Sọn ota 13 jẹ 19 tọn mẹ, mí mọ ohia he yè ko dọhó yetọn dote to Owé Daniẹli tọn mẹ bo sọ yín zinzán na whenu dọdai tọn lẹ tọn. Nado mọdona dagbedagbe, mí na dọhó kleun de do núhe yè dohia hlan ẹn lẹ go.

Do ayi e go, é mọ ahọludù aihọn tọn ẹnẹ he bọ do yénọzo lẹ go to ninọ̀mẹ boṣiọ he tindo agàn whẹkan vòvo donu ẹnẹ tọn de (DANIẸLI 2). Ewọ wẹ yè sọ ná tadèna apájlẹ he é mọ lọ tọn. E sọ to mọdopolọ yín kakajẹ egbé, yèdọ kẹdẹdi to whenẹnu. Jiwheyẹwhe He mọdona onú popo nọ do aṣli Etọn lẹ hia hlan devi Etọn, yẹwhegán lẹ. “Daniẹli sọ gblọn to ahọlu nukọn, bo dọmọ, Aṣli he ahọlu ko biọ, omẹ núyọ́nẹntọ lẹ, afinọnnọ lẹ, nújlẹtọ lẹ, kavi odọṣẹnọ lẹ ma tlẹ sọgan dohia hlan ahọlu gba. Ṣigba Jiwheyẹwhe de tin to olọn mẹ he nọ dè aṣli lẹ hia …” (DANIẸLI 2:27-28).

To ota 7 mẹ, yẹwhegán Daniẹli mọ nukọnyìyì ahọludù aihọn tọn ẹnẹ lẹ tọn kaka jẹ opòdo ojlẹ he lọ tọn. Ewọ pọ́n hlan dilé jẹhọn agósú ẹnẹ olọn tọn lẹ tọn to ohù daho lọ wlú jẹgbonu dó, ehe mẹ gbékanlin ẹnẹ tọ́njẹgbonu sọn wá. To ogbè ohia tọn podọ dọdai tọn mẹ, mí to ohódọ to ofi do ohù gbẹtọ po akọta lẹ tọn po go. Enẹwutu, sọn aliho he tin to olọn glọ́ lẹpo mẹ, yè wlú akọta lẹ po gbékanlin vòvo ẹnẹ helẹ pó, yèdọ ehe ohia yetọn tùnmẹ dọ ahọludù aihọn tọn ẹnẹ he bọ do yénọzo lẹ go sọawúhia jẹgbonu. Kaka jẹ egbé lọsu, akọta lẹ nọ zán ohia gbékanlin helẹ tọn kẹdẹdi ohia otò yetọn lẹ tọn dilé yè ko yín didohia hlan yẹwhegán lọ dó.

“Gbékanlin daho helẹ, he yín ẹnẹ, ahọlu ẹnẹ wẹ, he na fọ́n sọn aigba lọ mẹ… Gbékanlin lọ na yín ahọlu ẹnẹtọ de to aigba ji, he na yín hùnkọ devo de sọn ahọludù lẹpo mẹ…” (DANIẸLI 7:17, 23).

Kẹdẹdi Owé DANIẸLI 2 po 7 po tọn, mí sọgan hodo nukọnyìyì otànhó lọ tọn. Na dopolọ wẹ ahọludù he yè dohia to Owé DANIẸLI 2:31-43 tọn po 7:1-7 tọn po mẹ lẹ. Ahọludù tintan lọ yín didohia di kinnikinni de, he tindo awà awe di akùn de. Ehe lọ to didohia dọ huhlọn daho ahọludù he lọ tọn he tọ́nsọn aga aigba tọn, gbawhàn ahọludù he pò lẹpo tọn. Awà etọn awelẹ nọtena kọ̀ndopọ́ ahọludù Asilia po Babilọni po tọn. Podọ dopodopo ahọludù lẹ lọ tọn yín didohia gbọn nukọntọ yetọn lẹ dali. Enẹwutu, yè do huhlọn gbékanlin lọ tọn hia to ote di dawe he nọte to afọ awelẹ ji de. Podọ ahọludù tintan Owé DANIẸLI 7:4 mẹ tọn yín jijlẹ do ota sika tọn de go to Owé DANIẸLI 2:38 tọn mẹ.

Ahọludù awetọ lọ yín didohia gbọn béali de dali po adàjahú atọ̀n po to onù etọn mẹ (DANIẸLI 7:5). Ehe lọ wẹ ahọludù Mẹdi po Pẹsia po tọn he và ahọludù Asilia po Babilọni po tọn súdo. Yè do aṣẹpatọ lọ hia po adàjahú atọ̀n po to onù etọn mẹ. Do ayi e go, ewọ gbawhàn otò huhlọnnọ daho atọ̀n tọn to azán etọn lẹ mẹ: Babilọni, Lydia po Egipti po. Ahọludù awetọ lọ yín didohia po akọ́nnú fataka tọn po to boṣiọ lọ mẹ to Owé DANIẸLI 2:39 tọn mẹ.

Gbékanlin atọ̀ntọ lọ yín didohia gbọn gbépọ de dali, ehe tindo awà ẹnẹ po ota ẹnẹ po. Ehe lọ nọtena Alẹsandu Daho lọ. Ewọ wẹ và ahọludù Mẹdi po Pẹsia po tọn súdo, bo sọ hẹn aṣẹpipa etọn gblóada gbọn gbéta he tin to olọn glọ́ lẹpo dali. Ota ẹnẹ lẹ lọ to didohia dọ, yè na má ahọludù Glẹki tọn he do donu ẹnẹ. Podọ ahọludù atọ̀ntọ afọ 6 lọ tọn to ogànvệ dohia to boṣiọ lọ mẹ to Owé DANIẸLI 2:39 tọn mẹ.

Dinvie, mí na dọhó titegbe do ahọludù aihọn tọn ẹnẹtọ he tin kaka jẹ opòdo lọ ji.

“To ehe godo yẹn sọ mọ to númimọ ozánmẹ tọn lẹ mẹ, bo dayi e go gbékanlin ẹnẹtọ de, kanylantọ bo dobu bo sọ dóhuhlọn gbahugbahu; e sọ tindo ogànyũdú daho lẹ; e vàsúdo bo sọ gbà do flinflin, bo sọ yí afọ etọn lẹ do zín pipòtọ dai : e sọ yín hunkọhunkọ sọn gbékanlin he tin to ewọ nukọn lẹpo mẹ; e sọ tindo azò ao” (DANIẸLI 7:7).

Do ayi e go, owéwinwlán he lọ to didohia okò po okọ́ po sọn boṣiọ he tin to Owé DANIẸLI 2:40-43 tọn mẹ. To Owé DANIẸLI 7:8 tọn mẹ, yè dọ hlan mí dọ, ajiji wẹ azò de sọawúhia bo sọ wẹ́n azò atọ̀n tintan lẹ sọn ota lọ go. Ṣigba ehe lọ tindo nukun lẹ taidi sunnu de bo sọ nọ dọ onú daho lẹ. Podọ azò he lọ na zánnùdo Jiwheyẹwhe go bo nasọ dohomẹkẹn omẹ wiwé lẹ kaka jẹ whenuena Oklunọ na zé ofìn whẹ̀dida tọn dai (DANIẸLI 7:20-25).

To apájlẹ he lọ mẹ, ahọludù aihọn tọn ẹnẹlẹ yín didohia gbọn ogàn alọpãlọpa lẹ he yín ehelẹ dali: sika, fataka, ogànyũ po okò po. Afọ awe he tin to agbasa boṣiọ he lọ tọn go lẹ to Whèzẹtẹn po Whèyìhọ̀ po dohia to ninọ̀mẹ etọn godogodo tọn lọ mẹ. Afọvi etọn ao lẹ yín apáde afọ awelẹ tọn, enẹwutu opòdo Whèzẹtẹn po Whèyìhọ̀ Elopianu lẹ tọn po na yín otò Elopia tọn he yè kọ̀ndopọ́. Podọ afọ lẹ lọ po afọvi lẹ lọ po dọhó do ninọ̀mẹ godogodo tọn lọ ji bọ yé ma sọ yín azọ́nwànú dopolọ tọn, ṣigba yè dọ̀n okò po okọ́ po dopọ́. Dinvie, to opòdo ojlẹ he lọ tọn, kọ̀ndopọ́ núzinzán awe he gbọnvo mlẹnmlẹn helẹ tọn na sọawúhia.

Yè dohia hlan yẹwhegán lọ, yèdọ sinsinyẹn ogànyũ lọ tọn sọn azọ́nwhé he nọ basi ogàn he tin to otò Whèyìhọ̀ tọn lẹ mẹ podọ ga dogbọn bibọ̀ okò tọn dali to Whèzẹtẹn otò Elopianu lẹ tọn mẹ. Podọ to homẹkẹn vovo mẹ, yé dóna dọ́n yédelẹ dopọ́ kẹdẹdi númimọ asiko godogodo lọ tọn tọn, ṣigba bọ yé ma nasọ biọ yédelẹ mẹ gba. Ṣigba yé na basi dopoyínyín he yè ko dọ hlan asiko godo tọn he lọ. Awhànpa godo mẹ tọn politikinọ lẹ tọn ma yín de to azọ́nwànú lọ mẹ gba, na e ma whẹ́n to ninọ̀mẹ jọwamọ de tọn mẹ wutu, ṣigba e sọawúhia gbọn hódidọ dali.

Huhlọn aihọn tọn godo tọn he lọ na yín vivàsúdo ajiji kẹdẹdilé yè dohia dó to ohónámẹ Jiwheyẹwhe tọn mẹ, na e na yín máhẹtọ to awhàn daho godo tọn he na pannukọn Islaẹli mẹ. Enẹ lọ wẹ Daniẹli dohia dólé, dọ, “Hiẹ to mimọ kaka bọ yè do sán zannu matin alọ lẹ de jẹgbonu, he hò boṣiọ lọ to afọ etọn he tin sọn ogànyũ po okò po mẹ lẹ ji, bo sọ gbà yé do flinflin… podọ zannu he hò boṣiọ lọ sọ lẹzùn osé daho de, bo sọ gọ́ aigba lọ pete” (DANIẸLI 2:34-35).

Do ayi e go, Klisti wẹ osé he lọ, dilé Owéfọ Biblu tọn susu to hinhẹnṣẹ̀ dó (ISAIA 8:14; ZEKALIA 3:9; PSALM 118:22; MATIU 21:42; 1 PITA 2:4).

“Do ayi e go, yè zé zannu gángán họ̀lọnglọnẹn tọn, ṣinṣinyan, akuẹgegenu dai to Ziọni mẹ: Mẹdepope he yí I sè ma na mọ winyan” (1 PITA 2:6).

“Mẹdepope he jai jẹ ozannu nẹ ji, na yín gbigbà do flinflin; ṣigba mẹdepope he ji e jai jẹ, e na vúnvún in di kọgudu” (LUKU 20:18).

Kẹdẹdi Owé ZEKALIA 3:9 tọn, nukun ṣinawe tin to osé gbẹ̀te he lọ ji. Osọha ṣinawetọ lọ do Yẹwheyínyín Etọn hia. To Owé Daniẹli tọn mẹ, mí ma mọ Ẹn di osé họ̀lọnglọnẹn Agùn lọ tọn tọn gba, adavo di osé he gbà bo sọ hò ahọludù lẹ lọ po kẹ̀ntọ Islaẹli tọn lọ po.

