Mí tindo ojlo nado pọ́n hlan Malia jijọdagbenọ bo sọ mọ hlan nuhe Jiwheyẹwhe wà gbọn ewọ dali, podọ to alọ devo mẹ nuhe gbẹtọ lẹ yì I do basi. Miliami he yè nọ ylọ dọ Malia, kẹdedi oyín etọn, yín awhli he to gbèji de, mẹhe dali opagbe Jiwheyẹwhe tọn gbọn yẹwhegán Isaia mẹ yín hinhẹn ṣẹ̀. “Do ayi e go, awhli de na mọhò, bo na sọ ji Visunnu de, bo na ylọ oyín etọn dọ Emmanuẹl”(ISAIA 7:14).

To tunmẹ yọ́yọ́ Biblu tọn de lẹ mẹ, ohógo “awhli to gbeji tọn” yín zinzán di “yọnnuvu”, ṣigba enẹ lọ jẹagọ do tunmẹ nugbo lọ go. To whenu nujijọ daho he lọ tọn, Malia ma yín “yọnnuvu” gba, adavo to godo. É yín awhli to gbeji de whenuena Gbigbọ ṣinọn oyẹ é ji. Awhli to gbeji yín nuwiwé de podọ ehe go yè ma do alọ.

“Lé wẹ jiji Jesu Klisti tọn yín: whenuena yè mọ onọ etọn Malia na Josẹfu, whẹpo yé na do pli, yè mọ ẹn é mọhò gbọn Gbigbọ Wiwé mẹ”(MATIU 1:18).

Josẹfu magbe nado gbẹ́ na winyan wutu. Mí sọgan lẹn lé e sinyẹnawu nẹ do. “Whenẹnu wẹ Josẹfu asú etọn he basi gbẹtọ dódónọ ma jlo na do é hia gbangba gba, é jlo na gbẹ́ ẹ abọẹ.” É ma jlo afọ klẹnnu de gba ṣigba yín awusinyẹnnọ bo sọ magbe to whenẹnu nado gbẹ́ abọẹ. “Ṣigba le é to onú helẹ lẹnpọ́n, angẹli Oklunọ tọn sọawuhia ẹ to odlọ mẹ, bo dọmọ, Josẹfu, hiẹ ovi David tọn, a dibú nado plán Malia asì towe blo, na enẹ he to ohó etọn mẹ, Gbigbọ Wiwé si wẹ é sọn”(MATIU 1:19-20).

To ofi mí mọ hógbè tintan dọ, Malia mẹhe yín asimọdaliho Josẹfu tọn, wá lẹzùn asi etọn to godo. Yé mẹhe hia Owé Wiwé he hézéhézé na mọ dọ, Josẹfu wànú sọgbe kẹdẹdi núplọ́nmẹ he yè ná ẹn. “… é wà dolé angẹli Oklunọ tọn degbè nẹ́ dó, é sọ plán asi etọn do ede de: é ma yọ́nẹn kaka ewọ do ji ovi de: é sọ ylọ oyín etọn dọ JESU” (MATIU 1:24-25). Ohógbè he diun talala de wẹ ehe. Jiji Jesu tọn godo wẹ Josẹfu po Malia po wá biọ kọ̀ndopọ́ zinzán sunnu po yọnnu po tọn mẹ. Sọn kọ̀ndopọ́ he mẹ wẹ visunnu ẹnẹ po viyọnnu lẹ po yín jiji te, ṣigba yè ma ná sọha viyọnnu nẹlẹ tọn gba. “Bé dawe he ma wẹ ovi sunnu atinpatọ tọn? Bé onọ etọn ma wẹ yè nọ ylọ Malia? Podọ nọvisunnu etọn lẹ wẹ Jakọbu, Jose, Simọni, po Juda po. Podọ nọviyọnnu etọn lẹ, bé yé omẹ pó ma tin to mí de?” (MATIU 13:55-56). Ehe wẹ nugbo Biblu tọn. Linlẹn devo he pò lẹpo nado doyẹyigona Malia podọ nado nọ pà ẹ, núgọna onú podọ núdáwà lẹ wẹ yé.

Jẹnukọn to Owé MATIU 1:16 tọn mẹ, yè dọhó dogbọn Josẹfu tọn dali kẹdẹdi asú Malia tọn to whẹndo lẹ mẹ. Podọ dogbọn núyiwà kọ̀ndopọ́ lọ tọn dali, ehe mẹ yè ji ovi lẹ sọn, mí sọgan jlo nado tindo kunnudidè lẹ dogọ́. Wẹndagbe Malku tọn lọsu dọhó dogbọn ohó he lọ dali to MALKU 6:3 mẹ. Luku lọsu mọdona núyiwà he bo wlán dọ Onọ Etọn po mẹmẹsunnu Etọn lẹ po wá nado mọ Ẹn, “Whenẹnu wẹ onọ etọn, po mẹmẹsunnu etọn lẹ po wá ede, yé ma sọ sọgan sẹpọ́ na tẹnjinjan wutu… É sọ gblọn bo dọ hlan yé, dọ, Onọ ṣie po mẹmẹsunnu ṣie lẹ po wẹ ehelẹ he sè ohó Jiwheyẹwhe tọn bo sọ yí i wà” (LUKU 8:19-21).

