiọ tọn na sinsẹ̀ntọ otò Tulinu tọn tọn to Italia mẹ. Na owhè susu wẹ yè do yise dọ eyín dagbe bo sọ yín núwiwà agùn tọn he doyẹyi de po. Dinvie ogbẹ lọ blébú yín awujinọ to godo tukla mẹdekànnujẹ otò Yinglandi tọn tọn, po otò Amẹlika tọn po, podọ otò Suzalandi tọn, he sọ hẹn mẹdekànnujẹ dopolọ wá sọn owhèta zinvlu tọn lẹ mẹ; alavọ he ma sọgan yín Klisti tọn gbọn alọdepope mẹ gba. Dinvie to ohógbè núdòdindin tọn he tọn mẹ, yẹwhenọ lẹ na akọ́npinpan omẹ lẹ dọ yé ni to nukọnyì to mẹdekànnujẹ he yé mọyí nẹ mẹ bo to taliayina onú he matin. Godo he yè ko hẹn ehe zùn yinyọ́nẹn, gbẹtọ lẹ gbọṣi núṣiwà doponẹ lọ mẹ.

To osùn aotọ owhè 1988 tọn mẹ, agbàgogán he yè nọ ylọ Dọtẹ. Iani Pẹsli sọn otò Nọtani Ilelandi tọn mẹ+, wà núhe ma sọgbe de to hódọtẹn otò Sitlasbogu tọn mẹ to Elopia. É dawhá bo dọhó he Plọtestannọ de ma ko dọ pọ́n sọn ojlẹ Núvọjlado tọn mẹ. É do owé de hia po winwlán he po, dọmọ, “John Paul II – yín agọjẹdo-Klisti-gotọ”, he hẹn hunhlun daho de po finfọ́n de po do papa ji to finẹ. Núyitọ ogbẹ lọ blébú tọn lẹ zé ehe do apawhé tintan hójlawéma egbesọ-egbesọ tọn mẹ po fọto po. Godo he omẹ pẹvi de dọhó do enẹ ji họ azán dopo, onú lẹpo gọ̀wá otẹn yetọn mẹ. Yè dóna nọ dọhó onú yọ́yọ́ de tọn egbésọ-egbésọ.

E blawu ṣigba nugbo wẹ dọ to ojlẹ he wáyì lẹ mẹ, yẹwhehódọtọ lẹ po hunnọ lẹ po zé Jiwheyẹwhe po agùn po dopọ́. Na gbẹtọ lẹ yín kiklọ po núyọ́nẹn po jẹagọdo Jiwheyẹwhe go wutu, yé dojlo nado gbẹ́ Ewọ po agùn po dai. Nugbo eyín gbèmimá he blawu de, ehe omẹ susu jẹgodona. Yẹn ma sọgan wọnji sọn whèjai nẹ go gbède to kibutisi mẹ he dọ̀nsẹpọ́ jẹ whèyìhọ otò Jelusalẹm tọn mẹ na omẹte fọtọn (15). Kẹdẹdi nukọntọ piplimẹ tọn, yẹn bẹ́ omẹ pẹvide plí to núdùdù whèjai tọn godo. Ojonọ alọpãlọpa yín máhẹtọ podọ Jù delẹ ga. Ehe yín homẹhunnu de. Yẹn hia owéfọ delẹ sọn Alẹ̀nù Hóhó mẹ bo sọ dó yé hia to ṣiṣẹ̀ yetọn mẹ to Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ. Ajiji, yọnnu whẹzẹtọ de to Jù lẹ mẹ, he tọ́n sọn otò Walisa tọn mẹ dawhá ogbè lélé dọmọ, “Yẹn ko hia Alẹ̀nù Yọ́yọ́ dọ Klisti wẹ Messia mítọn, yín eyín mọ, bé Katolikinọ wẹ É na ko yín, oplọ́n agùn Katoliki tọn nẹ tọn ko wà núylankan susu hẹ mí.” Mí omẹ pó wẹ yín awujinọ whenuena nawe nẹ dọhó. To whenẹnu wẹ yẹn yíhó bo dọ, dọmọ, “Klisti ma yín Katolikinọ gba, Ewọ wẹ Mẹfligọ̀tọ he diọzùn agbasalan. Podọ Malia ma yín Katolikinọ gba.” Ṣigba poun dọ, nawe nẹ ma sọgan mọdona ehe é to didọ gba.

Domọnanú gbẹtọ lẹ tọn he tin to kọ̀ndopọ mẹ hẹ agùn yetọn lẹ hẹn yé yín mayisenọ. Yise he ma tindo ogbẹ̀, he yín ṣisa po Klisti po ko lẹzùn agùn bibasi, kẹdẹdilé omẹ delẹ yí dó, e sọ lẹzùn okú hlan yé. Yè dóna hùnnú sọn anádemẹhó he ma yín Biblu mẹ tọn nẹ he ji, to lalo de mẹ, bo sọ yín yiylọ dọ núwiwà Yisenọ tọn bo sọ yín didohia to otànhó agùn tọn he yé ma mọdona mẹ, bo sọ tin to ai to madosi mẹ dẹnsọlé yé ko yín zinzán do.

Mí dóna dindona to Biblu mẹ, yise to Jiwheyẹwhe mẹ po titò Etọn he kàn gbẹtọ lẹpo po. Ohógbè he dọ, “Yẹn ma doyise to núdepope mẹ podọ to gbẹtọ depope mẹ”, yín zinzán to kọ̀ndopọ gbẹtọ lẹ tọn mẹ ṣigba enẹ matin hlan Jiwheyẹwhe Gánhunupo po Ohó Etọn po gba. Ewọ gbẹ́sọ to mẹhe go yè na dèjido yín tẹgbẹ. Ohó Etọn yín ṣisẹ̀ podọ hinhẹnlodo nugbo, bo sọ yín kàndeji mítọn he to aga na mayise lẹpo. É ma yín oṣiọ kẹdẹdilé omẹ delẹ to didọ do gba, ṣigba É tin togbẹ̀ bọ onú he tindo ogbẹ̀ lẹpo sọ togbẹ̀ gbọn É dali. To egbé, Ohó Etọn togbẹ̀ kakadoi.

To ojlẹ delẹ mẹ, omẹ delẹ tin he yè ko dè na azọ́n vivẹ de. To otànhó gbẹtọ tọn mẹ, mí mọdona to Kulani ota 26 tọn mẹ, dogbọn hànpàtọ lẹ, po ahọlu lẹ po, po aṣẹpatọ lẹ po, po politikinọ lẹ po, podọ otògán lẹ po tọn dali kaka jẹ egbé. Mọdopolọ ga wẹ hlan núyọ́nẹntọ lẹ, podọ hlan dodinnanútọ lẹpo. Po omẹ nẹ lẹpo he basi núdọnmẹ de he mí sọgan mọ oyín yetọn lẹ, matin omẹ helẹ aihọn egbé tọn na yín onú gbọnvo de. To alọ dopolọ mẹ, omẹ dèdovo Jiwheyẹwhe tọn delẹ tin to Alẹ̀nù Hóhó po Yọ́yọ́ po whenu he tindo azọ́n dèdovo vivẹ de nado wà to kọ̀ndopọ mẹ po titò whlẹngan tọn po. Mọdopolọ wẹ to ojlẹ apọsteli lẹ tọn mẹ kaka jẹ whenu opli he yè basi to Kọnsil Nise tọn mẹ to owhè fọdekantọn atọ́n (325) tọn mẹ, to okú Klisti tọn godo. Yè dọhó dogbọn omẹ dèdovo delẹ tọn dali. Podọ to ojlẹ whèta zinvlu tọn tọn mẹ, to finẹ omẹ delẹ tin he wàzọ́n vivẹ kẹdẹdilé agùntànhódọtọ lẹ ko dọ do. Oyín mẹhe tọn mí yọ́nẹn titegbe lẹ, he tin to kọ̀ndopọ núvọjlado tọn mẹ.

Omẹ Jiwheyẹwhe tọn helẹ tindo azọ́n vivẹ de to whelẹponu podọ to kọ̀ndopọ mẹ na azọ́n nukọnyìyì tọn de to agùn lẹpo mẹ, podọ to sinsẹ̀n aliglọ́namẹtọ lẹ tọn tọn mẹ. Azọ́n de wẹ eyín bọ yè yína yé omẹ po. Ehe sọgbe po ohó he Oklunọ mítọn dọ po, dọ, dọmọ: “Mì yì aihọn lẹpo mẹ”. Mẹhe Jiwheyẹwhe sẹdo nugbonugbo lẹ, nọ dọhó Jiwheyẹwhe tọn sọgbe hẹ ehe yẹwhegán lẹ po apọsteli lẹ po dọ ji. Omẹ depope he wá po núplọ́nmẹ yọ́yọ́ de po kavi táhinhọ́n do núdohiamẹ yọ́yọ́ de ji, yè dóna yí Owé Wiwé do dindona omẹ lọ dagbedagbe. Eyín ohó he omẹ lọ dọ lẹ matin to kọ̀ndopọ mẹ po Owé Wiwé lẹ po, gbọn enẹ mẹ núplọ́nmẹ omẹ lọ tọn yín núhe yè ma sọgan hiajẹ gba. Jiwheyẹwhe ma sọgan diọnukunsọ Ede gba. Mọdopolọ wẹ É ma sọ sọgan hẹn titò Ewlọsu tọn gble gba. Ohókànbiọ do onú he yè ko wà lẹpo podọ ehe yè ko plọ́nmẹ lẹpo tọn dali, dóna yín dọ, “Bé nugbo wẹ? Bé mọwẹ yè wlán ẹn do? Etẹwẹ Owé Wiwé dọ dogbọn enẹ tọn dali?”