Osó he ji zannu lọ na tọ́nsọn dọhó do Jiwheyẹwheyínyín he madopòdo go, yèdọ fie Ovi lọ jẹgbonu sọn wá bo nasọ gọ̀do finẹ lọ to whenuena titò whlẹngan Jiwheyẹwhe tọn lọ tọn ko wá pipé mẹ. Podọ na Oklunọ lọ tọn Ewọ na gọ́ aigba lẹpo ji, bọ Jiwheyẹwhe nasọ yín popo to popo mẹ. Enẹwutu, pslamwlántọ dawhá ogbè lélé, dọmọ, “Yẹn na zé nukun ṣie lẹ daga hlan osó lẹ lọ. Fie alọgọ ṣie na gbọn wá?” (PSALM 121:1). Ewọ Omẹ He na yín alọgọ Islaẹli tọn bo nasọ hòavùn godo tọn lọ na yé. Ewọ nasọ tọ́njẹgbonu to awhàngbigba mẹ.

Kẹdẹdilé yè ko dọdai jẹnukọn to dọdai Owé Wiwé lẹ tọn mẹ dó, Ahọludù Jiwheyẹwhe tọn na ṣẹ̀ to aigba ji to whenẹnu. “Podọ to azán ahọlu nẹlẹ tọn lẹ mẹ wẹ Jiwheyẹwhe olọn tọn na zé ahọludù de daga, he ma na yín vivà gbèdé, mọ yè ma na jo ahọludù etọn dai hlan gbẹtọ devo lẹ gba; ṣigba é na gbà ahọludù do flinflin bo sú ahọludù he lẹpo do, ewọ bo nasọ nọte kakadoi” (DANIẸLI 2:44).

Ota ṣinawe kanlin lọ tọn he tọ́njẹgbonu sọn ohù mẹ wá

To Owé OSỌHIA 13 tọn mẹ, yè ma dọhó do ahọludù atọ̀n tintan he Daniẹli mọ lẹ go gba, na yé ko lẹzùn otànhó dote wutu. To opòdo azán lẹ tọn, yè dọhó hlan mí dogbọn ahọludù godogodo tọn lọ dali, yèdọ ehe yín Ahọludù Lomunu lẹ tọn. Na e ko yín didohia kẹdẹdi kanlin he tindo ota ṣinawe po azò ao po. Mì do ayi e go dagbedagbe dọ, kanlin he lọ tin jijlẹ do Satani go, ehe yín dlagọni vệ he tindo ota ṣinawe po azò ao po (OSỌHIA 12:3). Ahọvi aihọn he lọ tọn lẹ nọ zán huhlọn daho etọn gbọn gbẹtọ agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ mẹ bo nasọ yí aṣẹpipa do aigba ji. “Kanlin he yẹn mọ lọ taidi opọ̀, afọ etọn sọ di afọ béali tọn, onù etọn etọn taidi onù kinnikinni tọn; dlagọni lọ sọ ná huhlọn etọn ẹn, po aisinnú etọn po, po aṣẹ daho po” (OSỌHIA 13:2). Núhe mí mọ to ofi wẹ yín huhlọn aihọn tọn he yín zinzán po aṣẹpipa de po sọn “ofìn” de ji.

Dinvie, eyín mẹde hia dogbọn ota ṣinawe po azò ao po tọn dali, Bibluplọ́nmẹtọ susu nọ lẹn dọ otòdaho ṣinawe kavi otò dèdovo ao wẹ. Yé ma lẹnnú yì nukọn gba, enẹ wẹ nadọ dọ, gbékanlin lọ ma yín bibasi po ota po po azò lẹ po kẹdẹ gba. Eyín yé tlẹ yín otòdaho ṣinawe kavi azò ao, kavi wiawe, kavi oko, kavi otòdaho gbàntọ́n, yé ma yín azọ́nwànú depope gba. Onú vivẹ lọ wẹ yín dọ, to Otòdaho Elopia he Kọ̀n yédelẹ dopọ́ mẹ, wẹ ota ṣinawe he na plánmẹ po azò ao lẹ he lẹ́do yé lẹ po.

Do ayi e go hézéhézé dọ, yè ma dọhó do ota ṣinawe lẹ lọ go to kọ̀ndopọ́ mẹ hẹ zinzán huhlọn he lọ tọn sọn aisintẹn de ji gba. Yé ma dọhó do yé go di awugblenanọ de gba, mọ yé ma sọ dlẹnalọdo yé di to nukọnyìyì azọ̀nhẹngbọ tọn mẹ gba. Enẹwutu, mí to hódọ do plántọ otò he ota etọn lọ yín ahọludù Lomunu tọn he yè húnú hlan okú. “Yẹn sọ mọ dopo to ota etọn lẹ mẹ di yè húnú hlan okú: alán etọn hlan okú ko kúata; …” (OSỌHIA 13:3). Do ayi e go, ota dopo gẽ wẹ yè dlẹnalọdo, ehe yè húnú, ṣigba alán etọn hlan okú he ko kúata. Enẹwutu, mí dóna pọ́n hlan otànhó lọ mẹ. Na akọta dopo gẽ wẹ pò, ehe tindo jlọjẹ ogányínyín tọn nado yín yiylọ dọ, “Ahọludù Lomunu lẹ tọn Wiwé lọ sọn Akọta Jammanu tọn mẹ”. Kẹdẹdi ṣiṣẹ̀ otànhó tọn, ahọlu he paṣẹna Jammanu lẹ po Lomunu lẹ po podọ papa Jammanu po Lomunu po tọn lẹ ko tin dai. Enẹwutu, yè ko dè Jamma nado yín ota he na yín plántọ Kọ̀ndopọ́ otò Elopia tọn lẹ tọn. Ewọ wẹ otò huhlọnnọ to ajọ́wiwà mẹ bo sọ yín sùsù talala to osọha mẹ gbọn otò dahodaho he tin to otò Kọ̀ndopọ́ Elopianu lẹ tọn lẹ mẹ tọn dali. Mọwẹ omẹ de sọgan mọdona núhe wutu nukọnyìyì to dopoyínyín otò Jamma tọn tọn godo, kẹdẹdilé Núyiwà Lomunu lẹ tọn ko jo ede nado yín “ayiha otò Elopia tọn tọn”, nado wàzọ́n dèdovo he sọgbè de. Yè ko tahinhọ́n do azọ́n dèdovo he lọ ji gbọn huhlọn whenu aihọn he lẹpo tọn dali, ehe yín otò Amẹlika tọn, bo sọ sọgbè po dọdai Biblu tọn po. Dinvie, otò Jamma tọn he tindo kọmẹnu susu talala de, yín didohia, podọ odènù etọn lẹ tin pannukọn otò Whèyìhọ̀ Elopianu tọn lẹ tọn. Ewọ ko yín didè gbọn núdodindin aihọn lọ tọn po politki tọn po dali nado yín okàn ṣiṣa tọn to ṣẹnṣẹn otò Whèzẹtẹn po otò Whèyìhọ̀ Elopianu tọn lẹ tọn po.

Dinvie, ohógbè he yín “Alán ohi tọn” (OSỌHIA 13:14) tindo tùnmẹ titegbe de. Do ayi e go, ehe lọ sọawúhia gbọn Ohi Gbigbọ tọn lọ dali – yèdọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn (EFESUNU 6:17) he dá hú ohi nùawenọ (HEBLU 4:12). Yè dọ hlan mí dọ e yín núpaṣamẹ de na aihọn lẹpo dogbọn okúata “alán he yè húnú hlan okú” he lọ tọn dali. To azán Núvọjladó tọn lẹ mẹ, Ohi Gbigbọ tọn he yín Ohó Jiwheyẹwhe tọn he yè dọ lọ, yín hinhẹn po huhlọn po talala. Kẹdẹdi gblọndo de, agùn aṣẹpipa tọn to pinplán otò he lọ tọn mẹ jiya alán hlan okú tọn de. Podọ kinklán agùn tọn sọawúhia gbọn Núvọjladó dali. To awhàn aihọn lẹpo tọn awetọ godo, otò dopo he lọ sọ tindo dọpọ́n kinklán awetọ de tọn, ehe yín politiki tọn de, podọ mọwẹ yè má otò Elopianu lẹ tọn do Whèzẹtẹn po Whèyìhọ̀ po dó, kẹdẹdi lé ninọ̀mẹ lọ ko te dai, yèdọ to whenuena e yín mimá dó to gblagbla Plọtẹstan po Katoliki po tọn mẹ.

Bé mẹnu wẹ na ko lẹn dọ enẹ lọ na jọ̀ to dinvie, dọ, núhe Otògán Amẹlika tọn he yè nọ ylọ, Mẹdaho Hlonaldi Hligan biọ to owhèsùn ṣidopotọ, owhè fọtọ́n-fẹnẹ e lán kẹ̀nnẹ-koatọ́nnukun-awetọ (1987) mẹ to dla otò Bẹlin tọn pọ́n? To teninọ to finẹ mẹ, é pọ́n hlan bo sọ sú “Họ̀ngbo Blandẹnbọlgi tọn” he yín ohia mimá dinvie tọn lọ tọn to ṣẹnṣẹn otò Whèzẹntẹn tọn po otò Whèyìhọ̀ tọn po, whenẹnu wẹ é dọmọ, “Mẹdaho Gọlabaṣẹvi è, hùn ohọ̀n he lọ, bo sọ họ́ adó he lọ gbidigbidi”! Owhè awe dogọ́, hùnhùn “Họ̀ngbo Blandẹnbọlgi tọn” po “hihọ́ adó lọ tọn” po lẹzùn nújijọ̀ vivẹ titegbe de to ojlẹ dinvie tọn lẹ mẹ. Podọ to dinzãn de, núhe Willy Blandti tọn dọ na wá ṣiṣẹ̀ mẹ, dọ, “Dinvie wẹ núhe tin to kọ̀ndopọ́ mẹ lẹ na whẹ́n to kọ̀ndopọ́ mẹ”. Enẹ lọ tin hlan otò Jamma tọn po otò Elopia tọn lẹpo po.

Do ayi e go, dopoyínyín Jamma tọn to kọ̀ndopọ́ mẹ po dopoyínyín otò Elopia tọn po, podọ ga hẹ yinyọ́n agùn Katoliki tọn gbọn Plọtẹstannọ lẹ dali wẹ na yín ṣiṣẹ̀ dọdai Biblu tọn to ojlẹ godo tọn mẹ. Enẹwutu, kinklán lọ na dóalọte, bọ alán he yè húnú hlan okú ko kúata, whenẹnu wẹ onú lẹpo na whẹ́n to kọ̀ndopọ́ mẹ, yínyín politiki tọn kavi sinsẹ̀n tọn. Yé he yín ahọludù Lomunu tọn lẹpo ko yín dopo, podọ to enẹ mẹ, huhlọn aihọn lẹpo tọn ko fọ́nṣite to nukun mítọn lẹ mẹ, yèdọ Dopoyínyín Elopianu lẹ tọn. E ko dablado aihọn lẹpo bo sọ yín pinpọ́n to ninọ̀mẹ paṣapaṣa de mẹ dọ nawẹ e ya dólé! Taidi ozán lọ pete bọ onú popo sọ gbọnvo. Nukọnyìyì dopoyínyín lọ tọn yawu howezun to ninọ̀mẹ politiki tọn po sinsẹ̀n tọn po mẹ. Awhàngbigba wẹ e yín to owhè kanwe-kò donu kòtọ mẹ, to whenuena aihọn Katoliki tọn gbawhàn dopoyínyín aihọn lẹpo tọn to owhè fọtọ́n-fẹnẹ e lán kẹ̀nnẹ-koatọ́nnukun-ẹnẹtọ (1989) mẹ. Podọ gbọn enẹ lọ lọsu dali ga, Owé Wiwé lẹ yín ṣiṣẹ̀ to nukun mítọn lẹ mẹ. Do ayi e go, ehelẹ pó sọawúhia na huhlọn aihọn gbigbọ mẹ tọn Lomu tọn lọ nido mọ aṣẹpipa yí bo nasọ yín pinplán huhlọn politiki godogodo tọn aihọn tọn mẹ tọn.