Jesu ma wá nado dó kọ̀ndopọ́ hẹnnu aigba ji tọn de ayi gba, enẹwutu wẹ É ma do pọ́n hlan onọ Etọn aigbanù po visunnu etọn lẹ po gba. Ṣigba É ná yé wọhẹ he sọgbe nado dohia mẹhe ovi nugbo Jiwheyẹwhe tọn lẹ yín, yè dọ sọha yé mẹhe sè bo sọ wà do Ohó Jiwheyẹwhe tọn ji lẹ tọn.

To azán nẹlẹ mẹ, gbọdemẹ lalonọ lẹ ko tin to finẹ. Ṣogan yé ma sọgan yí ehe sọn mí si, dọ: “E sọ wá jọ, lé é dọ onú helẹ, nawe to agùndaho lọ mẹ zé ogbè etọn daga bo dọ hlan ẹn, dọ, Donanọ wẹ adọ̀ he ji we, po anọ́ he hiẹ nọ́ lẹ po. Ṣigba é dọmọ, Nugbo yéni kúkú dọmọ, donanọ wẹ yé he sè bo sọ yí i whlá” (LUKU 11:27-28). Gbedidè sinsẹ̀n tọn tẹ wẹ enẹ, ṣigba Oklunọ ná wọhẹ sinsinyẹn de podọ ehe sọgbe de to ojlẹ nẹ lọ mẹ.

Nado yì nukọn to hódọ do sinsẹ̀n bibasi hlan Malia mẹ, yè ṣaka Owé LUKU 1:28 tọn podọ to núwiwà delẹ mẹ, yè nọ tunmẹ Owé lọ jẹagọ. É dóna yín hihia dolé, dọ, “Angẹli lọ sọ wá ede, bo dọmọ, Oyínjla, hiẹ he mọ nukundagbe daho, Oklunọ tin to de we…” To kaikizu Katoliki tọn mẹ, yé nọ hia dolé, “Oyínjla Malia, mẹhe gọ́na jọmiọn, Oklunọ tin to de we”. Vogbigbọn daho de tin to ṣẹnṣẹn “mẹde mọ nukundagbe to Jiwheyẹwhe de tọn” po “mẹde ni gọ́na jọmiọn tọn po.”

Malia whẹ́n bo nọ̀gbẹ̀ di yọnnu he pò lẹpo. Whẹpo angẹli Gabliẹli do dọhó hlan ẹn, yè ko to mimọ ẹn daliho na Josẹfu, podọ to nugbo de mẹ yé ko to titò basi nado wlealọ. Mali asimọdaliho wẹ angẹli lọ dọhó hlan, dọ, “… A dibu blo, Malia, na hiẹ ko mọ nukundagbe to Jiwheyẹwhe de” (LUKU 1:30). Nugbo Malia yín awujinọ whenuena é to owẹn he lọ sè sọn wẹnzagun olọn mẹ tọn de. Whladopo dogọ́, owéfọ he to didohia dọ, e ma yín Malia wẹ gọ́na jọmiọn gba, ṣigba dilé yè wlán dó, dọ, é ko mọ nukundagbe to Jiwheyẹwhe de. Enẹwutu wẹ é do sọgan dọ, dọmọ: “Pọ́n afànumẹ yọnnu Oklunọ tọn; ni nọ hlan mi kẹdẹdi ohó towe. Angẹli lọ sọ yì sọn ede” (LUKU 1:38).

Fidepope matin to Owé Wiwé lẹ mẹ he dọhó dọ, mí ganjẹdo jọmiọn Malia tọn po lẹblanu Josẹfu tọn po ji gba. Nado dọ jẹagọdo linlẹn agùn Lomunu Katoliki tọn nẹ, jọmiọn Jiwheyẹwhe tọn sọawúhia mí whenuena Ohó lọ lẹzùn agbasalan bo sọ nọ̀ mí ṣẹnṣẹn (JOHANU 1:14). Ojọmiọn Jiwheyẹwhe tọn yín mimọ to Mẹfligọ̀tọ Lọsu kẹdẹ mẹ kakadoi, kẹdẹdilé yè wlán ẹn dó, dọ, “Na sọn gigọ́ etọn mẹ wẹ mí omẹ pó mọyí te, podọ ojọmiọn na ojọmiọn. Na gbọn Mọse mẹ wẹ yè ná osẹ́n omẹ, ṣigba Jesu Klisti mẹ wẹ ojọmiọn po nugbo po gbọn wá” (JOHANU 1:16-17). Podọ to pinpọ́n he mẹ, Owé Wiwé he lọ gọ́na kunnudidè hézéhézé de.