Mí ma yín homẹhunnọ to linlẹn gbẹtọ tọn lẹ mẹ gba, ṣigba mí jlo nado sè podọ nado mọdona onú he Jiwheyẹwhe dóna dọ gbọn yé omẹ he É ylọ gbọn ogbè huhlọnnọ de dali nado sẹ̀n Ẹn lẹ. Mọwẹ e te na yẹwhegán Alẹ̀nù Hóhó mẹ tọn lẹ. Yé ko dọhó jẹnukọn do otànhó agùn tọn ji. Azọ́n apọsteli lẹ tọn sọgbe hẹ dọdai Alẹ̀nù Hóhó whenu tọn lẹ he ko wá ṣiṣẹ̀ mẹ. Kẹdẹdi oylọ podọ azọ́n yetọn, azọ́n yetọn wẹ nado hopana mí dogbọn titò whlẹngan Jiwheyẹwhe tọn tọn dali. To owé Wiwé lẹ mẹ, eyín winwlán dai dagbedagbe, podọ Ohó ogbẹ̀ tọn lọ he to hódọ sọn Ede mẹ yèdọ kaka jẹ egbè hlan omẹ lẹpo he dojlo nado sè ogbè Gbigbọ tọn lọ. Mí ma sọ dohùdo tunmẹ gbẹtọ de tọn gba. E na yín alenọ na mí, eyín omẹ lẹpo sọgan yí ayiha yetọn lẹpo do sè onú he Owé Wiwé dọ lẹ. To alọ he ji, yè to omẹ dopodopo plọ́n sọn Jiwheyẹwhe de gbọn Ohó Etọn mẹ kẹdẹdilé yè wlán ẹn do to Owé ISAIA 54:13 tọn po JOHANU 6:45 tọn po mẹ. To ofi, mí ma jlo linlẹn núplọ́nmẹ agùn de tọn, kavi agùnpipli de tọn, kavi ogbẹ́ zinvlu mẹ tọn tọn de gba, ṣigba adavo nado ná anádemẹ titò Jiwheyẹwhe tọn tọn kẹdẹdilé eyín didohia mí do to Ohó Wiwé Etọn mẹ.

Mẹhe biọ sisosiso otànhó agùn tọn tọn mẹ, kẹdẹdilé yẹn ko dindona do to owhè kò-atọ́n godo, dóna mọdona lé otànhódọtọ alọpãlọpa dọhó do to owhèta dopo lẹ lọ mẹ do, gbẹtọ lẹ podọ onú lẹ. To ohóta he yè zé dai na núdindọn lẹ mẹ, núdepope ma yín núyọ́yọ́ gba, ṣigba yè gbleawuna mẹhe Yise to Biblu mẹ lẹ gbọn núwiwà núdòdindin Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn dali, ehe lọ ko zé tukla dai po ohùnúkànbiọ tọn po. Yín eyín apade Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn, wẹndagbè tintan lẹ po episteli lẹ po ko yín winwlán to ogbè Heblu tọn mẹ, to ogbè Alamaiki tọn mẹ kavi to ogbè Glẹki tọn mẹ, podọ to godomẹ bo sọawúhia to winwlán mẹ to ogbè Glẹki tọn mẹ, ma yín nútitegbe na ede gba. Eyín nugbo dọ Jiwheyẹwhe ko dè omẹ he ko to hódọ to ogbè Heblu tọn mẹ. Mọse po Aalọn po dọhó hlan Falo dọ, dọmọ: “…Oklunọ Jiwheyẹwhe Heblu lẹ tọn, ko pla mí…” (EKSỌDUSI 3:18). Nugbonugbo, Jesu Klisti ma dọhó to ogbè Glẹki tọn mẹ gba, ṣigba adavo to ogbè Alamaiki tọn he Heblu lẹpo nọ do. Yín eyín ogbè he whè hugan to ogbè lẹpo mẹ kẹdẹdilé omẹ delẹ to didọ do kavi lala, eyín gbigbẹdai to núdindọn mẹ gbọn wémaplọ́ntọ lẹ dali. Na míwlẹ tọn, eyín núvivẹ na mí dọ Oklunọ mítọn, whenuena É fọ́nsọn oṣiọ lẹ mẹ godo, É sọ dọhó to ogbè Heblu tọn mẹ kẹdẹdilé Paul táhinhọ́n do e ji do, dọ : “Whenuena mí omẹ pó jai, yẹn sè ogbè de to ohódọ hlan mi, to ogbè Heblu tọn mẹ, dọ, Saulu, Saulu, etẹwutu wẹ hiẹ to homẹkẹndo mi?” (OWALỌ 26:14). Mọdopolọ, núdindọn he yín dọ owé winwlán devo lẹ he yé to mimápè to asiko nẹ mẹ, ma sọgan gbleawuna wẹndagbe nugbo lọ gba. Nugbonugbo to bibẹ́nu azán apọsteli lẹ tọn tọn mẹ, owé winwlán devo lẹ tin. Luku dọ na mí dogbọn ehe tọn dali to wẹndagbe etọn to bibẹ́nu ota tintan, afọ tintan tọn mẹ. Mọdopolọ wẹ gbèdido mẹdevo lẹ tọn sọ yín didọ do. Owé winwlán nẹlẹ wẹ yè ylọ, dọ, “Alẹ̀nù Yọ́yọ́ he ma dókàndeji de”. Oklunọ Lọsu ma na dike na episteli nẹlẹ kavi ohó nẹlẹ nido biọ Ohó Wiwé Etọn mẹ gba, ehe yín núvivẹ titegbe de na mí nado mọdona.

Eyín núvivẹ de na mí nado dó osina Ohó Jiwheyẹwhe tọn to aliho he jẹ de ji (I TIMỌTI 2:13), bo sọ yise dọ Owé Wiwé lẹpo yín gbingbọn sọn jiwheyẹwhe mẹ yín alenọ hlan mí (II TIMỌTI 3:16). Whedepopenu mí mọ ohógbè he dọ, “kẹdẹdilé Owé Wiwé dọ do…” kavi “yè wlán ẹn dọ…” yín zinzán to Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ, e to alọdlẹ do gigọ̀yì godo to Alẹ̀nù Hóhó mẹ. Nugbo Alẹ̀nù Yọ́yọ́ yín Owé Wiwé. Alẹ̀nù Hóhó po Alẹ̀nù Yọ́yọ́ wẹ yín Biblu pipé lọ. To Owé LUKU 24:44-45 tọn mẹ, mí hia dọ: “É sọ dọhlan yé, dọmọ, ehelẹ wẹ ohó he yẹn ko nọ dọ hlan mì, whenuena yẹn tin to mì de, na onú lẹpo ma sọgan nọ ma di gba, he yè ko wlán to osẹ́n Mọse tọn mẹ, podọ to yẹwhegán lẹ mẹ, podọ to psalm lẹ mẹ na yẹn tọn wutu. Whenẹnu wẹ é hùn ayiha yetọn nado tunwun owé wiwé.”

Oklunọ sọ dọ, dọmọ, “Mì owé wiwé lẹ dinmọ, na mì lẹn dọ yé mẹ mì tindo ogbẹ̀ madopòdo te wutu; podọ ehelẹ sọ wẹ yé he to kunnudèna mi.” (JOHANU 5:39). Paul sẹsinwhena to ohógbè helẹ mẹ, dọmọ, “Na jẹnukọnna popo ehe yẹn ko mọyí ga wẹ ehe yẹn yí na mì, lé Klisti kú na ylando mítọn lẹ kẹdẹdilé Owé Wiwé lẹ dọ do; podọ yè di i, podọ é sọ tite to azán atọ̀ntọ gbè kẹdẹdilé Owé wiwé lẹ dọ do” (I KỌLINTINU 15:3-4). To winwlán apọsteli Pita tọn mẹ, é hẹn Owé ISAIA 40:8 tọn to ayiha mẹ na dọndopọ́ Alẹ̀nù Hóhó po Alẹ̀nù Yọ́yọ́ po tọn nido yín dopolọ, é wlán dọ, “Ṣigba ohó Oklunọ tọn nọte kakadoi. Ehe wẹ ohó lọ he yè gbọn wẹndagbe dali to yẹwhehó etọn dọ hlan mì” (I PITA 1:25). Alẹ̀nù Yọ́yọ́ wẹ gblọndo dọdai he yè dọ jẹnukọn to Alẹ̀nù Hóhó mẹ tọn.

Omẹ he yè ylọ dọ Dọtẹ. Klalẹnsi Lakini, mẹhe yè yọ́nẹn taidi Biblu plọ́nmẹtọ wlán to owé etọn he yín “Dispensational Truth” dọ, dọdai kanwe-kò-atọ́nnukun-ẹnẹ yín ṣiṣẹ̀ vivẹ nugbo to wiwá tintan Klisti tọn tọn mẹ. Ṣigba ṣiṣẹ̀ dọdai dòdónu nugbo Biblu mẹ tọn tọn.

Eyín mí to núde din bo sọ whle onú lọ pọ́n, to whenẹnu mí ma do ko yín omẹ dawhẹ̀na gba. Dawe he yè ylọ dọ,Kali Ṣenẹda omẹ yinyọ́nẹn dopo to núyọ́nẹntọ lẹ mẹ, wlán dọ, “Onú ṣakaṣaka lẹ ko bẹ́ to whenu Alẹ̀nù Yọ́yọ́ tọn mẹ bo masọ to na doalọte gbèdé” (K. Deschner, Der gefalschte Glaube, pg. 20). É dọ dagbe. Ṣigba ehe ma dohia dọ mí tindo Alẹ̀nù Yọ́yọ́ he yè ṣaka gba, dọ omẹ he yè ma nagbè lẹ ko ṣẹ̀ sọn whenẹnu bo sọ to nukọnyì kaka jẹ egbé, bo to núplọ́nmẹ he yè ṣaka dohia po tunmẹ yetọn titi lẹpo po. Ohó nugbo lọ gbẹ́sọ to ote kakadoi to gblagbla ohó ṣakaṣaka mẹbublu tọn helẹ mẹ, ehe ji mí na dọhó do dogọ́. Owalọ vàsúdo tọn gbọn onú ṣakaṣaka he episteli Pita tọn lẹ hẹn mí nado payi e go dọ mayise de wẹ ehe yín. Dawe he yè nọ ylọ dọ, K. Dẹṣina, Der gefalschte Glaube, pg. 20, dọ, dọmọ: “Owé wiwé lọ, yèdọ Biblu lọ, yín wéma lalonọ daho de”. Ohógbè mayise tọn podọ lalo hóhó de wẹ ohó nẹ he é dọ. Mí to alọ dlẹn do núyọ́nẹntọ lẹ dọ yé ko wà azọ́n dagbe. Ehe ma sọgbe nado dowhẹ̀ omẹ he wlán Alẹ̀nù Yọ́yọ́ lẹ dọ yé jẹagọ to onú ṣakaṣaka mẹ podọ nado na tunmẹ yé di mẹklotọ, podọ Biblu yisetọ kẹdẹdi omẹklọtọ gba. Yè ma sọgan gbọn azọ́n oklọ tọn he dali nado hẹn hinhọ́n nugbo lọ dozinvlu gba.