Núhe kàn mí to “huhlọn gbékanlin” dèdovo he lọ tọn mẹ ma yín aṣẹpipa delẹ to kọ̀ndopọ́ mẹ kẹdẹ gba, adavo gbẹtọ he mẹ huhlọn lọ mọ agbasa de do bo sọ do é hia lọ, podọ to owé (DANIẸLI 7:17; tọn mẹ po owéfọ devodevo lẹ po). Nado sẹ̀n otògán Dopoyínyín otò Elopia tọn tindo huhlọn he dó dogbò de, kẹdẹdi otògán he pò lẹpo, di mẹhe paṣẹna hiadonú aihọn he tọn lẹ,hónámẹtọ, podọ ota otòdahodaho lẹ tọn. Na yéwlẹ tọn, yè sọgan diọ yé, kavi basi vòdidè na yé. Ṣigba nukọntọ he yín ota sinsẹ̀n tọn, dopolọ wẹ ota otòdaho lẹ tọn, bọ mẹdepope ma sọ sọgan diọ ẹ kavi basi vòdidè na ẹn gba, podọ ewọ sọ tindo aṣẹpipa aihọn lẹpo tọn. To dọdai Biblu tọn mẹ, yè dọ hlan mí gbọn tadèna dali dọ, agùn po politiki po na yín dopo, bọ aṣẹpipa agùn tọn wẹ na tin to aga (OSỌHIA 17). Podọ to agùn lẹpo mẹ, Agùn Katoliki Lomunu lẹ tọn kẹdẹ wẹ tindo zinzán otò tọn. Na ewọ tindo didiọ otògán lẹ tọn po akọta aihọn he tọn lẹpo po. Podọ Vatikan wẹ otòdaho ewlọsu tọn to otòdaho devo mẹ, yèdọ ehe tin to otòdaho ṣinawe lẹ mẹ bo sọ yín ṣinatọ̀ntọ (OSỌHIA 17:11).

Dinvie, politiki Elopia tọn na wá tin to aṣẹpipa ota agùn he lọ tọn glọ́. Whenẹnu wẹ yisenọ he pò lẹpo na jó yéde, bo na biọ kọ̀ndopọ́ mẹ hẹ dopoyínyín agùn lẹ tọn – podọ nado wá vivọnu ninọ̀mẹ he lọ tọn, enẹ wẹ nado biọ kọ̀ndopọ́ po Katoliki po. Podọ agùn he pò lẹ ga na jó yédelẹ bo nasọ yọ́n ẹn. Enẹgodo, gbèdidè aihọn tọn yọ́yọ́ he omẹ susu ko dọhó dogbọn e tọn dali ko dè aliho ota susu tọn dogọ́ hú ehe omẹ lẹpo ko yọ́nẹn. Dinvie, aṣẹpipa Elopianu lẹ tọn yì aga hú otòdaho he yín dopodopo lẹ tọn. Na núhe yè ko mágbè etọn to otò Stlasbọgi tọn mẹ, ko yín aliho de ehe gbọn otò Blusẹli tọn mẹ jẹ otòdaho he tin to Dopoyínyín Elopianu lẹ tọn mẹ. Delẹ to otò he mẹ Plọtẹstan sù te lẹ tin to ayiha awe mẹ na fie enẹlẹ pó na yì jẹ, ṣogan yé nọ basi politiki ga. Na Owé Wiwé lẹ nido di, yé omẹ pó dóna jó yédelẹ. Podọ mẹdepope he ma na jó ede, na jiya badabada. “Mẹnu wẹ di kanlin he? Mẹnu wẹ sọ sọgan fùnawhàn hẹ ẹ? Yè ná onù in, e to onú daho po nùzinzán po dọ; yè sọ yí huhlọnna ẹn nado nọtemọ họ̀osùn kande e lán awe.” (OSỌHIA 13:4-5).

Mẹnu wẹ “ewọ” he, yèdọ mẹhe yè ná huhlọn podọ mẹnu tọn wẹ yè dọ di kanlin he na dọ onú daho lẹ? “E sọ kẹ̀ onù etọn do nùzinzán mẹ do Jiwheyẹwhe go, nado to nùzán do oyín etọn go, do gohọ̀ etọn go, podọ do yé he nọnọ̀ olọn mẹ lẹ go” (OSỌHIA 13:6). Sọn owé winwlán he mẹ, mí mọ núhe kàn mí lọ hézéhézé. Do ayi e go, Oklunọ ko dopagbè lọ to Owé JOHANU 14 tọn mẹ dọ, Ewọ na yì wléawu nọ̀tẹn lẹ tọn dai, bo na lẹ́gọ̀wá bẹ́ Omẹ Etọn lẹ yì whègbè. Sọn ojlẹ zizéyì aga tọn mẹ biọ bibẹ́nu Ahọludù Owhè Fọtọ́n tọn mẹ, awhàngbatọ lẹ na tin to olọn mẹ.

“Aṣẹpatọ otò tọn” he lọ, yèdọ mẹhe mẹ huhlọn agùn tọn po aihọn tọn po yín dopo kinkọ̀ndopọ́ te, ma tlẹ yọ́nẹn dọ dogbò de tin na goyíyí etọn. Na gbẹtọ lẹ na pọ́n hlan ẹn di yẹwhe de to ninọ̀mẹ gbẹtọ tọn de mẹ, podọ huhlọn agùn tọn lẹpo po politiki tọn lẹpo po na yín mẹmẹglọ hlan ẹn. Enẹwutu, yẹwhegán Daniẹli dọhó dogbọn ewọ tọn dali, dọmọ: “Ewọ bo na nọ dọ ohó lẹ do Gigogán go, bo nasọ hẹn agbọ́pé mẹwiwé Gigogán tọn lẹ: ewọ bo nasọ lẹn nado diọ ojlẹ lẹ po osẹ́n lẹ po; yè nasọ jó yé do alọ etọn mẹ kaka ojlẹ de podọ ojlẹ lẹ po odá ojlẹ de tọn po” (DANIẸLI 7:25). Kẹdẹdi Johanu, mọdopolọ wẹ yẹwhegán Daniẹli dọhó do owhè atọ̀n-dá go nado yín nukunbibia daho podọ homẹkẹn de. Enẹwutu, mizọn-mizọn he na wá Yisenọ he yise to Biblu mẹ lẹ ji to ojlẹ pẹvi de mẹ jẹnukọnna Bẹ́yìlọnmẹ, ma yín didọ hlan yé dọ ojlẹ lé mẹ wẹ gba.

Do ayi e go, eyín omẹ de dọhó dogbọn homẹkẹn he lọ tọn dali, gbẹtọ lẹ nọ mímí ota yetọn lẹ to mayise mẹ. Gbẹtọ delẹ tin, ehe ma tlẹ sọgan yise dọ ahọludù owhè fọtọ́n agùn Lomunu tọn biọ Whèta Zinvlu tọn lẹ mẹ bọ gbẹtọ mliyọn mliyọn donu sọha de yín hùhùsúdo. Dinvie, mí ma dóna wọnji sọn ojlẹ he mẹ yè gbòazé gbẹtọ lẹ te, bo já yé, bo sọ fiọ yé mlẹnmlẹn kaka jẹ ozán he mẹ yè dùwhè Mẹwiwé Batlemi tọn tọn gba. Na omẹ susu ma sọgan mọdona dọ, Ju mliyọn donu ṣidopo po fọtọ́n-fọtọ́n donu kanwe-ko gbẹtọ devodevo lẹ tọn po, yèdọ yé he ma jó yédelẹ hlan núyiwà de yín hùhù gbọn núyọ́nẹn po dopoyínyín agùn Lomunu tọn po dali to Ahọludù Hitlẹ tọn whenu. Ehe lọ jọ̀ to owhè kanwe-ko donu kotọ tọn mẹ to ninọ̀mẹ ylankan tọn de mẹ.

“Yè sọ ná ẹn nado fùnawhàn hẹ mẹwiwé lẹ, podọ nado gbawhàn yetọn: yè sọ yí huhlọn na ẹn to hẹnnu lẹpo ji, to ogbè po akọta lẹpo po ji” (OSỌHIA 13:7). To ohódidọ he lọ godo, mí hia dogbọn pahònamẹ lọ tọn dali to afọ aotọ lọ mẹ, dọmọ, “Eyín mẹde tin na kanlinmọgbenu, kanlinmọgbenu é jei; eyín mẹde sọ yí ohi do hùmẹ, yè ma na nọma yí ohia do hù i. Ofi wẹ homẹfa po yise mẹwiwé lẹ tọn po te”.

Do ayi e go, ota agùn tọn he lọ na yín yinyọ́nẹn to ojlẹ godo tọn mẹ gbọn núyiwà he mẹ é nọ yí yẹyi po sinsẹ̀n po te, yèdọ ehe tin hlan Jiwheyẹwhe kẹdẹ:“Podọ yé he tin to aigba go lẹpo na nọ sẹ̀n ẹn, oyín mẹhetọn yè ma wlán do ogbẹ̀ owé Lẹngbọvu lọ tọn mẹ lẹ, he yè ko hù sọn whenu aihọn ko jọ” (OSỌHIA 13:8).

Ohia devo dawe he lọ tọn wẹ yín “matin asi” ehe yẹwhegán Daniẹli dlẹnalọdo, dọmọ, “Mọ ewọ ma na hò yẹwhe otọ́ etọn lẹ tọn pọ́n gba, kavi nújlo yọnnu lẹ tọn, kavi hò yẹwhe depope pọ́n gba: na ewọ na hẹn ede klo to popo ji. Ṣigba to azọ́nhọ̀ etọn mẹ wẹ ewọ na nọ gbogbéna yẹwhe agbóhomẹ lẹ tọn …” (DANIẸLI 11:37-38), enẹ wẹ nado dọ, dọ, nado tindo vọfọ́n etọn lẹ po awhàn etọn he é yí nukọnna lẹpo po. Do ayi e go, matin asi yín núhe jẹagọ̀do gbèdidè olọn tọn he yè zé dai to whẹ́whẹ́whenu go, bo sọ yín didọ gbọn Apọsteli Paul dali kẹdẹdi oplọ́n gbigbọ mawé lẹ tọn (1 TIMỌTI 4:1-4). Ovi Jiwheyẹwhe tọn nugbo lẹ kẹdẹ wẹ na họngan sọn oklọ́ sinsẹ̀n tọn he mẹ, bo nasọ jẹagọ̀do mẹklọ̀tọ he lọ – awhànpa dopo jẹnukọnna Bẹ́yìlọnmẹ bọ mẹhe pò lẹ na wá to godo.