Ovi lọ ma gbọjẹ to akọ́nnu Malia tọn, kavi to awà etọn lẹ mẹ kẹdẹdilé yè nọ dè do núdidè lẹ kavi fọto lẹ go dó gba, ṣigba kẹdẹdilé e yín winwlán dó, dọ, to akọ́nnu Otọ́ tọn. “Mẹde ma mọ Jiwheyẹwhe gbèdé; Ovi dètọ́n dopo akàn lọ, he ko tin akọ́nnu Otọ́ tọn, ewọ lọ wẹ do é hia” (JOHANU 1:18). Fọto helẹ pó he to didohia onọ Malia lọ po ovi Jesu lọ po, tọ́nsọn dòdónu Kosi lẹ tọn mẹ, yé to didohia jinukun yẹwhe-sunnu lẹ tọn po yẹwhe-yọnnu lẹ tọn po. Yé yín sọdodovi poun wẹ. Yé yín sọdodovi he ma sọgbe gba. Oklọ he lẹ́ gbẹtọ lẹ sọn sinsẹ̀n nugbo Jiwheyẹwhe tọn mẹ do vodun sinsẹ̀n kọ̀n. Jesu ma yín sinsẹ́n donanọ sọn Malia de gba; ṣigba núzinzán he hẹn jinukun wiwé lọ wẹ, yè dọ Ohó he lẹzùn agbasalan lọ.

To owéfọ he bọdo e go lẹ mẹ, yè dọhó hlan mí dogbọn aijijẹ gbẹtọ Malia lọ tọn tọn dali. To Jùwayì godo to Jelusalẹm mẹ, gbẹtọ lẹ gọ̀yì owhé. To ojlẹ nẹ mẹ, Jesu yín yín owhè wiawemẹvi gọ̀ṣi tẹmpli mẹ. Hẹnnu etọn lẹ ma sọ dayi e go na azán susu dọ, Jesu matin to yéde gba. Kẹdẹdilé yè wlán dó, dọ, “E sọ wá jọ, to azán atọ̀ntọgbè, yé mọ ẹn to tẹmpli mẹ, é sinai to mẹplọ́ntọ lẹ ṣẹnṣẹn, é to ohó yetọn sè, bo sọ to ohókànbiọ yé” (LUKU 2:46). Nugbo avòvo Malia to ojlẹ nẹ mẹ to whenuena é mọ Ẹn, bo ma sọ payi ohó he é dọ hlan Ẹn dogbọn wọhẹ tọn dali go, dọ, “… Onọ etọn sọ dọ hlan ẹn, dọ, Ovi, etẹwutu wẹ hiẹ wà mọ hẹ mí? Pọ́n, otọ́ towe po yẹn po ko to dindin we pé po awubla po” (LUKU 2:48).

Gblọndo ovi Jesu lọ tọn yín wọhẹ nugbo de, dọmọ, “Ewọ sọ dọ hlan yé, dọ, etẹwutu wẹ mì to dindin mi pé? Mì ma yọ́nẹn dọ yẹn ma sọgan nọ ma tin to azọ́n Otọ́ ṣie tọn kọ̀n” (LUKU 2:49). To nugbo de mẹ, É ma dlẹn alọ do Josẹfu taidi otọ́ etọn gba, ṣigba adavo Otọ́ Etọn he tin to olọn mẹ. Podọ to enẹ godo, É hẹn hógbè Malia tọn he é zán wá hinhọ́nnu to asiko nẹ mẹ to whenuena é ylọ Josẹfu dọ Otọ́ Etọn.

Malia lọsu na ede, tindo hùdo ojọmiọn po whlẹngan Jiwheyẹwhe tọn po tọn. É nọ̀ omẹ kàntọ̀n (120) he bẹ́ yéde lẹ plidopọ́ to abò aga tọn mẹ nado mọ Gbigbọ Wiwé yí to godo he yè zé Jesu Klisti yì olọn mẹ. “Ehelẹ pó yí ayiha dopo do nọte to odẹ̀ po ovẹ̀ po mẹ, po yọnnu delẹ po, po Malia onọ Jesu tọn po, po nọvisunnu etọn lẹ po” (OWALỌ 1:14). Jẹnukọn, e sinyẹnawuna mẹmẹsunnu lẹ nado yise (JOHANU 7:3-5), ṣigba yè dọ hlan mí to godo dọ, yé tin to ṣẹnṣẹn yisenọ nugbo lẹ tọn.

To Agùn nugbo lọ mẹ, yé ma mọ núdepope he na gigo Malia gba. Malia tin to yé omẹ he hodẹ̀ po vẹ̀vivẹ po, bo to tenọpọ́n dọpọ́n túntún Gbigbọ Wiwé tọn tọn. Alọkẹyí Gbigbọ Wiwé mẹde titi tọn yín núhọakuẹ hlan whlẹngan ovi Jiwheyẹwhe tọn dopodopo, podọ yè ma dé Malia dovò sọn yé mẹ gba.

Agùn Lomunu Katoliki tọn nọ dọ, dọ, “Ovi lọ hẹn kàndai Malia tọn lẹpo ṣẹ̀”. Fie wẹ yè wlán onú mọhunkọ tọn do? Hógbè nẹ lọ yín tódidó lalonọ de. To alọwle hunwhẹ Kana tọn kọ̀n to Galili, to finẹ ovẹ́n gbòdà . “Whenuena ovẹ́n gbòdà, onọ Jesu tọn dọ hlan ẹn, dọ, yé ma tindo ovẹ́n gba. Jesu sọ dọ hlan ẹn, dọ, nawe, etẹwẹ yẹn do na wà hẹ we? Ojlẹ ṣie ma ko wá gba” (JOHANU 2:3-4). Enẹ lọ yín gblọndo titegbe de podọ nado dohia hézéhézé dọ mẹde ma tindo huhlọn nado vánnukundo É, yè dọ Malia lọsu ma tindo aṣẹ do É ji gba.