Nugbo, gbẹtọ lẹ wẹ wẹndagbe ẹnẹlẹ. Gbèdido yetọn to asiko yetọn mẹ dohia vogbingbọn, ṣigba ehe to didohia dọ yé ma sinai dopọ́ nado gọalọna yénọzo, nado wlánwé to asiko dopolọ mẹ gba. Omẹ dopodopo wlán kẹdẹdilé yè gọ̀kọ nẹ do, e sọgan yín dọ é dlẹn alọ do onú he ewlọsu sè kavi dó dọpọ́n etọn, kavi núdepope he é sè sọn mẹdevo lẹ de. Núhe sọgbe wẹ yín dọ núyiwà lẹ lọ lọsu wẹ sọawúhia, e ma yín nújijọ he hodo yé lẹ gba.

Núyọ́nẹntọ Katoliki tọn podọ Biblu tunmẹ do ogbè devo mẹ tọ he yè nọ ylọ dọ, Dọtẹ. Kọnstantẹn Lọsṣi, ko zán núdidá gbẹte-gbẹte ẹnẹlẹ he yín ehelẹ: kinnikinni, oyìnvu, gbẹtọ podọ ohọ́n (OSỌHIA 4:6-8) nado dó owalọ alọpãlọpa wẹndagbe ẹnẹlẹ tọn hia. Ilene ko zán apájlẹ ẹnẹ helẹ bo to didohia dọ, ehe ko yín domọna sọn bibẹ́nu owhèta Yisenọ lẹ tọn mẹ. Apáde Biblu tọn yín winwlán to apájlẹ po olódido po tọn mẹ. Kẹdẹdi Biblu tunmẹtọ nẹ, é dọ, dọmọ: Matiu tindo nukunmẹ kinnikinni tọn, Malku tindo nukunmẹ oyìnvu tọn, Luku tindo nukunmẹ gbẹtọ tọn, podọ Johanu di ohọ́n tọn. To Owé EZEKIẸLI 1:5 tọn mẹ, yè dọhó do núdidá gbẹte-gbẹte ẹnẹlẹ go, he tindo awúsọhiamẹ di gbẹtọ. Mí hia to Owé EZEKIẸLI 1:8 tọn mẹ, dọ: “Yé sọ tindo alọ gbẹtọ de tọn lẹ to awà yetọn lẹ glọ to adà yetọn ẹnẹ lẹ go: yé omẹ ẹnẹlẹ sọ tindo nukunmẹ yetọn lẹ po awà yetọn lẹ po do lé”. Dopodopo núdidá gbẹte-gbẹte nẹlẹ lọ tọn tindo nukunmẹ ẹnẹ, ṣigba yín didohia gbọn nukunmẹ dopo gê dali. Wẹndagbe ẹnẹlẹ to alọdlẹn do Mẹfligọ̀tọ dopolọ, ṣigba dopodopo yetọn tindo ninọ̀mẹ vòvo. Ṣogan núdidá gbẹte-gbẹte dopodopo nọ sọawúhia po nukunmẹ etọn po, ṣigba to homẹ onú dopolọ wẹ yé. Mọdopolọ wẹ e te na wẹndagbe ẹnẹlẹ. To homẹ podọ to ayiha mẹ, núdopolọ wẹ. Ṣigba ode dó Oklunọ hia kẹdẹdi Ovi Gbẹtọ tọn; omẹ devo sọ táhinhọ́n do aṣẹpipa wiwé huhlọn Etọn tọn ji taidi apájlẹ kinnikinni de tọn di ahọlu to kanlin lẹ ṣẹnṣẹn; omẹ atọ̀ntọ do É hia di agbànhẹntọ; podọ omẹ ẹnẹtọ to didohia owalọ ohọ́n he yìaga bédébédé bọ afọ etọn ma do sọgan gàndo aigba Bẹtlẹhẹm tọn go palipali.

Eyín wẹndagbe de dọ núde bọ awetọ ma dọ, kavi eyín ode ná pinpẹnmẹ nújijọ de tọn hugan omẹ devo, enẹ wẹ gbèdidè lọ. Eyín wẹndagbe de wlán dọ Oklunọ ná akla omẹ fọtọ́n fọtọ́n donu ẹnẹ bọ akla ohá donu ṣinawe pò ai, bọ omẹ devo sọ wlán dọ É ná akla omẹ fọtọ́n fọtọ́n donu ẹnẹ ma hia yọnnu lẹ po yọpọvu lẹ po gba, ṣigba owhẹ̀ yé omẹ awelẹ tọn jọ̀. Enẹ to didohia dọ omẹde mọnukunnujẹ e go hézéhézé. Omẹde dọ, dọmọ, nukuntọnnọ awe wẹ É hẹnazọ̀ngbọna to Jẹliko; bọ omẹ awetọ sọ dọmọ, nukuntọnnọ dopo wẹ É hẹnazọ̀ngbọna, owhẹ̀ yé omẹ awelẹ tọn jọ̀. Omẹ dopo tin to ofi he onú lọ jọ̀ te, bọ omẹ awetọ pé omẹ he yè hẹnzọ̀ngbọna bọ é sọ dogbè nẹ. Wẹndagbe de dọ, dọmọ, ajotọ awe he yè whèdosatingo po Klisti po lẹ vlẹ Ẹ ko (MATIU 27:44), bọ omẹ devo sọ dọ, dọmọ, omẹ he tin to adusilọ Etọn mẹ, blawu to ayiha etọn mẹ, bo dawhá ogbè lélé, dọmọ: “Jesu, flín mi…” (LUKU 23:39-42). Owhẹ̀ yé omẹ awelẹ tọn jọ̀. Jẹnukọn yé omẹ awelẹ wẹ to vivlẹ Ẹ ko, enẹgodo omẹ dopo wá mọdona mẹhe jẹ yè na whèdosatingo, to whenẹnu é dawhá bo ylọ Ẹ dọ, “Jesu, flín mi.”

Podọ ohógbè he yín, “Nugbo wẹ yẹn dọ hlan we, Egbè wẹ hiẹ na nọ̀ hẹ mi to paladisi” yín domọna jẹagọ gbọn mẹvlẹkotọ lẹ dali. Yé dotana dọ Jesu na ko yì olọn mẹ hadopolọ to okú Etọn godo. Ṣigba Owé Wiwé dọ É yì jẹ otẹn pẹvi lẹ mẹ to odò. Yé ma yọ́nẹn dọ otẹn he mẹ omẹ wiwé he na dùgú whlẹngan tọn lẹ te to godo he yè whè É dosatingo, ma yín aga gba ṣigba odò wẹ. To Owé LULU 16 tọn mẹ, yè dọ hlan mí hézéhézé dọ, otẹn awe gê wẹ yè klándovo gbọn fiwiwé de dali, bọ omẹ de ma sọ sọgan dása ohù kinklándovo tọn nẹ lọ gba. Yé mẹhe ko dótodidó to wiwá Mẹfligọ̀tọ tọn mẹ, yín whiwhla di to ogànhọ̀mẹ. Podọ kẹdẹdi Owé MATIU 27:51-52 tọn, mẹwiwé susu sọawúhia po Klisti po to fọ́nsọnkú Etọn mẹ. Sọn ojlẹ nẹ mẹ yì, paladisi ma sọ tin to odò ba gba, ṣigba aga wẹ e te. Klisti hẹjiyì bo ko sọ hẹn mẹglọnọ lẹ jẹ mẹdekannu, bo sọ ná núnina gbẹtọ lẹ (EFESUNU 4:8-10). Mẹhe nọtepọ́n whlẹngan yetọn nado mọyí lẹ sọawúhia po Mẹfligọ̀tọ yetọn po.

To ehe mẹ, agọjẹdo mẹnọzo de ma tin eyín wẹndagbe de dọhó dogbọn angẹli awe he sọawúhia to azán fọ́nsọnkú tọn gbè, mẹhe dọhó hlan yọnnu lẹ (LUKU 22:4), podọ omẹ awetọ sọ dọhó dogbọn angẹli dopo tọn dali (MATIU 28:2). Whladopo he, yé sọawúhia to yọdò lọ mẹ, podọ to ofi devo, yé sọ nọte to oyọdò lọ tó. Nugbo wẹ ohógbè awelẹ yín. To oyọdò lọ mẹ, agbasa Oklunọ tọn yín didohia, podọ to gbonu, yè dọhó dọ É ko fọ́nsọn oṣiọ lẹ mẹ. Mọwẹ e jọ̀ do. Ṣogan eyín omẹ awe wẹ tin to finẹ, omẹ dopo wẹ nọ yín gbèdotọ podọ nújijọ̀ lọ wlántọ. Mí dopẹna Jiwheyẹwhe dọ owhẹ̀domẹ mẹde titi tọn de ma tin finẹ gba, ṣigba to finẹ, gbẹtọ nugbo Jiwheyẹwhe tọn lẹ tin he sọgan dohia mí wanyín pipé Owé Wiwé lẹ tọn tọn, he na hẹn gbẹtọ lẹpo dókàndeji. Dopo to omẹ nẹlẹ mẹ yín Dọtẹ. C.I. Sikofiẹldi, mẹhe yín núplọ́nmẹtọ podọ Biblu tùnmẹtọ he aihọn lọ blébu yọ́nẹn. É ko wlán ohó nukọn tọn nugbo de do wẹndagbe ẹnẹ lẹ ji.