Do ayi e go, aihọn lẹpo na sẹ̀n ẹn – politikinọ lẹpo, mẹgbõgbo lẹ, aṣẹpatọ lẹ – dilé yè wlán ẹn dó, dọ, gbẹtọ he to aigba go lẹpo na sẹ̀n ẹn, adavo yé he yè wlán oyín yetọn lẹ do Owé Ogbẹ̀ tọn Lẹngbọvu lọ tọn mẹ sọn dòdó aihọn tọn. Jẹnukọn dote, ṣigba nado dọ, dọ, to asiko Núvọjladó tọn mẹ, Bibluplọ́nmẹtọ lẹ sin gán he yè nọ ylọ dọ, Dotẹ Matẹn Lutẹ ko nọ plọ́nmẹ to whepoponu dọ, dawe he lọ dóna yín omẹ dindin bo nasọ yín mimọ to papa lẹ mẹ, e yín (Mì pọ́n hlan owé Lutẹ tọn he yín ‘Odohia hlan yẹwhegán Daniẹli’) tọn.

To ojlẹ nukundiọsọ Núvọjladó tọn mẹ, Jesu kẹdẹ sẹ̀ntọ lẹ ko dè linlẹn de tọ́n dọ, agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ dóna yín Ju de, podọ gbọn enẹ dali yé ko sọ yígbèna linlẹn jẹagọ̀ he lọ. Yèdọ Plọtẹstannọ he yín họ́ntọn Islaẹli tọn lẹ lọsu, po wẹndagbejlatọ hladio mẹ tọn lẹ po, po yẹwhehódọtọ lẹ po yígbèna linlẹn he lọ. Mẹdevo lẹ to omẹ he lọ dinpọ́n to Malénu lẹ mẹ. Ṣigba lalo sinsinyẹn de wẹ, yèdọ ehe gbigbọ oklọ́ tọn ko tẹnpọ́n nado hẹn wá hinhọ́nnu hlan yé he lẹn dọ yé yín zinzintọ. Fie wẹ enẹ lọ yín winwlán te to Owé Wiwé lẹ mẹ? Kẹdẹdi Owé 2 TẸSALONIKA 2 tọn, fie yè do dawe he hia te, Jiwheyẹwhe dè omẹ mọtọnhunkọ lẹ, yèdọ yé he ma yí Nugbo lọ sè lẹ, nado yín lalonọ bo nasọ yín mẹdawhẹ̀na to vivọnu.

Kẹdẹdilé Klisti tindo azọ́nyínkọ susu he do É hia to ninọ̀mẹ lẹpo mẹ dó, mọwẹ kẹ̀ntọ Etọn lọsu tindo azọ́nyínkọ susu dó. Na Klisti wẹ Ovi Jiwheyẹwhe tọn, bọ kẹ̀ntọ lọ yín visunnu vivà tọn. Klisti yín yẹwhegán nugbo he yè dopagbè Etọn, bọ dawe he lọ yín yẹwhegán lalonọ he yè ko dọdọdai etọn, po onú devodevo lẹ po. Enẹwutu, Apọsteli Paul dọhó dogbọn dawe ylnadonọ he lọ tọn dali dọ, “mẹylankan lọ”, yèdọ “mẹhe to aliglọn, bo sọ to ede zé do oji hú ehe yè nọ ylọ Jiwheyẹwhe, kavi ehe yè nọ litaina lẹpo; sọmọ bọ é sinai to tẹmpli Jihwyẹwhe tọn mẹ, bo zé ede do gbonu di Jiwhyẹwhe” (2 TẸSALONIKA 2:4). Na é nọ wànú di vikali Ovi Jiwheyẹwhe tọn tọn, é sọ nọ yí sinsẹ̀n lẹpo ga. É sọ yí azọ́nyínkọ he yín Jiwheyẹwhe kẹdẹ tọn ga – “Otọ́ Wiwé”. Do ayi e go, enẹ lọ jẹagọ̀do Owé wiwé lẹ mlẹnmlẹn: “Mì sọ ylọ mẹde otọ́ mìtọn to aihọn mẹ blo: na omẹ dopo wẹ Otọ́ mìtọn olọn tọn” (MATIU 23:9). To núplọ́nmẹ etọn lẹ mẹ, é nọ zé ede do magbọvọ tẹnmẹ to núdepope he é dègbè etọn sọn “ofìn etọn” ji di Jiwheyẹwhe Lọsu to Ofìn Etọn ji. É nọ do ede hia di vikali Klisti tọn, ṣigba Klisti matindo vikali de gba, nado dọ to alọ devo mẹ : Klisti nọ gbọwhẹ̀na Omẹ Etọn lẹ.

Apọsteli Johanu dlẹnalọdo dawe dabla he lọ whlasusu kẹdẹdi agọ̀jẹdo-Klistigotọ; ehe dohia hézéhézé dọ, dawe he lọ he dọhó dogbọn Jiwheyẹwhe po Klisti po dali, to nugbo de mẹ, é jẹagọ̀do Jiwheyẹwhe po Klisti po. É dó agùn etọn titi po huhlọn aihọn tọn lẹ po do Agùn Klisti tọn de, bo ma sọ yín máhẹtọ to azọ́nwàdotana fligọ̀ tọn lọ mẹ gba. Podọ é nọ dọ, dọ é nọ jona ylando gbẹtọ lẹ tọn. To oplọ́n po wiwà po mẹ, é ko dóai zédai po osẹ́ndóai etọn titi lẹ po, bo sọ dó yé ai jẹagọ̀do Ohó Klisti tọn lẹ go. To Owé Osọhia tọn mẹ, dawe he jẹagọ̀do yẹwhegán nugbo lẹpo yín yiylọ dọ, “yẹwhegán lalonọ” (OSỌHIA 19:20)

Kanlin he tọ́njẹgbonu sọn aigba mẹ wá lọ

Apáwhé awetọ Owé Osọhia 13 tọn tlẹ yín núdabla hú apáwhé tintan tọn lọ. “Yẹn sọ mọ kanlin devo de tọ́nsọn aigba glọ́; e tindi azò awe taidi lẹngbọvu de tọn, bo sọ to hódọ di dlagọni de. E sọ to huhlọn kanlin tintan tọn lẹpo zán to nukun etọn mẹ, bo sọ hẹn aigba po yé he tin to e mẹ lẹpo po litaina kanlin tintan, he alán etọn hlan okú ko kúata” (OSỌHIA 13:11-12).

Gbékánlin-huhlọnnọ awetọ he lọ na tọ́njẹgbonu wá sọn aigba mẹ, e ma yín sọn ohù mẹ gba. To dọdai Biblu tọn mẹ, yè dọhó do akọta susu to otò Elopia tọn mẹ go di osìn susu (OSỌHIA 17:15). Núhe kàn kanlin awetọ lọ wẹ yín dọ, e sọawúhia sọn fie akọta susu helẹ pó, po ogbè helẹ pó po matin te. Podọ ohia lẹngbọvu lọ tọn to hódọ do otò Yisenọ lẹ tọn he mẹ mẹdekannujẹ pipé sinsẹ̀n tọn te to aigba ji go. Azò awelẹ dọhó do aihọn po huhlọn agùn tọn po go. Podọ huhlọn aihọn tọn awetọ lọ to alọdlẹndo Dopoyínyín otò Amẹlika tọn tọn go, yèdọ ehe yín jijlẹdo “Dopoyínyín otò Elopia” tọn tọn go. Kẹdẹdilé yè ko dọ hlan mí dó, ojlẹ lọ na wá, whenuena kanlin awetọ he na yín didohia gbọn Plọtẹstan dali na dọhó taidi dlagọni Lomunu lẹ tọn bo nasọ zán huhlọn kanlin tintan lọ tọn.

Gbékanlin-huhlọn awetọ lọ na pọ́n hlan e mẹ dọ, kanlin tintan he alán etọn hlan okú ko kúata na yí sinsẹ̀n lẹpo bo nasọ yín yinyọ́nẹn gbọn tòmẹnu aigba tọn lẹ dali. Huhlọn he lọ yín yinyọ́nẹn gbọnvo gbọn núyọ́nẹntọ po kọntawàtọ lẹ po dali, dọ, “E sọ basi ohia daho lẹ, sọmọ bọ e hén miyọn sọn olọn mẹ wá aigba ji to nukun gbẹtọ lẹ tọn mẹ. E to yé he tin to aigba ji lẹ klọ gbọn ohia helẹ mẹ he yè ná ẹn nado basi to kanlin lọ nukun mẹ; bo sọ dọ hlan yé he tin to aigba ji lẹ dọ yé ni basi boṣiọ hlan kanlin lọ, he ko yí alán ohi tọn do ogo, bo sọ to ogbẹ̀” (OSỌHIA 13:13-14).

To alọdlẹndo núyiwà sinsẹ̀n tọn mẹ, Apọsteli Paul wlán dogbọn ohia lalonọ lẹ po nújawu lalonọ lẹ po tọn dali, yèdọ ehe jẹagọ̀do ohia nugbo lẹ po nújawu nugbo lẹ po he sọawúhia to devizọ́n Oklunọ mítọn tọn mẹ, to apọsteli lẹ tọn mẹ, podọ to egbé ga di ṣiṣẹ̀ Ohó lọ tọn tọn.

“Yèdọ ewọ lọ, mẹhe wiwá etọn na taidi azọ́n Satani tọn kẹdẹ, po huhlọn lẹpo po, ohia po lalo he jawu lẹ po, po oklọ mawàdódó tọn lẹpo po na yé he dọ̀n lẹ; na yé ma yí owanyin nugbo tọn wutu, na yè nido wlẹn yé gán” (2 TẸSALONIKA 2:9-10).

Do ayi e go, huhlọn aihọn tọn awetọ lọ tọ́nsọn Plọtẹstannọ lẹ mẹ. Na gbẹtọ sọn otò Elopia tọn mẹ lẹpo họ̀nna homẹkẹn agùn tọn bo sọ dín finọ̀tẹn yọ́yọ́ lẹ. Dopoyínyín Plọtẹstannọ lẹ tọn to Piplimẹ Agùn Aihọn tọn lẹpo mẹ yín boṣiọ agùn Lomunu aihọn lẹpo tọn tọn. E nọ yí ogbẹ̀, enẹ wẹ nado dọ, dọ ogbẹ̀ninọ̀ etọn na zùn yinyọ́nẹn. Piplimẹ Agùn Aihọn tọn lẹpo tọn zé ogbè etọn daga hlan Awhàn Gọlfu tọn, taidi apájlẹ, opli Kanbẹla tọn he yè basi to otò Ọstlelia tọn mẹ, to owhèsùn awetọ owhè fọtọ́n-fẹnẹ e lán kẹ̀nnẹ-gbànnukun-dopotọ (1991) tọn mẹ. To whenẹnu yè dónukun papa po biṣopu lẹ po nado dọhó titegbe, ṣigba to dinvie, Piplimẹ Agùn Aihọn tọn lẹpo tọn tindo núde nado dọ, dọ, “Yè sọ ná ẹn nado yí gbigbọ hlan boṣiọ kanlin lọ tọn, na boṣiọ kanlin lọ tọn nido to hódọ, bo sọ basi na yé nido hù yé omẹ sọha he ma na litaina boṣiọ kanlin lọ tọn lẹ” (OSỌHIA 13:15). Do ayi e go, homẹkẹn lọ na tin pannukọn yisenọ nugbo lẹ, he yè na dowhẹ̀ lẹ ma sọgan yín máhẹtọ to Agùn Katoliki Lomunu tọn mẹ gba, bo ma sọ sọgan biọ Piplimẹ Agùn Aihọn Plọtẹstannọ lẹ tọn lẹpo mẹ gba.