Ohónamẹ dagbe he Malia dọ hlan mẹhe to linzọ́nyí lẹ dóna yín hinhẹn do ayiha mẹ, dọ, “… onú depope é dọ hlan mì, mì wà ẹ” (JOHANU 2:5). Ehe wẹ núplọ́nmẹ titegbe de hlan gbẹtọ lẹpo. E ma yín to wẹndagbe lẹ kẹdẹ mẹ wẹ yè dọhó mẹmẹsunnu Oklunọ tọn tọn te gba, Paul lọsu sọ dlẹn alọ do yé, dọmọ, “Bé míwlẹ ma tindo huhlọn nado nọ hẹn asi he yín nọtù danpé, dilé apọsteli he pò lẹ te; di mẹmẹsunnu Oklunọ tọn lẹ, po Kefa po?” (1 KỌLINTINU 9:5). Hlan Galatianu lẹ, apọsteli wlánwé, dọmọ, “Ṣigba yẹn ma mọ omẹ depope to apọsteli devo lẹ, adavo Jakọbu nọvisunnu Oklunọ tọn” (GALATIA 1:19). E yín onú jonọ de, ṣigba nugbo wẹ dọ, oyín Malia tọn ma yín mimọ to Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ hú wẹndagbe ẹnẹlẹ po Owé OWALỌ 2 tọn mẹ po to whenuena yé mọ Gbigbọ Wiwé yí. Yisenọ he yí Biblu sè lẹ yín homẹhunnọ nugbo dọ Malia ko wàzọ́n he Jiwheyẹwhe ko dè é na. Yisenọ tintan lẹ ma tindo gbigbọ boṣiọ sinsẹ̀n gba, ṣigba yé tindo Gbigbọ Wiwé bo sọ nọ ná pipa lẹpo hlan Jiwheyẹwhe, yè dọ Mẹdatọ lọ, e ma yín hlan núdidá de gba.

Otànhówlántọ O. Markmann, Irrtumer der katholischen Kirche, pg. 48-50, wlán dọ, “owhè kanwe-kò donu ṣinawetọ godo wẹ sinsẹ̀n bibasi hlan Malia yín núwiwà he ma tin to Biblu mẹ ṣẹ̀ sọn whenẹnu. Sọn owhè kanwe-kò donu wiawetọ mẹ wẹ yé ko ṣẹ̀ Ave Malia hia ji to odẹ̀hiho yetọn mẹ. Sọn owhè fọtọ́n-kantọ̀n-kò (1140) mẹ wẹ yè ṣẹ̀ hunwhẹ he yè ylọ dọ ‘Malia he ma tindo mọdọ’ tọn wà ji. Sọn owhè kanwe-kò wiawetọ lọ mẹ wẹ yè ṣẹ̀ ṣapelẹ hia ji to odẹ̀hiho yetọn lẹ mẹ. To oglọ Malia tọn agùn Katoliki tọn jlo nado dùale ogbẹ̀ lọ blébú tọn hlan ede. Enẹwutu wẹ sinsẹ̀n bibasi hlan Malia yín núhuhlọnnọ to otòwhàn awetọ godo”.

Mí dóna tindo wuntuntun to vogbingbọn he tin to onú he yé plọ́n lẹ mẹ, podọ to wiwà mẹ nado mọdona e yín Gbigbọ Wiwé wẹ kavi gbigbọ agọjẹdo-Klistigotọ lọ wẹ to azọ́n lẹ wà. Yè dóna táhinhọ́n do e ji hézéhézé dọ, Malia he yín didohia to Owé Wiwé mẹ yín pọ́ndego yise mítọn tọn. Yè dọ gbọn ewọ tọn dali dọ, “Donanọ wẹ ewọ he yise; na didi onú he yè dọ hlan ẹn sọn Oklunọ delẹ tọn na tin finẹ wutu” (LUKU 1:45). Mọdopolọ wẹ hlan mí omẹ pó. Mí dóna dóyise to pagbè Jiwheyẹwhe tọn he É ná mí lẹpo mẹ. Enẹ lọ kẹdẹ mẹ wẹ mí tindo jlọjẹ te nado mọ ṣiṣẹ̀ yetọn. Mí omẹ pó dóna dọ kẹdẹdilé é dọ dó, dọ: “Pọ́n afànumẹ yọnnu Oklunọ tọn; ni nọ̀ hlan mì kẹdẹdi ohó towe. Angẹli lọ sọ yì sọn ede” (LUKU 1:38). Malia Biblu mẹ tọn gbọnvo mlẹnmlẹn do Malia he yè yí do basi yẹwhe Mawunọ to owhè fowe-gbàn-nukun-dopotọ (431) mẹ to opli Kọnsil Efesu lẹ tọn mẹ.