Ohódọdomẹgotọ lẹ ma sọgan mọdona owalọ dọdai Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn tọn gba. Yé dowhẹ̀ apọsteli Paul dogbọn oplọ́n tódidó etọn lẹ tọn dali, na Paul dọ, dọmọ: “Na ehe wẹ mí dọ hlan mì gbọn Ohó Oklunọ tọn dali, dọ, mí he tin to ogbẹ̀ bo sọ pò jẹ gigọ̀wá Oklunọ tọn whenu lẹ, ma na jẹnukọnna yé he damlọn lẹ gba” (I TẸSALONIKA 4:15). Apọsteli Paul wlán to ninọ̀mẹ egbé tọn mẹ, na Gbigbọ Wiwé tin to é mẹ bo to pinplán ẹn gbọn Ohó Oklunọ tọn lẹpo mẹ to asiko whlẹngan tọn tọn mẹ. Alẹ̀nù Yọ́yọ́ lẹpo ko yín winwlán to alọ doponẹ ji, bo sọ yín hihia gbọn asiko ojọmiọn tọn lẹpo dali kakadoi. E sọgan yín lilá podọ yiyise sọn whẹndo tintan mẹ jẹ whẹndo godo tọn ji, whenẹnu wẹ dọdai ode bọ do dego he yè dọ dogbọn awúsọhia Klisti tọn tọn dali nido yín hinhẹnṣẹ̀. Paul dopolọ wẹ sọ wlán bo sọ dọhó ede titi tọn, dọ, dọmọ: “…Yìyì whenu ṣie sọ sẹpọ́. Yẹn ko hòavùn dagbe lọ, yẹn ko hẹn ali ṣie jẹ pòdo, yẹn ko yìn yise lọ. Sọn dinvie yè ko zé ojẹgbakún dódó tọn daga na mi, ehe Oklunọ, whẹ̀datọ dódónọ, na na mi to azán nẹ gbè…” (II TIMỌTI 4:6-8).

To whelẹponu, gbẹtọ he nọ̀gbẹ̀ to aihọn mẹ lẹpo to nukundó kọlilẹ́wá Klisti tọn to azán yetọn lẹ mẹ. Yé mẹhe ma dónukun I lẹ, ma tindo jlọjẹ depope to fọ́nsọnkú Etọn tintan mẹ gba. Matẹn Lutẹ yise dọ vivọnu kọlilẹ́wá Klisti tọn to sisẹpọ́ kẹdẹdilé é hia do. Na agọjẹdoklistigotọ nọ zán ohógbè he dọ, “vivọnu klisti tọn”. É wlán dọ, dọmọ: “To owhè fọtọ́n fowe kẹnnẹ (1540) he mẹ, dọndopọ́ owhè lẹ lọ tọn yín owhè fọtọ́n donu atọ́n e lan fowe kanwekotọ (5500), to whenẹnu yè sọgan dónukun opòdo aihọn tọn, na owhè fọtọ́n donu ṣidopotọ (6,000) ma na sọgbe gba, kẹdẹdilé azán atọ̀n Klisti tọn ma ko sọgbe do to whenuena É fọ́nsọn oṣiọ lẹ mẹ” (H. Heinz, Zwischen Zeit und Ewigkeit, pg. 137). Mẹdepope he tindo tódidó ogbẹ̀ tọn to nukundó Kọlilẹ́wá Klisti tọn. Mọdopolọ wẹ e te kaka jẹ egbè. Mẹdelẹ tin to aigba ji he nọte to ṣiṣẹ̀ dọdai Biblu tọn lẹ tọn ji, bo to nukundó kọlilẹ́wá Klisti tọn to asiko he mẹ.

Ohódọdomẹgotọ nukuntọnnọ lẹ ko jẹ ofi titegbe de bo tindo adọgbo to númasọgbe yetọn lẹ mẹ dọ, dọdai Klisti he dọ, dọ: “Nugbo wẹ yẹn dọ hlan mì, whẹndo he ma to na juwáyì, kaka yè nado hẹn onú lẹpo ṣẹ̀” (MATIU 24:34) ko gbọvọ. To hógbè nẹ mẹ, Jù lẹ wẹ whẹndo he hó É dọ, podọ e ma yín whẹndo he mí yọ́nẹn kẹdẹdi whenu asiko lẹ tọn gba. Jù lẹ dóna tọ́ngbọn asiko sinsinyẹn de dali, mọwẹ yé yín hùhù to gblagbla awufiẹsa po awuvẹ po tọn mẹ, ṣigba yé gbẹ́po to ote kẹdẹdilé Oklunọ dọ do kaka jẹ egbè. Mọwẹ e yín didoai do to titò madopòdo Jiwheyẹwhe tọn tọn mẹ kẹdẹdilé Jesu dọ do. Podọ ohógbè he dọ, dọmọ: “…Mìwlẹ ma na jugbọn otò Islaẹli tọn lẹpo mẹ, whẹpo Ovi gbẹtọ tọn nado wá gba” (MATIU 10:23) yín domọna jẹagọ mlẹnmlẹn bo sọ yín didiọ na kọlilẹ́wá Etọn. Bé É ma wá di Ovi gbẹtọ tọn whenuena Johanu mọ Ẹn to zọnlinzin to osó Patmọsi tọn ji to zogbántin sika tọn ṣinawe lẹ ṣẹnṣẹn? Alọ he ji wẹ É na gọ̀wá gbọn whenuena É na dó Ahọludu Etọn to aigba ji. É na wá to huhlọn Etọn mẹ dolé yè wlán do, dọ, “Ota etọn po odà etọn po wé di sekanfún, yé wé di kẹnsu; nukun etọn sọ di zodẹ́; afọ etọn di gànvẹ́ dagbedagbe, di ehe yè kọ̀n to zohọ̀ mẹ; ogbè etọn sọ di ogbè osìn susu tọn” (OSỌHIA 1:14-15). E ko wá ṣiṣẹ̀ mẹ kẹdẹdilé Jesu dọ do. Po Ohó Jiwheyẹwhe tọn Lọsu po, númasọgbe ohódọdomẹgo tọn lẹpo dóna jẹvọ. Yé mẹhe lẹn nado zé ohù nukànbiọ tọn to godo na Ohó Jiwheyẹwhe tọn lẹ, dóna yọ́nẹn nugbo dọ onú lẹpo nọ jọ̀ kẹdẹdi Ohó Jiwheyẹwhe tọn.

E ma yín Jesu kavi apọsteli lẹ wẹ ṣinuwà gba, ṣigba yé owhẹ̀domẹtọ nukuntọnnọ lẹ podọ núṣiwàtọ lẹ wẹ ṣinuwà to otànhó agùn tọn mẹ. Kaka jẹ asiko mítọn mẹ, yé dlẹn alọ do yé mẹhe yé yí oklọ dopolọ do dọ̀n, bo sọ yín mimọ to ohógbè yetọn lẹ mẹ kaka jẹ egbé. Gbọn enẹ mẹ, yé dohia wunvi yetọn nugbo pannukọn titò whlẹngan Jiwheyẹwhe tọn tọn. Whenuena e wá jẹ apáde otànhó tọn ji, yé nọ mọ lé onú jẹagọ lẹ nọ yín didohia do to Sinsẹ̀n mẹ, nado dọ to agùn pã lẹ mẹ. Ṣigba whenuena e wá jẹ núhe kàn Ohó Jiwheyẹwhe tọn po Ahọludu Etọn po dali, yé ma nọ tindo núdohiamẹ de podọ wuntuntun núde tọn gba. Kẹdẹdi Biblu yisetọ Yisenọ lẹ, mí ma sọgan nọ abọẹ to owhẹ̀hó mọtọnhunkọ lẹ mẹ. Mẹhe ma tindo jlọjẹ to Owé Wiwé mẹ, podọ to núwhiwhla Etọn lẹ mẹ podọ to titò Jiwheyẹwhe tọn he yè dohia mẹ, yé wẹ nọ dọhó helẹ gbọn ohù nukànbiọ yetọn lẹ tọn dali. Yé wẹ nọ dọhó dogbọn núṣakaṣaka daho po núdindọn po dali , bo sọ nọ lẹn dọ yé mọdona onú. Yé sọgan wà mọ to whenuena yéwlọsu ko ná tunmẹ yetọn titi lẹ to Owé Wiwé mẹ godo.

E matin na otànhódọtọ lẹ nado dohia núhe Jesu Klisti yín. Ewọ wẹ yín dòdónu otànhó whlẹngan tọn tọn. E ma yín núhe omẹ he yè ylọ dọ Josephus podọ onú he otànhódọtọ he pò lẹ wlán dogbọn Ewọ tọn dali gba, enẹ ma yín apáde núdindọn mítọn tọn gba. Na yẹwhegán lẹ po apọsteli lẹ po wlán dogbọn Ewọ tọn dali núhe É yín, na yé wẹ É zọ́n azọ́n wutu. Podọ mí sọ dóyise to onú he yé dọ lẹ mẹ, na enẹ lọ ko pé mí. Na yẹn tọn, yẹn yise to gbèdido yé he sọawúhia to whenuena nújijọ̀ daho nẹlẹ jọ̀ tọn mẹ. Hinhẹnsọn jiji Jesu Klisti tọn kaka jẹ jiyìyì Etọn biọ olọn mẹ, kunnudètọ nugbonọ delẹ tin to finẹ. Kẹdẹdilé e te to egbé mọwẹ e te to whẹ́whẹ́whenu. Egbé, to whedepopenu he Jiwheyẹwhe wà núhúnu de to aigba ji, gbẹtọ lẹ ma nọ do ayi e go, na e ma jọ̀ to didoai agùn yetọn lẹ po sinsẹ̀n yetọn lẹ po tọn mẹ wutu. Gbèdotọ lẹ ma tindo wuntuntun enẹ tọn gba. Hlan yé mẹhe yise lẹ, kunnudidè Owé Wiwé mẹ tọn lẹ kẹdẹ ko pé, na yé ma sọ dóhùdo nado dotó kunnudètọ lalonọ de, he na wá sọawúhia to godo to nújijọ̀ he mẹ, bo lẹn dọ yé tindo núde nado dọ. Mẹdepope ma dóhùdo nado dotó yé gba.

Eyín otànhòdọtọ agùn tọn he nọ dowhẹ̀mẹ lẹ wlán dogbọn yise lalonọ podọ ehe yè ṣaka tọn dali, whenẹnu yé ma sọgan tindo jlọjẹ nado dlẹn alọ do agùn nugbo lọ kavi Owé Owalọ apọsteli lẹ tọn tọn gba, ehe yín agùn nugbo lọ podọ Alẹ̀nù Yọ́yọ́ lọ. Yise lalonọ he yè ṣaka, po núplọ́nmẹ yetọn lẹpo po, podọ owẹn yetọn lẹ yín núde, ehe ma tin to Owé Wiwé lẹ mẹ bo ma sọ sọgbe hẹ Owé Wiwé, ṣigba ehe yé wá basi to godo mẹ.