To Owé Daniẹli tọn mẹ, yè dọ hlan mí hézéhézé núhe e yín nado sẹ̀n boṣiọ de, dilé yè dlẹnalọdo to ofi to Owé Osọhia 13 tọn mẹ. Boṣiọ gbẹtọ tọn de wẹ boṣiọ he tin to asiko Daniẹli tọn mẹ (DANIẸLI 2:32-33). Godo he yẹwhegán lọ ko mọ boṣiọ lọ to númimọ de mẹ bo do dopolọ hia, enẹ lọ sọ yín zizé daga do otòdaho Babilọni tọn mẹ, podọ jijlẹ etọn lẹpo sọ yín didohia (DANIẸLI 3:1). To ojlẹ nẹ mẹ, Babilọni wẹ to Mẹsopotamia to otọ̀ Euflate tọn lẹ kọ̀n, to otò Ilaki egbé tọn mẹ. Dinvie, fie yè na mọ otò Babilọni tọn te to egbé, wẹ yín to ṣẹnṣẹn aihọn lọ tọn to otò Tibeli tọn kọ̀n. Podọ ehe lọ yín winwlán hézéhézé to Owé dodai lẹ tọn mẹ.

Whenẹnu boṣiọ huhlọn kanlin lọ tọn he nukun na mọ yín zizé daga, bọ yè dègbè na gbẹtọ lẹpo, po hẹnnu lẹ po, po ogbè lẹ po sọn aṣẹpipa daho pete lọ de nado sẹ̀n boṣiọ he yè dóai he lọ. “Whenẹnu wẹ ogànhútọ dawhá ogbè lélé dọ, Mì wẹ eyín gbèdena hlan, mì gbẹtọ lẹ emi, akọta lẹ, po ogbè lẹ po… mì ni ṣinyọn ai bo litaina oboṣiọ sika tọn lọ he Nẹbukadnẹzali ahọlu ko zé daga: podọ mẹdepope he ma ṣinyọn ai bo litai wẹ yè na zédlan to ojlẹ dopolọ ji biọ gblagbla ozohọ̀ miyọn jiji de tọn mẹ” (DANIẸLI 3:4-6).

Otànhó dawe atọ̀n he yè bẹ́ kọ̀n do ozohọ̀ miyọn jiji tọn mẹ ko yín yinyọ́nẹn hézéhézé. Yé ma jlo nado dẹ́ to boṣiọ lọ nukọn bo sọ jó yéde na gbèdidè lọ gba. Whenẹnu homẹkẹn lọ wá yé mẹhe ma litai to boṣiọ he lọ nukọn lẹ ji, adavo nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe nugbo lọ kẹdẹ.

Yé he pò bo sọ yín nugbonọ hlan Jiwheyẹwhe tindo akọ́npinpan bo sọ dọhó hlan nukọntọ huhlọnnọ lọ dólé dọ, “Do ayi e go, Jiwheyẹwhe mítọn mẹhe míwlẹ to sinsẹ̀n tin sọgan nado whlẹn mí sọn ozohọ̀ miyọn jiji lọ tọn mẹ; ewọ bo nasọ whlẹn mí sọn alọ towe mẹ, hiẹ ahọlu è. Ṣigba eyín lala, ahọlu è, e ni yín yinyọ́nẹn hlan we, dọ míwlẹ ma na sẹ̀n yẹwhe towe lẹ gba, mọ litaina oboṣiọ sika tọn lọ he hiẹ ko zé daga gba” (DANIẸLI 3:17-18). Do ayi e go, otànhó he lọ yín winwlán na akọ́npinpan hlan yisenọ lẹpo, yèdọ yé he sọgan wá to ninọ̀mẹ mọtọnhunkọ mẹ to vivọnu. Na Oklunọ tin po Omẹ Etọn lẹ po, Ewọ ma gbẹ́ yé gbèdé, podọ yé nasọ yín nugbonọ jẹ okú.

Odohia etọn whla ṣidopo hùn aṣli núdabla osọha nuọ̀ntọ̀n-kande-koatọ́n e lán dopo (666) lọ tọn hia. Enẹwutu, mẹdepope he nátúnmẹ dọ boṣiọ he sọgan dọhó lọ wẹ na yín televiziọn, ma tlẹ mọdona owhẹhó lọ gba. Na televiziọn yín núzinzán oṣiọ tọn he ma sọgan dọhó na ede gba, adavo nado dè oyẹ lẹ tọ́n bo sọ dè hógbè he yè ko yí lẹ kavi ehe yè ko dọ to ofi de to aigba ji lẹ tọ́njẹgbonu.

• Enẹwutu, e to dandan mẹ nado mọdona dọ, e ma yín boṣiọ poun de gba, adavo boṣiọ kanlin lọ tọn (OSỌHIA 13:15).
• Mọ e ma sọ yín osọha de poun gba, yèdọ ehe tùnmẹ de sọgan yín kọnputa (ọdinatẹ) aihọn lọ tọn fie onú lẹpo nọ wá to opọ́ mẹ gba, adavo osọha kanlin lọ tọn (OSỌHIA 13:18).
• E ma yín oyín de poun gba, ṣigba oyín kanlin lọ tọn (OSỌHIA 13:17);
• Podọ ga, e ma yín osọha oyín de tọn gba, ṣigba osọha oyín kanlin lọ tọn tọn (OSỌHIA 15:2),
• Podọ e ma yín ohia de poun gba, ṣigba ohia kanlin lọ tọn (OSỌHIA 16:2)
• Podọ ohia oyín etọn tọn (OSỌHIA 14:11).

Sọn kọ̀ndopọ́ whla ṣidopo tọn mẹ, ehe to whepoponu tindo ohógo alọdlẹndó tọn he yín “KANLIN LỌ”,yè ko do tùnmẹ lọ hia mí omẹ pó hézéhézé. Adavo eyín dọ mẹde mọdona dọ ohógo alọdlẹndo tọn dopolọ wẹ to whepoponu, e na bọawu nado gbẹkọ tùnmẹ alọpa devo he yè ko basi lẹpo go, bo nasọ kẹalọyí núpinpọ́n magbọvọ Owé Wiwé tọn lọ.

Ohó go he yín “boṣiọ” yín mimọ to kọ̀ndopọ́ vòvo mẹ, yèdọ sọn ota tintan mẹ to Biblu mẹ. “Mọwẹ Jiwheyẹwhe dá gbẹtọ to boṣiọ etọn titi mẹ …” (GENẸSISI 1:27). Boṣiọ Jiwheyẹwhe tọn wẹ yín ninọ̀mẹ Etọn he nukun mọ sọn awúsọhia mẹ. Na ehe nukun ma mọ lọ ko lẹzùn awúsọhia gbaungba tọn to ninọ̀mẹ agbasa tọn de mẹ. Na Klisti wẹ apájlẹ Jiwheyẹwhe tọn he yè dohia (2 KỌLINTINU 4:4; HEBLU 1:3; po owéfọ devodevo lẹ po). To alọ devo mẹ, to gbẹtọ agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ mẹ, mí na mọ ovi vivà tọn lọ (2 TẸSALONIKA 2:3), na mí mọ apájlẹ aigbanu he yín ovi afọnnu tọn he jai bo sọ yín didohia lọ tọn (ISAIA 14:12). Lukifẹli, kẹ̀ntọ lọ, ovi afọnnu tọn lọ, ko tẹnpọ́n nado zé ede daga to olọn mẹ nado sọzẹ̀n hẹ Jiwheyẹwhe; mọdopolọ wẹ dawe he lọ wà dó to aigba ji to ofi. Boṣiọ kanlin lọ tọn ko yín núhe tin to ogbẹ̀ kẹdẹdi azọ́nwànú gbẹ̀te agbasalan mẹ tọn de.

Ohia dabla kanlin lọ

Dinvie, mí na dọhó do ohia kanlin lọ tọn go. “E sọ basi yé omẹ pó, pẹvi po daho po, adọkunnọ po wamọnọ po, mẹmẹdekannu po mẹmẹglọ po, nado yí ohia de do adusilọ yetọn mẹ, kavi do nukọn yetọn” (OSỌHIA 13:16).

Do ayi e go, mí ma nọ dọhó do ohia gbonu tọn he nukun to mimọ ji gba, kẹdẹdilé Ju lẹ dóna hẹn dó to ojlẹ vòvo mẹ to otànhó mẹ gba. Na ohia Jiwheyẹwhe tọn ehe mẹ Oklunọ do ohia Etọn Omẹ Etọn lẹ go te lọsu ma yín mimọ gbaungba gba. Enẹwutu, gbẹtọ fọtọ́n-fọtọ́n donu kantọ̀n-konukun-ẹnẹ (144,000) sọn whẹndo wiawe Islaẹli tọn mẹ lẹ na yín hiadogona to nukọn yetọn lẹ, ṣigba enẹ lọ ma na yín mimọ gbaungba gba. Na ohia Jiwheyẹwhe tọn ma yín nado zéwhla kavi nado wà hunwhẹ etọn to azán de ji gba. Na Jiwheyẹwhe na azán de Islaẹli dọ, e to dandan mẹ, ṣigba enẹ lọ ma yín ohia Etọn lọ gba, adavo ohia alẹ̀nùnù tọn (EKSỌDUSI 31:12-17). Podọ yé he yín Agùn lọ tọn lẹ, yèdọ yé he yè ko sùwhẹ̀na gbọn yise dali to Klisti mẹ lẹ, kẹalọyí kẹdẹdilé Ablaham dódónọ kẹalọyí ohia Jiwheyẹwhe tọn dó (LOMUNU 4:11; 2 KỌLINTINU 1:22). Enẹwutu, yé nọ yín hiadogona gbọn Gbigbọ Wiwé dali jẹ fligọ̀zán agbasa yetọn tọn gbè (EFESUNU 1:13; EFESUNNU 4:30), e ma to azán lé ji to osẹ̀ lọ mẹ gba.

To nukunbibia whenu, yè na hẹn gbẹtọ lẹ gannú-gannú nado yígbèna zinzán sinsẹ̀n tọn bo nasọ litaina ẹn, eyín e ma yín mọ, bé yé ma sọgan họ̀ núde kavi sà núde gba. Do ayi e go, nukọn ota tọn to hódọ do gbèmimá he yè ko basi to ota mẹ, enẹ wẹ nado dọ, dọ, po ayiha po. Podọ alọ to hódo do wiwà go, yèdọ núhe yè ko basi bo sọ hodo gbèmimá he yè basi lọ. Yé he yigbèna zinzán lọ lẹ na yigbèna agùnvi yetọn lẹ po ohia awọntẹn yetọn lẹ po. Enẹwutu, Yisenọ Biblu tọn lẹ na jiya bo sọ yín mẹhe yè na dohomẹkẹn gbọn núyiwà agùn tọn lẹ dali. Na pọndego de, eyín mẹde na tọ́n azọ́n de gbè, bọ yè kànhóbiọ ẹ dogbọn sinsẹ̀n etọn tọn dali kavi dogbọn agùn gbẹpiplinọ lẹ tọn dali, whenẹnu gbèmimá lọ dóna yín bibasi eyín omẹ lọ na mọ azọ́n lọ yí kavi lala.