Mí tindo ojlo nado pọ́n hlan Malia jijọdagbenọ bo sọ mọ hlan nuhe Jiwheyẹwhe wà gbọn ewọ dali, podọ to alọ devo mẹ nuhe gbẹtọ lẹ yì I do basi. Miliami he yè nọ ylọ dọ Malia, kẹdedi oyín etọn, yín awhli he to gbèji de, mẹhe dali opagbe Jiwheyẹwhe tọn gbọn yẹwhegán Isaia mẹ yín hinhẹn ṣẹ̀. “Do ayi e go, awhli de na mọhò, bo na sọ ji Visunnu de, bo na ylọ oyín etọn dọ Emmanuẹl”(ISAIA 7:14).

To tunmẹ yọ́yọ́ Biblu tọn de lẹ mẹ, ohógo “awhli to gbeji tọn” yín zinzán di “yọnnuvu”, ṣigba enẹ lọ jẹagọ do tunmẹ nugbo lọ go. To whenu nujijọ daho he lọ tọn, Malia ma yín “yọnnuvu” gba, adavo to godo. É yín awhli to gbeji de whenuena Gbigbọ ṣinọn oyẹ é ji. Awhli to gbeji yín nuwiwé de podọ ehe go yè ma do alọ. 

“Lé wẹ jiji Jesu Klisti tọn yín: whenuena yè mọ onọ etọn Malia na Josẹfu, whẹpo yé na do pli, yè mọ ẹn é mọhò gbọn Gbigbọ Wiwé mẹ”(MATIU 1:18).

Josẹfu magbe nado gbẹ́ na winyan wutu. Mí sọgan lẹn lé e sinyẹnawu nẹ do. “Whenẹnu wẹ Josẹfu asú etọn he basi gbẹtọ dódónọ ma jlo na do é hia gbangba gba, é jlo na gbẹ́ ẹ abọẹ.” É ma jlo afọ klẹnnu de gba ṣigba yín awusinyẹnnọ bo sọ magbe to whenẹnu nado gbẹ́ abọẹ. “Ṣigba le é to onú helẹ lẹnpọ́n, angẹli Oklunọ tọn sọawuhia ẹ to odlọ mẹ, bo dọmọ, Josẹfu, hiẹ ovi David tọn, a dibú nado plán Malia asì towe blo, na enẹ he to ohó etọn mẹ, Gbigbọ Wiwé si wẹ é sọn”(MATIU 1:19-20).

To ofi mí mọ hógbè tintan dọ, Malia mẹhe yín asimọdaliho Josẹfu tọn, wá lẹzùn asi etọn to godo. Yé mẹhe hia Owé Wiwé he hézéhézé na mọ dọ, Josẹfu wànú sọgbe kẹdẹdi núplọ́nmẹ he yè ná ẹn. “… é wà dolé angẹli Oklunọ tọn degbè nẹ́ dó, é sọ plán asi etọn do ede de: é ma yọ́nẹn kaka ewọ do ji ovi de: é sọ ylọ oyín etọn dọ JESU” (MATIU 1:24-25). Ohógbè he diun talala de wẹ ehe. Jiji Jesu tọn godo wẹ Josẹfu po Malia po wá biọ kọ̀ndopọ́ zinzán sunnu po yọnnu po tọn mẹ. Sọn kọ̀ndopọ́ he mẹ wẹ visunnu ẹnẹ po viyọnnu lẹ po yín jiji te, ṣigba yè ma ná sọha viyọnnu nẹlẹ tọn gba. “Bé dawe he ma wẹ ovi sunnu atinpatọ tọn? Bé onọ etọn ma wẹ yè nọ ylọ Malia? Podọ nọvisunnu etọn lẹ wẹ Jakọbu, Jose, Simọni, po Juda po. Podọ nọviyọnnu etọn lẹ, bé yé omẹ pó ma tin to mí de?” (MATIU 13:55-56). Ehe wẹ nugbo Biblu tọn. Linlẹn devo he pò lẹpo nado doyẹyigona Malia podọ nado nọ pà ẹ, núgọna onú podọ núdáwà lẹ wẹ yé.

Jẹnukọn to Owé MATIU 1:16 tọn mẹ, yè dọhó dogbọn Josẹfu tọn dali kẹdẹdi asú Malia tọn to whẹndo lẹ mẹ. Podọ dogbọn núyiwà kọ̀ndopọ́ lọ tọn dali, ehe mẹ yè ji ovi lẹ sọn, mí sọgan jlo nado tindo kunnudidè lẹ dogọ́. Wẹndagbe Malku tọn lọsu dọhó dogbọn ohó he lọ dali to MALKU 6:3 mẹ. Luku lọsu mọdona núyiwà he bo wlán dọ Onọ Etọn po mẹmẹsunnu Etọn lẹ po wá nado mọ Ẹn, “Whenẹnu wẹ onọ etọn, po mẹmẹsunnu etọn lẹ po wá ede, yé ma sọ sọgan sẹpọ́ na tẹnjinjan wutu… É sọ gblọn bo dọ hlan yé, dọ, Onọ ṣie po mẹmẹsunnu ṣie lẹ po wẹ ehelẹ he sè ohó Jiwheyẹwhe tọn bo sọ yí i wà” (LUKU 8:19-21).