Yẹn tindo kàndeji bo sọ vò nado wlán nújijọ he yè zédoai lọ tọn, na to egbé núdepope ma sọgan yín alọkẹyí eyín yè ma dèdohia hézéhézé. Apajlẹ ehe tọn zọ́n bọ ohóta lẹ tin sọn osùn ṣinẹnẹtọ owhè 1988 tọn mẹ bo sọ yín didohia to ohójlawéma lẹ mẹ, bo sọ yín lila gbọn omẹ he nọ dọhó to televiziọn mẹ lẹ dali. Ehe kàn alavọ oṣiọ tọn na sinsẹ̀ntọ otò Tulinu tọn tọn to Italia mẹ. Na owhè susu wẹ yè do yise dọ eyín dagbe bo sọ yín núwiwà agùn tọn he doyẹyi de po. Dinvie ogbẹ lọ blébú yín awujinọ to godo tukla mẹdekànnujẹ otò Yinglandi tọn tọn, po otò Amẹlika tọn po, podọ otò Suzalandi tọn, he sọ hẹn mẹdekànnujẹ dopolọ wá sọn owhèta zinvlu tọn lẹ mẹ; alavọ he ma sọgan yín Klisti tọn gbọn alọdepope mẹ gba. Dinvie to ohógbè núdòdindin tọn he tọn mẹ, yẹwhenọ lẹ na akọ́npinpan omẹ lẹ dọ yé ni to nukọnyì to mẹdekànnujẹ he yé mọyí nẹ mẹ bo to taliayina onú he matin. Godo he yè ko hẹn ehe zùn yinyọ́nẹn, gbẹtọ lẹ gbọṣi núṣiwà doponẹ lọ mẹ.

To osùn aotọ owhè 1988 tọn mẹ, agbàgogán he yè nọ ylọ Dọtẹ. Iani Pẹsli sọn otò Nọtani Ilelandi tọn mẹ+, wà núhe ma sọgbe de to hódọtẹn otò Sitlasbogu tọn mẹ to Elopia. É dawhá bo dọhó he Plọtestannọ de ma ko dọ pọ́n sọn ojlẹ Núvọjlado tọn mẹ. É do owé de hia po winwlán he po, dọmọ, “John Paul II – yín agọjẹdo-Klisti-gotọ”, he hẹn hunhlun daho de po finfọ́n de po do papa ji to finẹ. Núyitọ ogbẹ lọ blébú tọn lẹ zé ehe do apawhé tintan hójlawéma egbesọ-egbesọ tọn mẹ po fọto po. Godo he omẹ pẹvi de dọhó do enẹ ji họ azán dopo, onú lẹpo gọ̀wá otẹn yetọn mẹ. Yè dóna nọ dọhó onú yọ́yọ́ de tọn egbésọ-egbésọ.

E blawu ṣigba nugbo wẹ dọ to ojlẹ he wáyì lẹ mẹ, yẹwhehódọtọ lẹ po hunnọ lẹ po zé Jiwheyẹwhe po agùn po dopọ́. Na gbẹtọ lẹ yín kiklọ po núyọ́nẹn po jẹagọdo Jiwheyẹwhe go wutu, yé dojlo nado gbẹ́ Ewọ po agùn po dai. Nugbo eyín gbèmimá he blawu de, ehe omẹ susu jẹgodona. Yẹn ma sọgan wọnji sọn whèjai nẹ go gbède to kibutisi mẹ he dọ̀nsẹpọ́ jẹ whèyìhọ otò Jelusalẹm tọn mẹ na omẹte fọtọn (15). Kẹdẹdi nukọntọ piplimẹ tọn, yẹn bẹ́ omẹ pẹvide plí to núdùdù whèjai tọn godo. Ojonọ alọpãlọpa yín máhẹtọ podọ Jù delẹ ga. Ehe yín homẹhunnu de. Yẹn hia owéfọ delẹ sọn Alẹ̀nù Hóhó mẹ bo sọ dó yé hia to ṣiṣẹ̀ yetọn mẹ to Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ. Ajiji, yọnnu whẹzẹtọ de to Jù lẹ mẹ, he tọ́n sọn otò Walisa tọn mẹ dawhá ogbè lélé dọmọ, “Yẹn ko hia Alẹ̀nù Yọ́yọ́ dọ Klisti wẹ Messia mítọn, yín eyín mọ, bé Katolikinọ wẹ É na ko yín, oplọ́n agùn Katoliki tọn nẹ tọn ko wà núylankan susu hẹ mí.” Mí omẹ pó wẹ yín awujinọ whenuena nawe nẹ dọhó. To whenẹnu wẹ yẹn yíhó bo dọ, dọmọ, “Klisti ma yín Katolikinọ gba, Ewọ wẹ Mẹfligọ̀tọ he diọzùn agbasalan. Podọ Malia ma yín Katolikinọ gba.” Ṣigba poun dọ, nawe nẹ ma sọgan mọdona ehe é to didọ gba.

Domọnanú gbẹtọ lẹ tọn he tin to kọ̀ndopọ mẹ hẹ agùn yetọn lẹ hẹn yé yín mayisenọ. Yise he ma tindo ogbẹ̀, he yín ṣisa po Klisti po ko lẹzùn agùn bibasi, kẹdẹdilé omẹ delẹ yí dó, e sọ lẹzùn okú hlan yé. Yè dóna hùnnú sọn anádemẹhó he ma yín Biblu mẹ tọn nẹ he ji, to lalo de mẹ, bo sọ yín yiylọ dọ núwiwà Yisenọ tọn bo sọ yín didohia to otànhó agùn tọn he yé ma mọdona mẹ, bo sọ tin to ai to madosi mẹ dẹnsọlé yé ko yín zinzán do.

Mí dóna dindona to Biblu mẹ, yise to Jiwheyẹwhe mẹ po titò Etọn he kàn gbẹtọ lẹpo po. Ohógbè he dọ, “Yẹn ma doyise to núdepope mẹ podọ to gbẹtọ depope mẹ”, yín zinzán to kọ̀ndopọ gbẹtọ lẹ tọn mẹ ṣigba enẹ matin hlan Jiwheyẹwhe Gánhunupo po Ohó Etọn po gba. Ewọ gbẹ́sọ to mẹhe go yè na dèjido yín tẹgbẹ. Ohó Etọn yín ṣisẹ̀ podọ hinhẹnlodo nugbo, bo sọ yín kàndeji mítọn he to aga na mayise lẹpo. É ma yín oṣiọ kẹdẹdilé omẹ delẹ to didọ do gba, ṣigba É tin togbẹ̀ bọ onú he tindo ogbẹ̀ lẹpo sọ togbẹ̀ gbọn É dali. To egbé, Ohó Etọn togbẹ̀ kakadoi.

To ojlẹ delẹ mẹ, omẹ delẹ tin he yè ko dè na azọ́n vivẹ de. To otànhó gbẹtọ tọn mẹ, mí mọdona to Kulani ota 26 tọn mẹ, dogbọn hànpàtọ lẹ, po ahọlu lẹ po, po aṣẹpatọ lẹ po, po politikinọ lẹ po, podọ otògán lẹ po tọn dali kaka jẹ egbé. Mọdopolọ ga wẹ hlan núyọ́nẹntọ lẹ, podọ hlan dodinnanútọ lẹpo. Po omẹ nẹ lẹpo he basi núdọnmẹ de he mí sọgan mọ oyín yetọn lẹ, matin omẹ helẹ aihọn egbé tọn na yín onú gbọnvo de. To alọ dopolọ mẹ, omẹ dèdovo Jiwheyẹwhe tọn delẹ tin to Alẹ̀nù Hóhó po Yọ́yọ́ po whenu he tindo azọ́n dèdovo vivẹ de nado wà to kọ̀ndopọ mẹ po titò whlẹngan tọn po. Mọdopolọ wẹ to ojlẹ apọsteli lẹ tọn mẹ kaka jẹ whenu opli he yè basi to Kọnsil Nise tọn mẹ to owhè fọdekantọn atọ́n (325) tọn mẹ, to okú Klisti tọn godo. Yè dọhó dogbọn omẹ dèdovo delẹ tọn dali. Podọ to ojlẹ whèta zinvlu tọn tọn mẹ, to finẹ omẹ delẹ tin he wàzọ́n vivẹ kẹdẹdilé agùntànhódọtọ lẹ ko dọ do. Oyín mẹhe tọn mí yọ́nẹn titegbe lẹ, he tin to kọ̀ndopọ núvọjlado tọn mẹ.

Omẹ Jiwheyẹwhe tọn helẹ tindo azọ́n vivẹ de to whelẹponu podọ to kọ̀ndopọ mẹ na azọ́n nukọnyìyì tọn de to agùn lẹpo mẹ, podọ to sinsẹ̀n aliglọ́namẹtọ lẹ tọn tọn mẹ. Azọ́n de wẹ eyín bọ yè yína yé omẹ po. Ehe sọgbe po ohó he Oklunọ mítọn dọ po, dọ, dọmọ: “Mì yì aihọn lẹpo mẹ”. Mẹhe Jiwheyẹwhe sẹdo nugbonugbo lẹ, nọ dọhó Jiwheyẹwhe tọn sọgbe hẹ ehe yẹwhegán lẹ po apọsteli lẹ po dọ ji. Omẹ depope he wá po núplọ́nmẹ yọ́yọ́ de po kavi táhinhọ́n do núdohiamẹ yọ́yọ́ de ji, yè dóna yí Owé Wiwé do dindona omẹ lọ dagbedagbe. Eyín ohó he omẹ lọ dọ lẹ matin to kọ̀ndopọ mẹ po Owé Wiwé lẹ po, gbọn enẹ mẹ núplọ́nmẹ omẹ lọ tọn yín núhe yè ma sọgan hiajẹ gba. Jiwheyẹwhe ma sọgan diọnukunsọ Ede gba. Mọdopolọ wẹ É ma sọ sọgan hẹn titò Ewlọsu tọn gble gba. Ohókànbiọ do onú he yè ko wà lẹpo podọ ehe yè ko plọ́nmẹ lẹpo tọn dali, dóna yín dọ, “Bé nugbo wẹ? Bé mọwẹ yè wlán ẹn do? Etẹwẹ Owé Wiwé dọ dogbọn enẹ tọn dali?”