Do ayi e go, ohia yín onú jọwamọ gbigbọ mẹ tọn bo sọ yín ṣiṣadopọ́ po “núplọ́nmẹ” po. To alọ de mẹ, yisenọ nugbo lẹ nọ kẹalọyí bo nọ zé núplọ́nmẹ nugbo Jiwheyẹwhe tọn lọ hẹn bo sọ nọ wà kẹdẹdilé e te dó. To alọ devo mẹ, yé he yín núyiwà gbẹpiplinọ lẹ tọn nọ jó yédelẹ na núplọ́nmẹ kẹ̀ntọ lọ tọn. Enẹwutu, núplọ́nmẹ po yise po, podọ kándeji yise nugbo de tọn, ma jẹagọ̀do yénọzo lẹ kavi yín didohia nukọn yetọn po alọ yetọn gbaungba tọn po gba. Enẹwutu, to nugbo de mẹ, ohó he yé to didọ wẹ yín nado wà kẹdẹdi yise he tin to ayiha mẹ. Enẹwutu, ohiadogona Gbigbọ Wiwé tọn nọ sọawúhia godo he yè ko kẹalọyí Ohó Nugbo lọ (EFESUNU 1:13); podọ yè nọ mọ ohia kanlin lọ tọn yí gbọn ohó lalọnọ de dali.

Dinvie, owé winwlán he jẹgodona dóna ná nukunnumọjẹnugo godogodo tọn lọ, dọ ohia lọ ma yín onú he nukun na mọ to gbaungba de gba. Adavo nado yín didohia dọ, ohia kanlin lọ tọn he lọ mẹ wẹ osọha oyín etọn tọn te: “Podọ mẹdepope ma na do tin sọgan nado họ̀, kavi bo sà, adavo ewọ he tindo ohia lọ, kavi oyín kanlin lọ tọn, kavi sọha oyín etọn tọn. Ofi wẹ núyọ́nẹn te. Gbọ ewọ he tindo núyọ́nẹn ni hia sọha kanlin lọ tọn; na sọha gbẹtọ de tọn wẹ; sọha etọn sọ basi Nuọ̀ntọ̀n-kande-koatọ́n e lán dopo” (OSỌHIA 13:17-18). Ehe wẹ blébu ohia dabla he yè ma hùndohia lọ tọn, yèdọ ehe yín mimọ to kọ̀ndopọ́ whlã tọ̀n tọn mẹ, ehe to whepoponu nọ tindo ohia lọ di ohù alọdindlẹn tọn. Nado sẹsinwhèna dọ, ehe lọ wẹ osọha Nuọ̀ntọ̀n-kande-koatọ́n e lán dopo, he tọ́nsọn azọ́nyínkọ dawe he lọ tọn tọn mẹ.

VIKALI OVI JIWHEYẸWHETỌN TỌN

V ICA R I V S F IL I IDEI

5+1+100+1+5 + 1+50+1+1 + 500 +1 = 666

Ohia de sọgan yín jọwamọ bo sọ yín gbigbọ mẹ tọn he gbọnvo de; yèdọ núhe mẹ yè sọgan yọ́n mẹde gbọn. Na mẹde ma nọ dónukun nado mọ mẹdevo de na zé oyín po osọha kanlin he lọ tọn hẹn gbaungba gba. Enẹwutu, Apọsteli Paul dọ, dọmọ: “… Na yẹn to ohia Jesu Oklunọ tọn hẹn pé to agbasa ṣie mẹ” (GALATIA 6:17). Nugbonugbo, ewọ ma zé apà Whẹngantọ tọn hẹn to gbaungba gba, ehe na yín mẹṣako, ṣigba odohia gbigbọ mẹ tọn wẹ ehe lọ yín. Na mí dóna kànbiọ dọ, etẹwẹ ohia dinvie tọn, yèdọ ehe mẹ núplọ́nmẹ agùn tọn yín didohia te? Nado mọdona enẹ lọ, mí dóna gọ̀yì whẹ́whẹ́whenu, yédọ sọn ojlẹ he mẹ enẹ lọ ṣẹ̀ awúsọhia te. Eyín mí mọdona dogbọn ohia he mẹ yè dohomẹkẹn omẹ gbọn to asiko he wáyì lẹ mẹ, to godo he agùn aihọn tọn Lumunu lẹ tọn sọawúhia to owhè kanwe-ko ẹnẹtọ tọn mẹ, whenẹnu wẹ mí na mọdona dọ e nasọ wá huhlọn mẹ dogọ́. Podọ ohia agùn onọ lọ tọn wẹ yise to atọ̀nyínyín he yè basi mẹ, ehe nátúnmẹ dọ Jiwheyẹwhe sọn madopòdo mẹ na tin to omẹ vòvo atọ̀n mẹ, yé omẹ atọ̀n lẹpo jẹ nado yín dopolọ kakadoi, bo na yín dopolọ to ofi popo, bo nasọ tindo huhlọn dopolọ lẹ. Yise yẹwhe atọ̀n tọn he lọ yín zizédo omẹ lẹpo ji gbọn aṣẹpipa ahọlu tọn dali. Eyín zinzán di mẹjizọnlinnọ, bọ enẹ lọ sọ hẹn homẹkẹndido Ju lẹ tọn po mẹdepope he yise jẹagọ̀do enẹ lọ po to aṣẹpipa owhè fọtọ́n agùn aihọn tọn Lomunu lẹ tọn lọ tọn whenu wá.

Enẹwutu, ohógbè helẹ to hódọ do yéwlẹ lọsu go, dọmọ:

“Aṣẹpipa Whèzẹtẹn Lomunu lẹ tọn to azán koatọ́nnukun-atọ̀ntọ, osùn awetọ, owhè fọde-kẹ̀nnẹ e lán okotọ (28. 2. 380) mẹ, Yise yẹwhe atọ̀n tọn po agùn otò tọn po. Teodiusi Tintan, Omẹ daho lọ, mẹhe ahọlu Sesali Glasiẹn sọn ahọludu Whèyìhọ̀ Lumunu lẹ tọn mẹ to okú Valẹnsi tọn godo to owhè fọde-kẹ̀nnẹ e lán fọtọ̀nnukun-ẹnẹtọ (379) mẹ, to ofìn Sesali Whèzẹtẹn tọn ji, dègbè hlan akọta Yisenọ he tin to oglọ́ etọn lẹpo dogbọn yise yẹwhe atọ̀n tọn dali nado tin to ninọ̀mẹ de mẹ, eyín e ma yín mọ, yè na gblewhẹ̀do yé to opli Nisene tọn mẹ to owhè fọde-kantọ̀n e lán atọ́ntọ (325) mẹ.”

“Aṣẹpipa Kọnstantẹn tọn to azán tintan, osùn atọ́ntọ, owhèfọde-kẹ̀nnẹ-ko elán dopotọ (1. 5. 381) mẹ, Yise yẹwhe atọ̀n tọn lẹzùn núhe yisenọ lẹ dóna sẹ̀n dandan. To gbẹpipli awetọ whenu, biṣọpu lẹ yigbèna hógbè he Teodiusi Tintan lọ dètọ́n to owhè fọde-kẹ̀nnẹ e lán okotọ (380) mẹ, ehe mẹ é dègbe hlan aṣẹpipa Lomunu tọn lẹpo nado kẹalọyí yise yẹwhe atọ̀n tọn yisenọ lẹ tọn kẹdẹdilé yè ko dọ dó to Opli Nisene tọn tó to owhè fọde-kantọ̀n e lán atọ́ntọ (325) mẹ. Yise yẹwhe atọ̀n tọn he mẹ Jiwheyẹwhe sọawúhia te to omẹ atọ̀n mẹ: Jiwheyẹwhe Otọ́, Ovi po Gbigbọ Wiwé po, yín hihiajẹ di gbèyíyí yise tọn na Yisenọ lẹpo bo sọ yín zizédaga nado yín agùn he yè gọ́alọna gbọn ahọlu dali dandan.” {Ehe yín winwlán do owé he yè nọ ylọ “B. Harenberg, Chronik der Menschheitsgeschichte”, apáwhé 212}.

Enẹwutu, dogbọn núhe yín ohia kanlin lọ tọn dali, e to dandan mẹ nado wàzọ́n po núplọ́nmẹ yẹwhe atọ̀n tọn po, ehe mẹ linlẹn devo depope ma sọgan yín alọkẹyí te, yèdọ kẹdẹdi gbèyíyí yise tọn he yè hòavunna gbọn zédai agùn Plọtẹstannọ lẹpo tọn dali. Na ehe wẹ núyiwà tintan to afọdidè yise tọn mẹ. To agùn Katoliki tọn mẹ, podọ ga to agùn Plọtẹstannọ lẹ tọn mẹ to dinvie dọ, ohia satin tọn nọ yín bibasi po adusilọ po. Dawe he ko hù omẹ susugege, yèdọ Kọnstantẹn wẹ ko dọ, dọ ewọ mọ ohia satin tọn to aslọ mẹ. To godo mẹ, agùn etọn he yín ahọlu tọn ṣẹ̀ ohia satin tọn lọ basi ji, bo sọ dègbè nado yín bibasi dandan. To ohia satin yẹwhe atọ̀n tọn he lọ glọ́, ehe dali yé nọ dọ, “To oyín Otọ́, Ovi tọn po Gbigbọ Wiwé tọn po mẹ”, agùn Lomunu tọn basi vọfọ́n etọn ylankan lẹ po opli etọn lẹpo po. Podọ Ju po yé he yise jẹagọ̀ lẹ po nọ yín hinhẹn gánnugánnu nado donùunùgona satin lọ kavi yè ni hù yé.

Do ayi e go, jẹnukọnna Kọnstantẹn, ohia satin tọn de matin kẹdẹdi otànhó agùn tọn podọ núplọ́nmẹ yẹwhe atọ̀n Yisenọ lẹ tọn tọn de matin, adavo yẹwhe atọ̀n kosi lẹ tọn lẹ, po whẹgbèdido dogbọn yise dali po. Yé he yise Nugbo to Biblu mẹ, ma nọ hẹn satin de kavi nọ basi ohia satin tọn de gba, na yé yise to azọ́n whlẹngan tọn olọn mẹ tọn he yín ṣiṣẹ̀ gbọn Klisti mẹ to Satin Kalvali tọn ji. Na yé mọdona dọ Jiwheyẹwhe tin to Klisti mẹ bo sọ to whẹ̀gbọ hlan aihọn hẹ Ede gbọn avọ́sinsán okú satin tọn lọ tọn dali. Kẹdẹdilé Paul po yisenọ tintan lẹpo dèkunnu dó, mọwẹ hlan míwlẹ ga, dọ, “Yè ko whè mi do satin go hẹ Klisti, ṣigba yẹn sọ tin to ogbẹ̀, mọwẹ e ma yín yẹn wẹ gba, Klisti he tin to ogbẹ̀ to yẹn mẹ wẹ …” (GALATIA 2:20).