Jesu ma wá nado dó kọ̀ndopọ́ hẹnnu aigba ji tọn de ayi gba, enẹwutu wẹ É ma do pọ́n hlan onọ Etọn aigbanù po visunnu etọn lẹ po gba. Ṣigba É ná yé wọhẹ he sọgbe nado dohia mẹhe ovi nugbo Jiwheyẹwhe tọn lẹ yín, yè dọ sọha yé mẹhe sè bo sọ wà do Ohó Jiwheyẹwhe tọn ji lẹ tọn.

To azán nẹlẹ mẹ, gbọdemẹ lalonọ lẹ ko tin to finẹ. Ṣogan yé ma sọgan yí ehe sọn mí si, dọ: “E sọ wá jọ, lé é dọ onú helẹ, nawe to agùndaho lọ mẹ zé ogbè etọn daga bo dọ hlan ẹn, dọ, Donanọ wẹ adọ̀ he ji we, po anọ́ he hiẹ nọ́ lẹ po. Ṣigba é dọmọ, Nugbo yéni kúkú dọmọ, donanọ wẹ yé he sè bo sọ yí i whlá” (LUKU 11:27-28). Gbedidè sinsẹ̀n tọn tẹ wẹ enẹ, ṣigba Oklunọ ná wọhẹ sinsinyẹn de podọ ehe sọgbe de to ojlẹ nẹ lọ mẹ.

Nado yì nukọn to hódọ do sinsẹ̀n bibasi hlan Malia mẹ, yè ṣaka Owé LUKU 1:28 tọn podọ to núwiwà delẹ mẹ, yè nọ tunmẹ Owé lọ jẹagọ. É dóna yín hihia dolé, dọ, “Angẹli lọ sọ wá ede, bo dọmọ, Oyínjla, hiẹ he mọ nukundagbe daho, Oklunọ tin to de we…” To kaikizu Katoliki tọn mẹ, yé nọ hia dolé, “Oyínjla Malia, mẹhe gọ́na jọmiọn, Oklunọ tin to de we”. Vogbigbọn daho de tin to ṣẹnṣẹn “mẹde mọ nukundagbe to Jiwheyẹwhe de tọn” po “mẹde ni gọ́na jọmiọn tọn po.”

Malia whẹ́n bo nọ̀gbẹ̀ di yọnnu he pò lẹpo. Whẹpo angẹli Gabliẹli do dọhó hlan ẹn, yè ko to mimọ ẹn daliho na Josẹfu, podọ to nugbo de mẹ yé ko to titò basi nado wlealọ. Mali asimọdaliho wẹ angẹli lọ dọhó hlan, dọ, “… A dibu blo, Malia, na hiẹ ko mọ nukundagbe to Jiwheyẹwhe de” (LUKU 1:30). Nugbo Malia yín awujinọ whenuena é to owẹn he lọ sè sọn wẹnzagun olọn mẹ tọn de. Whladopo dogọ́, owéfọ he to didohia dọ, e ma yín Malia wẹ gọ́na jọmiọn gba, ṣigba dilé yè wlán dó, dọ, é ko mọ nukundagbe to Jiwheyẹwhe de. Enẹwutu wẹ é do sọgan dọ, dọmọ: “Pọ́n afànumẹ yọnnu Oklunọ tọn; ni nọ hlan mi kẹdẹdi ohó towe. Angẹli lọ sọ yì sọn ede” (LUKU 1:38).

Fidepope matin to Owé Wiwé lẹ mẹ he dọhó dọ, mí ganjẹdo jọmiọn Malia tọn po lẹblanu Josẹfu tọn po ji gba. Nado dọ jẹagọdo linlẹn agùn Lomunu Katoliki tọn nẹ, jọmiọn Jiwheyẹwhe tọn sọawúhia mí whenuena Ohó lọ lẹzùn agbasalan bo sọ nọ̀ mí ṣẹnṣẹn (JOHANU 1:14). Ojọmiọn Jiwheyẹwhe tọn yín mimọ to Mẹfligọ̀tọ Lọsu kẹdẹ mẹ kakadoi, kẹdẹdilé yè wlán ẹn dó, dọ, “Na sọn gigọ́ etọn mẹ wẹ mí omẹ pó mọyí te, podọ ojọmiọn na ojọmiọn. Na gbọn Mọse mẹ wẹ yè ná osẹ́n omẹ, ṣigba Jesu Klisti mẹ wẹ ojọmiọn po nugbo po gbọn wá” (JOHANU 1:16-17). Podọ to pinpọ́n he mẹ, Owé Wiwé he lọ gọ́na kunnudidè hézéhézé de.