Mí ma yín homẹhunnọ to linlẹn gbẹtọ tọn lẹ mẹ gba, ṣigba mí jlo nado sè podọ nado mọdona onú he Jiwheyẹwhe dóna dọ gbọn yé omẹ he É ylọ gbọn ogbè huhlọnnọ de dali nado sẹ̀n Ẹn lẹ. Mọwẹ e te na yẹwhegán Alẹ̀nù Hóhó mẹ tọn lẹ. Yé ko dọhó jẹnukọn do otànhó agùn tọn ji. Azọ́n apọsteli lẹ tọn sọgbe hẹ dọdai Alẹ̀nù Hóhó whenu tọn lẹ he ko wá ṣiṣẹ̀ mẹ. Kẹdẹdi oylọ podọ azọ́n yetọn, azọ́n yetọn wẹ nado hopana mí dogbọn titò whlẹngan Jiwheyẹwhe tọn tọn dali. To owé Wiwé lẹ mẹ, eyín winwlán dai dagbedagbe, podọ Ohó ogbẹ̀ tọn lọ he to hódọ sọn Ede mẹ yèdọ kaka jẹ egbè hlan omẹ lẹpo he dojlo nado sè ogbè Gbigbọ tọn lọ. Mí ma sọ dohùdo tunmẹ gbẹtọ de tọn gba. E na yín alenọ na mí, eyín omẹ lẹpo sọgan yí ayiha yetọn lẹpo do sè onú he Owé Wiwé dọ lẹ. To alọ he ji, yè to omẹ dopodopo plọ́n sọn Jiwheyẹwhe de gbọn Ohó Etọn mẹ kẹdẹdilé yè wlán ẹn do to Owé ISAIA 54:13 tọn po JOHANU 6:45 tọn po mẹ. To ofi, mí ma jlo linlẹn núplọ́nmẹ agùn de tọn, kavi agùnpipli de tọn, kavi ogbẹ́ zinvlu mẹ tọn tọn de gba, ṣigba adavo nado ná anádemẹ titò Jiwheyẹwhe tọn tọn kẹdẹdilé eyín didohia mí do to Ohó Wiwé Etọn mẹ.

Mẹhe biọ sisosiso otànhó agùn tọn tọn mẹ, kẹdẹdilé yẹn ko dindona do to owhè kò-atọ́n godo, dóna mọdona lé otànhódọtọ alọpãlọpa dọhó do to owhèta dopo lẹ lọ mẹ do, gbẹtọ lẹ podọ onú lẹ. To ohóta he yè zé dai na núdindọn lẹ mẹ, núdepope ma yín núyọ́yọ́ gba, ṣigba yè gbleawuna mẹhe Yise to Biblu mẹ lẹ gbọn núwiwà núdòdindin Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn dali, ehe lọ ko zé tukla dai po ohùnúkànbiọ tọn po. Yín eyín apade Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn, wẹndagbè tintan lẹ po episteli lẹ po ko yín winwlán to ogbè Heblu tọn mẹ, to ogbè Alamaiki tọn mẹ kavi to ogbè Glẹki tọn mẹ, podọ to godomẹ bo sọawúhia to winwlán mẹ to ogbè Glẹki tọn mẹ, ma yín nútitegbe na ede gba. Eyín nugbo dọ Jiwheyẹwhe ko dè omẹ he ko to hódọ to ogbè Heblu tọn mẹ. Mọse po Aalọn po dọhó hlan Falo dọ, dọmọ: “…Oklunọ Jiwheyẹwhe Heblu lẹ tọn, ko pla mí…” (EKSỌDUSI 3:18). Nugbonugbo, Jesu Klisti ma dọhó to ogbè Glẹki tọn mẹ gba, ṣigba adavo to ogbè Alamaiki tọn he Heblu lẹpo nọ do. Yín eyín ogbè he whè hugan to ogbè lẹpo mẹ kẹdẹdilé omẹ delẹ to didọ do kavi lala, eyín gbigbẹdai to núdindọn mẹ gbọn wémaplọ́ntọ lẹ dali. Na míwlẹ tọn, eyín núvivẹ na mí dọ Oklunọ mítọn, whenuena É fọ́nsọn oṣiọ lẹ mẹ godo, É sọ dọhó to ogbè Heblu tọn mẹ kẹdẹdilé Paul táhinhọ́n do e ji do, dọ : “Whenuena mí omẹ pó jai, yẹn sè ogbè de to ohódọ hlan mi, to ogbè Heblu tọn mẹ, dọ, Saulu, Saulu, etẹwutu wẹ hiẹ to homẹkẹndo mi?” (OWALỌ 26:14). Mọdopolọ, núdindọn he yín dọ owé winwlán devo lẹ he yé to mimápè to asiko nẹ mẹ, ma sọgan gbleawuna wẹndagbe nugbo lọ gba. Nugbonugbo to bibẹ́nu azán apọsteli lẹ tọn tọn mẹ, owé winwlán devo lẹ tin. Luku dọ na mí dogbọn ehe tọn dali to wẹndagbe etọn to bibẹ́nu ota tintan, afọ tintan tọn mẹ. Mọdopolọ wẹ gbèdido mẹdevo lẹ tọn sọ yín didọ do. Owé winwlán nẹlẹ wẹ yè ylọ, dọ, “Alẹ̀nù Yọ́yọ́ he ma dókàndeji de”. Oklunọ Lọsu ma na dike na episteli nẹlẹ kavi ohó nẹlẹ nido biọ Ohó Wiwé Etọn mẹ gba, ehe yín núvivẹ titegbe de na mí nado mọdona.

Eyín núvivẹ de na mí nado dó osina Ohó Jiwheyẹwhe tọn to aliho he jẹ de ji (I TIMỌTI 2:13), bo sọ yise dọ Owé Wiwé lẹpo yín gbingbọn sọn jiwheyẹwhe mẹ yín alenọ hlan mí (II TIMỌTI 3:16). Whedepopenu mí mọ ohógbè he dọ, “kẹdẹdilé Owé Wiwé dọ do…” kavi “yè wlán ẹn dọ…” yín zinzán to Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ, e to alọdlẹ do gigọ̀yì godo to Alẹ̀nù Hóhó mẹ. Nugbo Alẹ̀nù Yọ́yọ́ yín Owé Wiwé. Alẹ̀nù Hóhó po Alẹ̀nù Yọ́yọ́ wẹ yín Biblu pipé lọ. To Owé LUKU 24:44-45 tọn mẹ, mí hia dọ: “É sọ dọhlan yé, dọmọ, ehelẹ wẹ ohó he yẹn ko nọ dọ hlan mì, whenuena yẹn tin to mì de, na onú lẹpo ma sọgan nọ ma di gba, he yè ko wlán to osẹ́n Mọse tọn mẹ, podọ to yẹwhegán lẹ mẹ, podọ to psalm lẹ mẹ na yẹn tọn wutu. Whenẹnu wẹ é hùn ayiha yetọn nado tunwun owé wiwé.”

Oklunọ sọ dọ, dọmọ, “Mì owé wiwé lẹ dinmọ, na mì lẹn dọ yé mẹ mì tindo ogbẹ̀ madopòdo te wutu; podọ ehelẹ sọ wẹ yé he to kunnudèna mi.” (JOHANU 5:39). Paul sẹsinwhena to ohógbè helẹ mẹ, dọmọ, “Na jẹnukọnna popo ehe yẹn ko mọyí ga wẹ ehe yẹn yí na mì, lé Klisti kú na ylando mítọn lẹ kẹdẹdilé Owé Wiwé lẹ dọ do; podọ yè di i, podọ é sọ tite to azán atọ̀ntọ gbè kẹdẹdilé Owé wiwé lẹ dọ do” (I KỌLINTINU 15:3-4). To winwlán apọsteli Pita tọn mẹ, é hẹn Owé ISAIA 40:8 tọn to ayiha mẹ na dọndopọ́ Alẹ̀nù Hóhó po Alẹ̀nù Yọ́yọ́ po tọn nido yín dopolọ, é wlán dọ, “Ṣigba ohó Oklunọ tọn nọte kakadoi. Ehe wẹ ohó lọ he yè gbọn wẹndagbe dali to yẹwhehó etọn dọ hlan mì” (I PITA 1:25). Alẹ̀nù Yọ́yọ́ wẹ gblọndo dọdai he yè dọ jẹnukọn to Alẹ̀nù Hóhó mẹ tọn.

Omẹ he yè ylọ dọ Dọtẹ. Klalẹnsi Lakini, mẹhe yè yọ́nẹn taidi Biblu plọ́nmẹtọ wlán to owé etọn he yín “Dispensational Truth” dọ, dọdai kanwe-kò-atọ́nnukun-ẹnẹ yín ṣiṣẹ̀ vivẹ nugbo to wiwá tintan Klisti tọn tọn mẹ. Ṣigba ṣiṣẹ̀ dọdai dòdónu nugbo Biblu mẹ tọn tọn.

Eyín mí to núde din bo sọ whle onú lọ pọ́n, to whenẹnu mí ma do ko yín omẹ dawhẹ̀na gba. Dawe he yè ylọ dọ,Kali Ṣenẹda omẹ yinyọ́nẹn dopo to núyọ́nẹntọ lẹ mẹ, wlán dọ, “Onú ṣakaṣaka lẹ ko bẹ́ to whenu Alẹ̀nù Yọ́yọ́ tọn mẹ bo masọ to na doalọte gbèdé” (K. Deschner, Der gefalschte Glaube, pg. 20). É dọ dagbe. Ṣigba ehe ma dohia dọ mí tindo Alẹ̀nù Yọ́yọ́ he yè ṣaka gba, dọ omẹ he yè ma nagbè lẹ ko ṣẹ̀ sọn whenẹnu bo sọ to nukọnyì kaka jẹ egbé, bo to núplọ́nmẹ he yè ṣaka dohia po tunmẹ yetọn titi lẹpo po. Ohó nugbo lọ gbẹ́sọ to ote kakadoi to gblagbla ohó ṣakaṣaka mẹbublu tọn helẹ mẹ, ehe ji mí na dọhó do dogọ́. Owalọ vàsúdo tọn gbọn onú ṣakaṣaka he episteli Pita tọn lẹ hẹn mí nado payi e go dọ mayise de wẹ ehe yín. Dawe he yè nọ ylọ dọ, K. Dẹṣina, Der gefalschte Glaube, pg. 20, dọ, dọmọ: “Owé wiwé lọ, yèdọ Biblu lọ, yín wéma lalonọ daho de”. Ohógbè mayise tọn podọ lalo hóhó de wẹ ohó nẹ he é dọ. Mí to alọ dlẹn do núyọ́nẹntọ lẹ dọ yé ko wà azọ́n dagbe. Ehe ma sọgbe nado dowhẹ̀ omẹ he wlán Alẹ̀nù Yọ́yọ́ lẹ dọ yé jẹagọ to onú ṣakaṣaka mẹ podọ nado na tunmẹ yé di mẹklotọ, podọ Biblu yisetọ kẹdẹdi omẹklọtọ gba. Yè ma sọgan gbọn azọ́n oklọ tọn he dali nado hẹn hinhọ́n nugbo lọ dozinvlu gba.