Mí sọ mọdona sọn otànhó agùn tọn mẹ dọ, to owhè kanwe-ko tintan lẹ mẹ to Klisti godo, núdepope matin he yè nọ ylọ di Agùn Katoliki Lomunu lẹ tọn gba, podọ ga núhe kàn agùn Glẹki tọn de matin, kavi agùn devo depope ma tlẹ tin taidi agùn titò gba. To owhè kanwe-ko tintan lẹ mẹ, ninọ̀mẹ alọpãlọpa delẹ tin, ehe yèdọ sọn Kọnstantẹn whenu yín bibẹdopọ́ do agùn dopo mẹ to “Aṣẹpipa etọn Lomunu tọn lọ glọ́”. Podọ to Opli Nisene tọn kọ̀n to owhè fọde-kantọ̀n e lán atọ́ntọ (325) mẹ, papa depope matin, kaldina depope matin, po onú devodevo lẹ po; yèdọ e ma tlẹ tin to Opli Kọntantẹn lọsu tọn mẹ to owhè fọde-kẹ̀nnẹ-ko elán dopotọ (381) mẹ podọ to Opli Efesu tọn lọsu mẹ to owhè fowe-gbànnukun-dopotọ (431) mẹ. Do ayi e go, otànhó papa lẹ tọn ṣẹ̀ po Leo Tintan po to owhè fowe-kande e lán dopotọ (441) mẹ to okú Klisti tọn godo. To Nisene, afọzedotetọ sọn agùn yisenọ lẹ tọn alọpãlọpa mẹ, plidopọ́ bo dọhó po adán po talala. Gbọn alọgọ́ otòdaho tọn dali, aṣẹpipa tintan he dọ̀ndopọ́ lẹzùn agùn otò tọn sọn owhè kanwe-ko ẹnẹtọ po atọ́ntọ po mẹ. Do yi e go, ewọ ma yín didóai nugbonugbo gbọn Klisti dali gba, mọwẹ e ma sọ tindo núdepope po É po to kọ̀ndopọ́mẹ gba; yèdọ to oplọ́n mẹ kavi to wiwà mẹ gba.

Ohia núplọ́nmẹ aihọn he tọn, ehe dali homẹkẹn lẹpo wá gbọn, yín didohia to ota etọn lọ go di núplọ́nmẹ daho aṣẹpipa tọn. Whenẹnu eyín mẹdepope na dọhó do núhe yè ylọ dọ “zédai wiwé pete” agùn Lomunu lẹ tọn go, enẹ wẹ nado dọ, dọ jẹagọ̀do yẹwhe atọ̀n etọn tọn, omẹ nẹ lọ ko zùn in, podọ to nukun yetọn mẹ, ewọ tin nùzántọ bo sọ jẹ na okú. Dinvie, mí na dọhó dó ohógbè he yè wlán to nukọnyìyì ojlẹ lẹ tọn mẹ, dọ: “Na Opli Vatikan tọn Awetọ lọ to gbèdidè etọn mẹ gbọn oplimẹ sọha okotọ tọn dali, ko lẹn dogbọn yisenọ he yise to yẹwhe atọ̀n to Jiwheyẹwhe mẹ lẹ tọn kẹdẹ dali, dọ, e dóna yín dodinna nado pọ́n kaka jẹ whenuena sinsẹ̀nnọ he klandovò bo sọ gbẹ́ yise yẹwhe atọ̀n tọn lẹ sọgan yín yisenọ” {herder-Verlag, Lexikon der Sekten … apáwhé 151}. Ojlẹ de matin na ohódidọ gba. Gbèdidè lọ wẹ yín godogodo tọn lọ.

Podọ kẹdẹdilé e nọ to ojlẹ awúsọhia tọn mẹ dó, mọdopolọ wẹ e nasọ gọ̀wá dó dilé Katoliki po Plọtẹstan po ko yín dopo do to dòdó núplọ́nmẹ-yẹwhe atọ̀n tọn he na wá zé do yisenọ lẹpo ji dó gánnugánnu. Plọtẹstannọ he ko yín dopo na hẹn yédelẹ dóhuhlọn bo nasọ paṣẹ nado tẹnpọ́n bo hẹn awhànpa wẹndagbejlatọ lẹpo tọn po huhlọn po, yèdọ yé he yise jẹagọ̀ nado kẹalọyí ohia he lọ. Podọ whladopo dogọ́, otò lọsu na wàzọ́n alọ to alọ mẹ hẹ agùn. “E sọ basi yé omẹ pó, pẹvi po daho po, adọkunnọ po wamọnọ po, mẹmẹdekannu po mẹmẹglọ po, nado yí ohia de do adusilọ yetọn mẹ, kavi do nukọn yetọn: podọ mẹdepope ma na do tin sọgan nado họ̀, kavi bo sà, adavo ewọ he tindo ohia…” (OSỌHIA 13:16-17).

Do ayi e go, Gbẹpipli Agùn lẹ tọn to aihọn mẹ ma na yín homẹhunnọ dọ, piplimẹ Plọtẹstannọ delẹ tin, yèdọ yé gbẹ́ nado yín máhẹtọ to dopoyínyín nẹ lọ mẹ. Podọ yéwlẹ wẹ mẹhe yise to Jiwheyẹwhe Madopòdo dopo he yín Nugbo lọ mẹ, yèdọ Mẹhe do Ede hia nado hẹn whlẹngan wá na mí bo sọ flí mí gbọn Jesu Klisti dali. Yéwlẹ na gbẹ́ agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ, na yé yọ́n Klisti kẹdẹdi Ota dopolọ gẽ wutu.

Núplọ́nmẹ he lọ to alọdlẹndo Yise he jẹagọ̀ lọ po oyọ́nẹn dogbọn Jiwheyẹwhe po Klisti po tọn dali. Enẹwutu, núplọ́nmẹ he lọ he taidi dọ piplimẹ devo de matin, ko dohomẹkẹn yé he nọ plọ́nmẹ jẹagọ̀ bo sọ yise dómọ lẹ ga. Podọ yè ko kọ̀n ohùn susu dai to ojlẹ he wáyì lẹ mẹ. Enẹwutu, yé he ma na yí ohia agùn onọ̀ lọ tọn lẹ lọ, na sọgbè hẹ homẹkẹn. Enẹwutu ga, mẹdepope he na kẹalọyí bo sọ yise to núplọ́nmẹ yẹwhe atọ̀n tọn mẹ, bo sọ yín bibaptizi kẹdẹdilé ninọ̀mẹ yẹwhe atọ̀nyínyín tọn te, na tindo ohia lọ dote. Kẹdẹdilé mí omẹ pó ko mọdona dó, agùn Lomunu tọn nọ do kàndeji po vivẹnu po dọ ewọ kẹdẹ mẹ wẹ whlẹngan te, podọ gbọn saklamẹnto etọn lẹ kẹdẹ mẹ. Yẹwhehódọtọ po azọ́nwàtọ he tin to agùn ahọlu tọn nẹ lọ mẹ lẹ nọ plán gbẹtọ lẹpo sọn jiji yetọn whenu jẹ okú whenu gbọn zinzán agùn lọ tọn lẹ dali. Ṣigba gblọndo tẹ wẹ enẹ lọ nọ ná? Na agùnvi yetọn he ko kẹalọyí bo sọ yín máhẹtọ to saklamẹnto nọ yín linlẹn dọ yé na yí jẹ otẹn he yé nọ ylọ dọ lẹ́wézòmẹ. Bé enẹ lọ wẹ whlẹngan? Ṣigba onú he jẹagọ̀do enẹ lọ mlẹnmlẹn wẹ Owé Wiwé lẹ to pinplọ́nmẹ (OWALỌ 4:10-12).

Agùn papa tọn ko mọdona núhe ewlọsu ko dètọ́n dọ “Avọ́sinsán Sinsẹ̀n tọn” jẹagọ̀do avọ́sinsán Klisti tọn dopo gẽ lọ ehe jẹ na omẹ lẹpo to Jiwheyẹwhe nukọn. To ninọ̀mẹ etọn he sọawúhia jẹ nukọn mẹ, núde yín whihwlá nado yín didiọ do Klisti nugbo lọ mẹ, bo yín zizé hẹn sọn filé podọ jẹ odọn, bọ yè to sinsẹ̀n bo sọ to dùdù. Do ayi e go, yé omẹ he ma kẹalọyí núplọ́nmẹ mọtọnhunkọ lẹpo yín zizédo dẹ̀hòdo glọ́ to opli agùn tọn alọpãlọpa lẹ mẹ. Dinvie, LÉ WẸ OKLUNỌ DỌ to Ohó Etọn mẹ dogbọn Mẹflitọ po whlẹganzọ́nwàdótana Etọn po dali, dọ, “Gbọn ojlo he mẹ yè hẹn mí zùn wiwé gbọn yíyí agbasa Jesu Klisti tọn do sánvọ́ whladopo akàn dali … Ṣigba dawe he, ehegodo é ko sanvọ́ dopokakadoi na ylando, é sinai to adusilọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ … Na gbọn avọ́ dopo dali, é ko hẹn yé he yè diọ zùn wiwé lẹ pégan kakadoi” (HEBLU 10:10, 12, 14).

To titò Jiwheyẹwhe tọn mẹ, Ewọ Dopolọ kẹdẹ wẹ nọ wàzọ́n gbọn Jesu Klisti Oklunọ mítọn mẹ. Na Gbigbọ Wiwé nọ wàzọ́n kẹdẹdilé yè dọ Ohó Nugbo tọn lọ dó. Enẹwutu, agùn nẹ lọ nọ wànú to oyín ede titi tọn mẹ gbọn oyín he e basi he lọ tọn dali, dọ, “To oyín Jiwheyẹwhe Otọ́ tọn, Ovi tọn po Gbigbọ Wiwé tọn po mẹ”, bo ma yọ́nẹn dọ Oyín lọ Lọsu ko tin to odohia atọ̀n lẹ lọ mẹ. Enẹwutu, Agùn nugbo Klisti tọn lọ nọ wànú kẹdẹdi gbèdidè Jiwheyẹwhe tọn to oyín alẹ̀nùnù Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn Oklunọ Jesu Klisti tọn lọ mẹ, Mẹhe kẹdẹ mẹ whlẹngan Jiwheyẹwhe tọn hlan gbẹtọ lẹpo yín mimọ te.

To Owé Osọhia 17 tọn mẹ, agùn he pò bo biọ agùn onọ̀ lọ tọn mẹ lẹpo tin to ohógo he yín “Babilọni daho, onọ̀ ayọdetọ lẹpo tọn” tọn mẹ. Na finẹ lọ wẹ yè sọ mọ winwlán dogbọn núhe e zé hẹn do nukọn etọn de dali, dọ: “Yè sọ wlán oyín de do nukọn etọn, dọ, NUDABLA DE, BABILỌNI DAHO, ONỌ̀ YỌNNÙ AYỌDETỌ LẸ TỌN, PO OSÚNÚ AIHỌN TỌN LẸ PO. Yẹn sọ mọ yọnnusi lọ nù ohùn mẹwiwé lẹ tọn mú, po ohùn kunnudètọ Jesu tọn lẹ tọn po: whenuena yẹn mọ ẹn, avo daho vò mi” (OSỌHIA 17:5-6).

Agùn viyọnnu Plọtẹstannọ lẹ tọn tọn he yín hiadogona po núplọ́nmẹ yẹwhe atọ̀n tọn po lẹ gọ̀do akọ́n onọ̀ yetọn tọn mẹ. Whenẹnu e nasọ yín “Babilọni Daho lọ” whladopo dogọ́, ehe nù ohùn omẹ susugege he yè ko hù tọn. Do ayi e go, Johanu mọ ẹn dólé e te bo sọ yín awujinọ. Yé he yise to núplọ́nmẹ yẹwhe atọ̀n tọn mẹ lẹ bo sọ yín agùnvi gbẹpipli nẹlẹ pó tọn ko tindo ohia nẹ lọ dote. Podọ yé he tindo wuntùntùn Biblu tọn bo ma sọ jo yédelẹ hlan núplọ́nmẹ he lọ na yín hinhẹn biọ homẹkẹn mẹ bo nasọ jiya etọn. Kẹdẹdilé agùn he lọ hẹn homẹkẹn etọn tintan lọ gánnugánnu po ohia etọn po dó, mọdopolọ wẹ e nasọ hẹn godogodo tọn gánnugánnu dó.