Ovi lọ ma gbọjẹ to akọ́nnu Malia tọn, kavi to awà etọn lẹ mẹ kẹdẹdilé yè nọ dè do núdidè lẹ kavi fọto lẹ go dó gba, ṣigba kẹdẹdilé e yín winwlán dó, dọ, to akọ́nnu Otọ́ tọn. “Mẹde ma mọ Jiwheyẹwhe gbèdé; Ovi dètọ́n dopo akàn lọ, he ko tin akọ́nnu Otọ́ tọn, ewọ lọ wẹ do é hia” (JOHANU 1:18). Fọto helẹ pó he to didohia onọ Malia lọ po ovi Jesu lọ po, tọ́nsọn dòdónu Kosi lẹ tọn mẹ, yé to didohia jinukun yẹwhe-sunnu lẹ tọn po yẹwhe-yọnnu lẹ tọn po. Yé yín sọdodovi poun wẹ. Yé yín sọdodovi he ma sọgbe gba. Oklọ he lẹ́ gbẹtọ lẹ sọn sinsẹ̀n nugbo Jiwheyẹwhe tọn mẹ do vodun sinsẹ̀n kọ̀n. Jesu ma yín sinsẹ́n donanọ sọn Malia de gba; ṣigba núzinzán he hẹn jinukun wiwé lọ wẹ, yè dọ Ohó he lẹzùn agbasalan lọ.

To owéfọ he bọdo e go lẹ mẹ, yè dọhó hlan mí dogbọn aijijẹ gbẹtọ Malia lọ tọn tọn dali. To Jùwayì godo to Jelusalẹm mẹ, gbẹtọ lẹ gọ̀yì owhé. To ojlẹ nẹ mẹ, Jesu yín yín owhè wiawemẹvi gọ̀ṣi tẹmpli mẹ. Hẹnnu etọn lẹ ma sọ dayi e go na azán susu dọ, Jesu matin to yéde gba. Kẹdẹdilé yè wlán dó, dọ, “E sọ wá jọ, to azán atọ̀ntọgbè, yé mọ ẹn to tẹmpli mẹ, é sinai to mẹplọ́ntọ lẹ ṣẹnṣẹn, é to ohó yetọn sè, bo sọ to ohókànbiọ yé” (LUKU 2:46). Nugbo avòvo Malia to ojlẹ nẹ mẹ to whenuena é mọ Ẹn, bo ma sọ payi ohó he é dọ hlan Ẹn dogbọn wọhẹ tọn dali go, dọ, “… Onọ etọn sọ dọ hlan ẹn, dọ, Ovi, etẹwutu wẹ hiẹ wà mọ hẹ mí? Pọ́n, otọ́ towe po yẹn po ko to dindin we pé po awubla po” (LUKU 2:48).

Gblọndo ovi Jesu lọ tọn yín wọhẹ nugbo de, dọmọ, “Ewọ sọ dọ hlan yé, dọ, etẹwutu wẹ mì to dindin mi pé? Mì ma yọ́nẹn dọ yẹn ma sọgan nọ ma tin to azọ́n Otọ́ ṣie tọn kọ̀n” (LUKU 2:49). To nugbo de mẹ, É ma dlẹn alọ do Josẹfu taidi otọ́ etọn gba, ṣigba adavo Otọ́ Etọn he tin to olọn mẹ. Podọ to enẹ godo, É hẹn hógbè Malia tọn he é zán wá hinhọ́nnu to asiko nẹ mẹ to whenuena é ylọ Josẹfu dọ Otọ́ Etọn.

Malia lọsu na ede, tindo hùdo ojọmiọn po whlẹngan Jiwheyẹwhe tọn po tọn. É nọ̀ omẹ kàntọ̀n (120) he bẹ́ yéde lẹ plidopọ́ to abò aga tọn mẹ nado mọ Gbigbọ Wiwé yí to godo he yè zé Jesu Klisti yì olọn mẹ. “Ehelẹ pó yí ayiha dopo do nọte to odẹ̀ po ovẹ̀ po mẹ, po yọnnu delẹ po, po Malia onọ Jesu tọn po, po nọvisunnu etọn lẹ po” (OWALỌ 1:14). Jẹnukọn, e sinyẹnawuna mẹmẹsunnu lẹ nado yise (JOHANU 7:3-5), ṣigba yè dọ hlan mí to godo dọ, yé tin to ṣẹnṣẹn yisenọ nugbo lẹ tọn.

To Agùn nugbo lọ mẹ, yé ma mọ núdepope he na gigo Malia gba. Malia tin to yé omẹ he hodẹ̀ po vẹ̀vivẹ po, bo to tenọpọ́n dọpọ́n túntún Gbigbọ Wiwé tọn tọn. Alọkẹyí Gbigbọ Wiwé mẹde titi tọn yín núhọakuẹ hlan whlẹngan ovi Jiwheyẹwhe tọn dopodopo, podọ yè ma dé Malia dovò sọn yé mẹ gba.

Agùn Lomunu Katoliki tọn nọ dọ, dọ, “Ovi lọ hẹn kàndai Malia tọn lẹpo ṣẹ̀”. Fie wẹ yè wlán onú mọhunkọ tọn do? Hógbè nẹ lọ yín tódidó lalonọ de. To alọwle hunwhẹ Kana tọn kọ̀n to Galili, to finẹ ovẹ́n gbòdà . “Whenuena ovẹ́n gbòdà, onọ Jesu tọn dọ hlan ẹn, dọ, yé ma tindo ovẹ́n gba. Jesu sọ dọ hlan ẹn, dọ, nawe, etẹwẹ yẹn do na wà hẹ we? Ojlẹ ṣie ma ko wá gba” (JOHANU 2:3-4). Enẹ lọ yín gblọndo titegbe de podọ nado dohia hézéhézé dọ mẹde ma tindo huhlọn nado vánnukundo É, yè dọ Malia lọsu ma tindo aṣẹ do É ji gba.