Nugbo, gbẹtọ lẹ wẹ wẹndagbe ẹnẹlẹ. Gbèdido yetọn to asiko yetọn mẹ dohia vogbingbọn, ṣigba ehe to didohia dọ yé ma sinai dopọ́ nado gọalọna yénọzo, nado wlánwé to asiko dopolọ mẹ gba. Omẹ dopodopo wlán kẹdẹdilé yè gọ̀kọ nẹ do, e sọgan yín dọ é dlẹn alọ do onú he ewlọsu sè kavi dó dọpọ́n etọn, kavi núdepope he é sè sọn mẹdevo lẹ de. Núhe sọgbe wẹ yín dọ núyiwà lẹ lọ lọsu wẹ sọawúhia, e ma yín nújijọ he hodo yé lẹ gba.

Núyọ́nẹntọ Katoliki tọn podọ Biblu tunmẹ do ogbè devo mẹ tọ he yè nọ ylọ dọ, Dọtẹ. Kọnstantẹn Lọsṣi, ko zán núdidá gbẹte-gbẹte ẹnẹlẹ he yín ehelẹ: kinnikinni, oyìnvu, gbẹtọ podọ ohọ́n (OSỌHIA 4:6-8) nado dó owalọ alọpãlọpa wẹndagbe ẹnẹlẹ tọn hia. Ilene ko zán apájlẹ ẹnẹ helẹ bo to didohia dọ, ehe ko yín domọna sọn bibẹ́nu owhèta Yisenọ lẹ tọn mẹ. Apáde Biblu tọn yín winwlán to apájlẹ po olódido po tọn mẹ. Kẹdẹdi Biblu tunmẹtọ nẹ, é dọ, dọmọ: Matiu tindo nukunmẹ kinnikinni tọn, Malku tindo nukunmẹ oyìnvu tọn, Luku tindo nukunmẹ gbẹtọ tọn, podọ Johanu di ohọ́n tọn. To Owé EZEKIẸLI 1:5 tọn mẹ, yè dọhó do núdidá gbẹte-gbẹte ẹnẹlẹ go, he tindo awúsọhiamẹ di gbẹtọ. Mí hia to Owé EZEKIẸLI 1:8 tọn mẹ, dọ: “Yé sọ tindo alọ gbẹtọ de tọn lẹ to awà yetọn lẹ glọ to adà yetọn ẹnẹ lẹ go: yé omẹ ẹnẹlẹ sọ tindo nukunmẹ yetọn lẹ po awà yetọn lẹ po do lé”. Dopodopo núdidá gbẹte-gbẹte nẹlẹ lọ tọn tindo nukunmẹ ẹnẹ, ṣigba yín didohia gbọn nukunmẹ dopo gê dali. Wẹndagbe ẹnẹlẹ to alọdlẹn do Mẹfligọ̀tọ dopolọ, ṣigba dopodopo yetọn tindo ninọ̀mẹ vòvo. Ṣogan núdidá gbẹte-gbẹte dopodopo nọ sọawúhia po nukunmẹ etọn po, ṣigba to homẹ onú dopolọ wẹ yé. Mọdopolọ wẹ e te na wẹndagbe ẹnẹlẹ. To homẹ podọ to ayiha mẹ, núdopolọ wẹ. Ṣigba ode dó Oklunọ hia kẹdẹdi Ovi Gbẹtọ tọn; omẹ devo sọ táhinhọ́n do aṣẹpipa wiwé huhlọn Etọn tọn ji taidi apájlẹ kinnikinni de tọn di ahọlu to kanlin lẹ ṣẹnṣẹn; omẹ atọ̀ntọ do É hia di agbànhẹntọ; podọ omẹ ẹnẹtọ to didohia owalọ ohọ́n he yìaga bédébédé bọ afọ etọn ma do sọgan gàndo aigba Bẹtlẹhẹm tọn go palipali.

Eyín wẹndagbe de dọ núde bọ awetọ ma dọ, kavi eyín ode ná pinpẹnmẹ nújijọ de tọn hugan omẹ devo, enẹ wẹ gbèdidè lọ. Eyín wẹndagbe de wlán dọ Oklunọ ná akla omẹ fọtọ́n fọtọ́n donu ẹnẹ bọ akla ohá donu ṣinawe pò ai, bọ omẹ devo sọ wlán dọ É ná akla omẹ fọtọ́n fọtọ́n donu ẹnẹ ma hia yọnnu lẹ po yọpọvu lẹ po gba, ṣigba owhẹ̀ yé omẹ awelẹ tọn jọ̀. Enẹ to didohia dọ omẹde mọnukunnujẹ e go hézéhézé. Omẹde dọ, dọmọ, nukuntọnnọ awe wẹ É hẹnazọ̀ngbọna to Jẹliko; bọ omẹ awetọ sọ dọmọ, nukuntọnnọ dopo wẹ É hẹnazọ̀ngbọna, owhẹ̀ yé omẹ awelẹ tọn jọ̀. Omẹ dopo tin to ofi he onú lọ jọ̀ te, bọ omẹ awetọ pé omẹ he yè hẹnzọ̀ngbọna bọ é sọ dogbè nẹ. Wẹndagbe de dọ, dọmọ, ajotọ awe he yè whèdosatingo po Klisti po lẹ vlẹ Ẹ ko (MATIU 27:44), bọ omẹ devo sọ dọ, dọmọ, omẹ he tin to adusilọ Etọn mẹ, blawu to ayiha etọn mẹ, bo dawhá ogbè lélé, dọmọ: “Jesu, flín mi…” (LUKU 23:39-42). Owhẹ̀ yé omẹ awelẹ tọn jọ̀. Jẹnukọn yé omẹ awelẹ wẹ to vivlẹ Ẹ ko, enẹgodo omẹ dopo wá mọdona mẹhe jẹ yè na whèdosatingo, to whenẹnu é dawhá bo ylọ Ẹ dọ, “Jesu, flín mi.”

Podọ ohógbè he yín, “Nugbo wẹ yẹn dọ hlan we, Egbè wẹ hiẹ na nọ̀ hẹ mi to paladisi” yín domọna jẹagọ gbọn mẹvlẹkotọ lẹ dali. Yé dotana dọ Jesu na ko yì olọn mẹ hadopolọ to okú Etọn godo. Ṣigba Owé Wiwé dọ É yì jẹ otẹn pẹvi lẹ mẹ to odò. Yé ma yọ́nẹn dọ otẹn he mẹ omẹ wiwé he na dùgú whlẹngan tọn lẹ te to godo he yè whè É dosatingo, ma yín aga gba ṣigba odò wẹ. To Owé LULU 16 tọn mẹ, yè dọ hlan mí hézéhézé dọ, otẹn awe gê wẹ yè klándovo gbọn fiwiwé de dali, bọ omẹ de ma sọ sọgan dása ohù kinklándovo tọn nẹ lọ gba. Yé mẹhe ko dótodidó to wiwá Mẹfligọ̀tọ tọn mẹ, yín whiwhla di to ogànhọ̀mẹ. Podọ kẹdẹdi Owé MATIU 27:51-52 tọn, mẹwiwé susu sọawúhia po Klisti po to fọ́nsọnkú Etọn mẹ. Sọn ojlẹ nẹ mẹ yì, paladisi ma sọ tin to odò ba gba, ṣigba aga wẹ e te. Klisti hẹjiyì bo ko sọ hẹn mẹglọnọ lẹ jẹ mẹdekannu, bo sọ ná núnina gbẹtọ lẹ (EFESUNU 4:8-10). Mẹhe nọtepọ́n whlẹngan yetọn nado mọyí lẹ sọawúhia po Mẹfligọ̀tọ yetọn po.

To ehe mẹ, agọjẹdo mẹnọzo de ma tin eyín wẹndagbe de dọhó dogbọn angẹli awe he sọawúhia to azán fọ́nsọnkú tọn gbè, mẹhe dọhó hlan yọnnu lẹ (LUKU 22:4), podọ omẹ awetọ sọ dọhó dogbọn angẹli dopo tọn dali (MATIU 28:2). Whladopo he, yé sọawúhia to yọdò lọ mẹ, podọ to ofi devo, yé sọ nọte to oyọdò lọ tó. Nugbo wẹ ohógbè awelẹ yín. To oyọdò lọ mẹ, agbasa Oklunọ tọn yín didohia, podọ to gbonu, yè dọhó dọ É ko fọ́nsọn oṣiọ lẹ mẹ. Mọwẹ e jọ̀ do. Ṣogan eyín omẹ awe wẹ tin to finẹ, omẹ dopo wẹ nọ yín gbèdotọ podọ nújijọ̀ lọ wlántọ. Mí dopẹna Jiwheyẹwhe dọ owhẹ̀domẹ mẹde titi tọn de ma tin finẹ gba, ṣigba to finẹ, gbẹtọ nugbo Jiwheyẹwhe tọn lẹ tin he sọgan dohia mí wanyín pipé Owé Wiwé lẹ tọn tọn, he na hẹn gbẹtọ lẹpo dókàndeji. Dopo to omẹ nẹlẹ mẹ yín Dọtẹ. C.I. Sikofiẹldi, mẹhe yín núplọ́nmẹtọ podọ Biblu tùnmẹtọ he aihọn lọ blébu yọ́nẹn. É ko wlán ohó nukọn tọn nugbo de do wẹndagbe ẹnẹ lẹ ji.