Dinvie, apáwhé he yè mágbè etọn lọ wẹ yín dọ, Nugbo lọ po lalo lọ po di yénọzo lẹ sọmọ bọ, eyín e sọgan yín wiwà nado hẹnmẹbú, yèdọ mẹṣinyanṣinyan lẹ (MATIU 24:24). To Owé MATIU 7:21 tọn mẹ, Oklunọ dọhó dogbọn yé he ko wànú dahodaho lẹ tọn dali, ehe to jijọ dinvie gbọn whinwhàn gbigbọ tọn dali, dilé mí ko mọdona to egbé dó dogbọn televiziọn wẹndagbejlatọ yẹwhe atọ̀n tọn lẹ dali podọ gbọn opli afinyọnnọ lẹ tọn dali ga. Do ayi e go, omẹ helẹ tẹnpọ́n nado sùwhẹ̀na yédelẹ, ṣigba Oklunọ gbẹ́ yé di azọ́nylankanwàtọ, yèdọ mẹhe É ma ko yọ́nẹn gbèdé lẹ. Na whinwhàn nugbo Gbigbọ tọn lọ dóna yín to whepoponu kẹdẹdi núplọ́nmẹ nugbo Ohó Jiwheyẹwhe tọn tọn.

Dinvie, e dóna yín kinkànbiọ po obiọ de po dọ:

Etẹwutu Jiwheyẹwhe Lọsu ma do dọhó gbèdé dogbọn “yẹwhe atọ̀n tọn” dali?

Etẹwutu yẹwhegán depope ma do dọhó depope dogbọn “Jiwheyẹwhe atọ̀n tọn” dali?

Etẹwutu apọsteli depope ma do dọhó depope dogbọn omẹ atọ̀n to Jiwheyẹwheyínyín mẹ?

Etẹwutu ohógbè he yín “Jiwheyẹwhe Ovi” po “Jiwheyẹwhe Gbigbọ Wiwé” po ma do zùn yinyọ́nẹn toBiblu mẹ?

Etẹwutu whẹgbedido de ma do tin to Ju lẹ mẹ kavi to azán apọsteli lẹ tọn mẹ dogbọn Jiwheyẹwheyínyín tọn dali?

Etẹwutu yè ma do baptizi omẹ dopo gẽ lọsu to ohógbè yẹwhe atọ̀n tọn mẹ to azán apọsteli lẹ tọn mẹ kavi whenu apọsteli lẹ tọn godo?

Etẹwutu apọsteli lẹpo do tindo wuntùntùn pipé Owé MATIU 28:19 tọn tọn, yédọ ehe kàn núyiwà baptẹm tọn gbọn omẹ yinylọn do osìn mẹ to oyín Oklunọ Jesu Klisti tọn mẹ dali (OWALỌ 2:38; OWALỌ 8:16; OWALỌ 10:48; OWALỌ 19:5; LOMUNU 6:3)? Owhẹjijọ lọ wẹ yín dọ, yé yín pinplọ́n gbọn OKLUNỌ he fọ́nsọn oṣiọ lẹ mẹ Lọsu dali, bọ yé sọ tindo núdohiamẹ lọ gbọn Gbigbọ Wiwé dali dọ, Jesu Klisti Nazalẹti tọn wẹ “Emmanuẹli” he tadèna etọn yín “Jiwheyẹwhe tin to mí de”. Na oyín alẹ̀nùnù Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ tọn lọ tọn wẹ Yahshua, ehe tùnmẹ dọ, Yahweh Whlẹngantọ, kẹdẹdilé tadèna “Emmanuẹli”tọn yín Jiwheyẹwhe tin to mí de dó. Yé yọ́nẹn dọ Jiwheyẹwhe nugbo dopo gẽ lọ do Ede hia di Otọ́, Ovi podọ Gbigbọ Wiwé. Mọwẹ ehe lọ sọ nọ sọawúhia na whlẹngan mítọn to oyín alẹ̀nùnù Alẹ̀nù Yọ́yọ́ tọn mẹ, ehe mẹ visunnu po viyọnnu Jiwheyẹwhe tọn lẹpo nọ yín bibaptizi te to asiko Alẹ̀nù Yọ́yọ́ tọn lọ tọn mẹ.

E sọgan yín to ohó mẹ, to wiwà mẹ kavi to baptẹm mẹ, yèdọ ehe sọn Jiwheyẹwhe de bo sọ yín ṣiṣẹ̀ to Agùn Etọn mẹ lẹpo kẹdẹdi ojlo Etọn ma nọ sọawúhia gbọn ohógbè matin oyín tọn dali gba, kavi ehe nọ ná núdidọ majiki tọn de dali gba, kavi gbọn azọ́nyinkọ lẹ gigọ̀ylọ mẹ dali gba, adavo gbọn oyín Oklunọ Jesu Klisti tọn dali (KOLOSINU 3:17). E ma yín to azọ́nyinkọ lẹ mẹ kavi to hógbè he yè basi de mẹ wẹ kligonu lẹpo na yìdò te gba, adavo to oyín wiwé alẹ̀nùnù Oklunọ Jesu Klisti tọn lọ tọn mẹ (FILIPINU 2:9-11).

To Alẹ̀nù Yọ́yọ́ mẹ, Jiwheyẹwhe ko dopagbè to Osó Sinai tọn ji dote dogbọn oyín Etọn dali, dọ, “… to otẹn fie yẹn hẹn oyín ṣie yín finflin te lẹpo yẹn na wá de we bo sọ dona we” (EKSỌDUSI 20:24).

Whenuena yè to jiji Mẹflitọ lọ tọn lá, yè dè oyín Etọn tọ́njẹgbonu hézéhézé, dọ, “É nasọ ji ovisunnu de, JESU (to ogbè Heblu tọn mẹ: Yahshua) wẹ hiẹ na ylọ oyín etọn, na ewọ wẹ na whlẹn omẹ etọn lẹ gán sọn ylando yetọn lẹ mẹ. Onú helẹ pó sọ jọ, na ehe yè ko dọ sọn Oklunọ de gbọn onù yẹwhegán lọ tọn mẹ nido di, dọ, Do ayi e go, awhli de na mọhò, é na ji ovisunnu de, Yè na nọ ylọ oyín etọn dọ Emmanuẹli, tadèna ehe tọn yín Jiwheyẹwhe tin to mí de” (MATIU 1:21-23).

Enẹwutu, devizọ́nwàtọ he Jiwheyẹwhe ko dè to Agùn Alẹ̀nù Yọ́yọ́ tọn mẹ lẹpo nọ wànú to pinplán Gbigbọ Wiwé tọn glọ́, gbọn aṣẹpipa Ohó Jiwheyẹwhe tọn dali to oyín Oklunọ Jesu Klisti tọn mẹ. Podọ yẹwhehódọtọ lẹpo to azọ́nwà to zinzán ohógbè he yín “To oyín Otọ́ tọn, Ovi po Gbigbọ Wiwé tọn po” mẹ, bo ma tlẹ sọ nọ ylọ oyín he mẹ yè zọ́n azọ́n lọ te lala. Do ayi e go, yẹwhegán de kavi apọsteli de to nukuntitọ́n yetọn lẹ mẹ ma tlẹ zán ohógbè he gbẹtọ lẹ basi na yédelẹ he lọ gbèdé. E ma yín núpaṣamẹ dọ, to ohógbè dopolọ mẹ, gbigbọnọ lẹpo po wiwà ogbẹ́ zinvlu mẹ tọn lẹ tọn lẹpo po sọawúhia to otò he ylọ yédelẹ dọ Yisenọ lẹ tọn mẹ.

Podọ dogbọn mì he yín omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn dali, mì dótó: Eyín mì tin to gbẹpipli yẹwhe atọ̀n tọn mẹ kavi to agùn yẹwhe atọ̀n tọn lẹ mẹ, ojlẹ Nugbo tọn lọ wẹ ehe, yèdọ asiko gbèmimá tọn de, ehe yín hùndohia Klisti tọn pipé lọ podọ aṣli hùndohia agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ tọn. Na yè ko klán hinhọ́n dòvo na zinvlu. Podọ owẹn Jiwheyẹwhe tọn ko dè gbẹtọ lẹ tọ́njẹgbonu bo sọ to yé ylọ dinvie, di oylọ godogodo tọn, dọ, “Enẹwutu wẹ Oklunọ, dọmọ, mì tọ́n sọn ṣẹnṣẹn yetọn, bo nọ ola, mì gàn do onú mawe go blo, Yẹn nasọ yí mì, Bo na yín Otọ́ de hlan mì, mìwlẹ nasọ yín ovisunnu ṣie lẹ, podọ oviyọnnu ṣie lẹ, wẹ Oklunọ Ganhunupo dọ” (2 KỌLINTINU 6:17-18; OSỌHIA 18:4)

LE WẸ OKLUNỌ DỌ he tin to afọ Owé Wiwé he tọn lọ mẹ yín domọna hézéhézé. Podọ yé he jẹgbonu sọn Babilọni mẹ podọ sọn yẹwhe atọ̀n mẹ lẹ, wẹ sọgan yín bibaptizi nugbonugbo do Agbasa Klisti tọn mẹ gbọn Gbigbọ Wiwé dali (1 KỌLINTINU 12). Podọ Klisti po agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ po ma tindo kọ̀ndopọ́ de gba. Podọ awhanpa awe helẹ ma sọgan flúsọ́ yédelẹ gba. Ode sọgan yín ma tin huhlọnọ, podọ ode sọ yín awhànpa he yè dohiagona gbọn Gbigbọ Wiwé dali, podọ awetọ yín hiadógona gbọn agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ dali gbọn nuyiwà kanlin lọ tọn dali.

Podọ mẹdepope he sè ogbè opẹ̀n Wẹndagbe madopòdo lọ tọn tọn, dóna jẹgodona oylọ olọn tọn lọ. Enẹwutu, gbèmimá lọ dóna yín bibasi to dinvie, e sọgan yín nado hodo Klisti kavi agọ̀jẹdo-Klistigotọ lọ, e sọgan yín dọ mí yín hiadogona gbọn Gbigbọ Wiwé dali godo he mí ko mọ Ohó Nugbo tọn lọ yí vọ̀, kavi e sọ sọgan yín dọ mí na yí ohia kanlin lọ tọn bo nasọ gbọ̀ṣi núṣiwà mẹ. Na núplọ́nmẹ lalonọ dogbọn Jiwheyẹwhe atọ̀n tọn dali lẹ yín domọna hlan yẹwhegán lẹ; podọ baptẹm to oyín atọ̀n mẹ lọsu yín domọna hlan apọsteli lẹ. Enẹwutu, Jiwheyẹwhe ko dègbè nado gbẹ́ núyiwà agùn lalonọ lẹ tọn to kọ̀ndopọ́ mẹ.

Na onú lẹpo yín bibla do dawe dopo de mẹ, yèdọ mẹhe nọtena núyiwà lọ, podọ osọha he yè mọ to azọ́nyinkọ dawe he lọ tọn mẹ, bọ yè ko zé e dohia hlan mí dote to Owé Wiwé lẹ mẹ. Sọn ojlẹ Núvọjladó tọn mẹ, mẹplọ́ntọ Biblu tọn he yè yọ́nẹn lẹpo mọ dólé e te. Enẹwutu, jlọjẹ devo depope matin ehe mẹ dohia dopodopo he yè dohia lẹpo sọgan yín didóai te gba.