Ohónamẹ dagbe he Malia dọ hlan mẹhe to linzọ́nyí lẹ dóna yín hinhẹn do ayiha mẹ, dọ, “… onú depope é dọ hlan mì, mì wà ẹ” (JOHANU 2:5). Ehe wẹ núplọ́nmẹ titegbe de hlan gbẹtọ lẹpo. E ma yín to wẹndagbe lẹ kẹdẹ mẹ wẹ yè dọhó mẹmẹsunnu Oklunọ tọn tọn te gba, Paul lọsu sọ dlẹn alọ do yé, dọmọ, “Bé míwlẹ ma tindo huhlọn nado nọ hẹn asi he yín nọtù danpé, dilé apọsteli he pò lẹ te; di mẹmẹsunnu Oklunọ tọn lẹ, po Kefa po?” (1 KỌLINTINU 9:5). Hlan Galatianu lẹ, apọsteli wlánwé, dọmọ, “Ṣigba yẹn ma mọ omẹ depope to apọsteli devo lẹ, adavo Jakọbu nọvisunnu Oklunọ tọn” (GALATIA 1:19). E yín onú jonọ de, ṣigba nugbo wẹ dọ, oyín Malia tọn ma yín mimọ to Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ hú wẹndagbe ẹnẹlẹ po Owé OWALỌ 2 tọn mẹ po to whenuena yé mọ Gbigbọ Wiwé yí. Yisenọ he yí Biblu sè lẹ yín homẹhunnọ nugbo dọ Malia ko wàzọ́n he Jiwheyẹwhe ko dè é na. Yisenọ tintan lẹ ma tindo gbigbọ boṣiọ sinsẹ̀n gba, ṣigba yé tindo Gbigbọ Wiwé bo sọ nọ ná pipa lẹpo hlan Jiwheyẹwhe, yè dọ Mẹdatọ lọ, e ma yín hlan núdidá de gba.

Otànhówlántọ O. Markmann, Irrtumer der katholischen Kirche, pg. 48-50, wlán dọ, “owhè kanwe-kò donu ṣinawetọ godo wẹ sinsẹ̀n bibasi hlan Malia yín núwiwà he ma tin to Biblu mẹ ṣẹ̀ sọn whenẹnu. Sọn owhè kanwe-kò donu wiawetọ mẹ wẹ yé ko ṣẹ̀ Ave Malia hia ji to odẹ̀hiho yetọn mẹ. Sọn owhè fọtọ́n-kantọ̀n-kò (1140) mẹ wẹ yè ṣẹ̀ hunwhẹ he yè ylọ dọ ‘Malia he ma tindo mọdọ’ tọn wà ji. Sọn owhè kanwe-kò wiawetọ lọ mẹ wẹ yè ṣẹ̀ ṣapelẹ hia ji to odẹ̀hiho yetọn lẹ mẹ. To oglọ Malia tọn agùn Katoliki tọn jlo nado dùale ogbẹ̀ lọ blébú tọn hlan ede. Enẹwutu wẹ sinsẹ̀n bibasi hlan Malia yín núhuhlọnnọ to otòwhàn awetọ godo”.

Mí dóna tindo wuntuntun to vogbingbọn he tin to onú he yé plọ́n lẹ mẹ, podọ to wiwà mẹ nado mọdona e yín Gbigbọ Wiwé wẹ kavi gbigbọ agọjẹdo-Klistigotọ lọ wẹ to azọ́n lẹ wà. Yè dóna táhinhọ́n do e ji hézéhézé dọ, Malia he yín didohia to Owé Wiwé mẹ yín pọ́ndego yise mítọn tọn. Yè dọ gbọn ewọ tọn dali dọ, “Donanọ wẹ ewọ he yise; na didi onú he yè dọ hlan ẹn sọn Oklunọ delẹ tọn na tin finẹ wutu” (LUKU 1:45). Mọdopolọ wẹ hlan mí omẹ pó. Mí dóna dóyise to pagbè Jiwheyẹwhe tọn he É ná mí lẹpo mẹ. Enẹ lọ kẹdẹ mẹ wẹ mí tindo jlọjẹ te nado mọ ṣiṣẹ̀ yetọn. Mí omẹ pó dóna dọ kẹdẹdilé é dọ dó, dọ: “Pọ́n afànumẹ yọnnu Oklunọ tọn; ni nọ̀ hlan mì kẹdẹdi ohó towe. Angẹli lọ sọ yì sọn ede” (LUKU 1:38). Malia Biblu mẹ tọn gbọnvo mlẹnmlẹn do Malia he yè yí do basi yẹwhe Mawunọ to owhè fowe-gbàn-nukun-dopotọ (431) mẹ to opli Kọnsil Efesu lẹ tọn mẹ.