Ohódọdomẹgotọ lẹ ma sọgan mọdona owalọ dọdai Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn tọn gba. Yé dowhẹ̀ apọsteli Paul dogbọn oplọ́n tódidó etọn lẹ tọn dali, na Paul dọ, dọmọ: “Na ehe wẹ mí dọ hlan mì gbọn Ohó Oklunọ tọn dali, dọ, mí he tin to ogbẹ̀ bo sọ pò jẹ gigọ̀wá Oklunọ tọn whenu lẹ, ma na jẹnukọnna yé he damlọn lẹ gba” (I TẸSALONIKA 4:15). Apọsteli Paul wlán to ninọ̀mẹ egbé tọn mẹ, na Gbigbọ Wiwé tin to é mẹ bo to pinplán ẹn gbọn Ohó Oklunọ tọn lẹpo mẹ to asiko whlẹngan tọn tọn mẹ. Alẹ̀nù Yọ́yọ́ lẹpo ko yín winwlán to alọ doponẹ ji, bo sọ yín hihia gbọn asiko ojọmiọn tọn lẹpo dali kakadoi. E sọgan yín lilá podọ yiyise sọn whẹndo tintan mẹ jẹ whẹndo godo tọn ji, whenẹnu wẹ dọdai ode bọ do dego he yè dọ dogbọn awúsọhia Klisti tọn tọn dali nido yín hinhẹnṣẹ̀. Paul dopolọ wẹ sọ wlán bo sọ dọhó ede titi tọn, dọ, dọmọ: “…Yìyì whenu ṣie sọ sẹpọ́. Yẹn ko hòavùn dagbe lọ, yẹn ko hẹn ali ṣie jẹ pòdo, yẹn ko yìn yise lọ. Sọn dinvie yè ko zé ojẹgbakún dódó tọn daga na mi, ehe Oklunọ, whẹ̀datọ dódónọ, na na mi to azán nẹ gbè…” (II TIMỌTI 4:6-8).

To whelẹponu, gbẹtọ he nọ̀gbẹ̀ to aihọn mẹ lẹpo to nukundó kọlilẹ́wá Klisti tọn to azán yetọn lẹ mẹ. Yé mẹhe ma dónukun I lẹ, ma tindo jlọjẹ depope to fọ́nsọnkú Etọn tintan mẹ gba. Matẹn Lutẹ yise dọ vivọnu kọlilẹ́wá Klisti tọn to sisẹpọ́ kẹdẹdilé é hia do. Na agọjẹdoklistigotọ nọ zán ohógbè he dọ, “vivọnu klisti tọn”. É wlán dọ, dọmọ: “To owhè fọtọ́n fowe kẹnnẹ (1540) he mẹ, dọndopọ́ owhè lẹ lọ tọn yín owhè fọtọ́n donu atọ́n e lan fowe kanwekotọ (5500), to whenẹnu yè sọgan dónukun opòdo aihọn tọn, na owhè fọtọ́n donu ṣidopotọ (6,000) ma na sọgbe gba, kẹdẹdilé azán atọ̀n Klisti tọn ma ko sọgbe do to whenuena É fọ́nsọn oṣiọ lẹ mẹ” (H. Heinz, Zwischen Zeit und Ewigkeit, pg. 137). Mẹdepope he tindo tódidó ogbẹ̀ tọn to nukundó Kọlilẹ́wá Klisti tọn. Mọdopolọ wẹ e te kaka jẹ egbè. Mẹdelẹ tin to aigba ji he nọte to ṣiṣẹ̀ dọdai Biblu tọn lẹ tọn ji, bo to nukundó kọlilẹ́wá Klisti tọn to asiko he mẹ.

Ohódọdomẹgotọ nukuntọnnọ lẹ ko jẹ ofi titegbe de bo tindo adọgbo to númasọgbe yetọn lẹ mẹ dọ, dọdai Klisti he dọ, dọ: “Nugbo wẹ yẹn dọ hlan mì, whẹndo he ma to na juwáyì, kaka yè nado hẹn onú lẹpo ṣẹ̀” (MATIU 24:34) ko gbọvọ. To hógbè nẹ mẹ, Jù lẹ wẹ whẹndo he hó É dọ, podọ e ma yín whẹndo he mí yọ́nẹn kẹdẹdi whenu asiko lẹ tọn gba. Jù lẹ dóna tọ́ngbọn asiko sinsinyẹn de dali, mọwẹ yé yín hùhù to gblagbla awufiẹsa po awuvẹ po tọn mẹ, ṣigba yé gbẹ́po to ote kẹdẹdilé Oklunọ dọ do kaka jẹ egbè. Mọwẹ e yín didoai do to titò madopòdo Jiwheyẹwhe tọn tọn mẹ kẹdẹdilé Jesu dọ do. Podọ ohógbè he dọ, dọmọ: “…Mìwlẹ ma na jugbọn otò Islaẹli tọn lẹpo mẹ, whẹpo Ovi gbẹtọ tọn nado wá gba” (MATIU 10:23) yín domọna jẹagọ mlẹnmlẹn bo sọ yín didiọ na kọlilẹ́wá Etọn. Bé É ma wá di Ovi gbẹtọ tọn whenuena Johanu mọ Ẹn to zọnlinzin to osó Patmọsi tọn ji to zogbántin sika tọn ṣinawe lẹ ṣẹnṣẹn? Alọ he ji wẹ É na gọ̀wá gbọn whenuena É na dó Ahọludu Etọn to aigba ji. É na wá to huhlọn Etọn mẹ dolé yè wlán do, dọ, “Ota etọn po odà etọn po wé di sekanfún, yé wé di kẹnsu; nukun etọn sọ di zodẹ́; afọ etọn di gànvẹ́ dagbedagbe, di ehe yè kọ̀n to zohọ̀ mẹ; ogbè etọn sọ di ogbè osìn susu tọn” (OSỌHIA 1:14-15). E ko wá ṣiṣẹ̀ mẹ kẹdẹdilé Jesu dọ do. Po Ohó Jiwheyẹwhe tọn Lọsu po, númasọgbe ohódọdomẹgo tọn lẹpo dóna jẹvọ. Yé mẹhe lẹn nado zé ohù nukànbiọ tọn to godo na Ohó Jiwheyẹwhe tọn lẹ, dóna yọ́nẹn nugbo dọ onú lẹpo nọ jọ̀ kẹdẹdi Ohó Jiwheyẹwhe tọn.

E ma yín Jesu kavi apọsteli lẹ wẹ ṣinuwà gba, ṣigba yé owhẹ̀domẹtọ nukuntọnnọ lẹ podọ núṣiwàtọ lẹ wẹ ṣinuwà to otànhó agùn tọn mẹ. Kaka jẹ asiko mítọn mẹ, yé dlẹn alọ do yé mẹhe yé yí oklọ dopolọ do dọ̀n, bo sọ yín mimọ to ohógbè yetọn lẹ mẹ kaka jẹ egbé. Gbọn enẹ mẹ, yé dohia wunvi yetọn nugbo pannukọn titò whlẹngan Jiwheyẹwhe tọn tọn. Whenuena e wá jẹ apáde otànhó tọn ji, yé nọ mọ lé onú jẹagọ lẹ nọ yín didohia do to Sinsẹ̀n mẹ, nado dọ to agùn pã lẹ mẹ. Ṣigba whenuena e wá jẹ núhe kàn Ohó Jiwheyẹwhe tọn po Ahọludu Etọn po dali, yé ma nọ tindo núdohiamẹ de podọ wuntuntun núde tọn gba. Kẹdẹdi Biblu yisetọ Yisenọ lẹ, mí ma sọgan nọ abọẹ to owhẹ̀hó mọtọnhunkọ lẹ mẹ. Mẹhe ma tindo jlọjẹ to Owé Wiwé mẹ, podọ to núwhiwhla Etọn lẹ mẹ podọ to titò Jiwheyẹwhe tọn he yè dohia mẹ, yé wẹ nọ dọhó helẹ gbọn ohù nukànbiọ yetọn lẹ tọn dali. Yé wẹ nọ dọhó dogbọn núṣakaṣaka daho po núdindọn po dali , bo sọ nọ lẹn dọ yé mọdona onú. Yé sọgan wà mọ to whenuena yéwlọsu ko ná tunmẹ yetọn titi lẹ to Owé Wiwé mẹ godo.

E matin na otànhódọtọ lẹ nado dohia núhe Jesu Klisti yín. Ewọ wẹ yín dòdónu otànhó whlẹngan tọn tọn. E ma yín núhe omẹ he yè ylọ dọ Josephus podọ onú he otànhódọtọ he pò lẹ wlán dogbọn Ewọ tọn dali gba, enẹ ma yín apáde núdindọn mítọn tọn gba. Na yẹwhegán lẹ po apọsteli lẹ po wlán dogbọn Ewọ tọn dali núhe É yín, na yé wẹ É zọ́n azọ́n wutu. Podọ mí sọ dóyise to onú he yé dọ lẹ mẹ, na enẹ lọ ko pé mí. Na yẹn tọn, yẹn yise to gbèdido yé he sọawúhia to whenuena nújijọ̀ daho nẹlẹ jọ̀ tọn mẹ. Hinhẹnsọn jiji Jesu Klisti tọn kaka jẹ jiyìyì Etọn biọ olọn mẹ, kunnudètọ nugbonọ delẹ tin to finẹ. Kẹdẹdilé e te to egbé mọwẹ e te to whẹ́whẹ́whenu. Egbé, to whedepopenu he Jiwheyẹwhe wà núhúnu de to aigba ji, gbẹtọ lẹ ma nọ do ayi e go, na e ma jọ̀ to didoai agùn yetọn lẹ po sinsẹ̀n yetọn lẹ po tọn mẹ wutu. Gbèdotọ lẹ ma tindo wuntuntun enẹ tọn gba. Hlan yé mẹhe yise lẹ, kunnudidè Owé Wiwé mẹ tọn lẹ kẹdẹ ko pé, na yé ma sọ dóhùdo nado dotó kunnudètọ lalonọ de, he na wá sọawúhia to godo to nújijọ̀ he mẹ, bo lẹn dọ yé tindo núde nado dọ. Mẹdepope ma dóhùdo nado dotó yé gba.

Eyín otànhòdọtọ agùn tọn he nọ dowhẹ̀mẹ lẹ wlán dogbọn yise lalonọ podọ ehe yè ṣaka tọn dali, whenẹnu yé ma sọgan tindo jlọjẹ nado dlẹn alọ do agùn nugbo lọ kavi Owé Owalọ apọsteli lẹ tọn tọn gba, ehe yín agùn nugbo lọ podọ Alẹ̀nù Yọ́yọ́ lọ. Yise lalonọ he yè ṣaka, po núplọ́nmẹ yetọn lẹpo po, podọ owẹn yetọn lẹ yín núde, ehe ma tin to Owé Wiwé lẹ mẹ bo ma sọ sọgbe hẹ Owé Wiwé, ṣigba ehe yé wá basi to godo mẹ.